ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାରେ ରହିଛି ଅନେକ ସୁଦୃଶ୍ୟ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ପୀଠ। ଯେଉଁଠି ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ବାତାବରଣ ସହ ଅଛି ମନୋରମ ପ୍ରାକୃତିକ ଦୃଶ୍ୟ। ଯେଉଁ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ପୀଠରେ ଥରେ ପାଦଦେଲେ ପର୍ଯ୍ୟଟକ ଭୁଲି ପାରେନା ତା’ର ଅପରୂପ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟକୁ। ଭୁଲି ପାରେନା ସେଠାକାର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ପରିବେଶକୁ। ଏଭଳି ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟରେ ଭରପୂର ପର୍ଯ୍ୟଟନସ୍ଥଳୀ ହରିଶଙ୍କର। ପୁରାଣ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଗନ୍ଧମାର୍ଦ୍ଦନ ପାହାଡ଼ର ଗୋଟିଏ ପାଶ୍ୱର୍ରେ ରହିଛି ସୁଦୃଶ୍ୟ ନୃସିଂହନାଥ ମନ୍ଦିର ଓ ଅନ୍ୟ ପାଶ୍ୱର୍ରେ ହରିଶଙ୍କର ମନ୍ଦିର। ବରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଳାରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି ମହାପ୍ରଭୁ ନୃସିଂହ। ଆଉ ବଲାଙ୍ଗୀର ଜିଲ୍ଲାରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି ହରି ଓ ଶଙ୍କର। ଅପୂର୍ବ ଏ ସଂଯୋଗ। ଗୋଟିଏ ପାହାଡ଼ର ଦୁଇ ପାଶ୍ୱର୍ରେ ଅବସ୍ଥିତ ଦୁଇଟି ପୁଣ୍ୟପୀଠ।
ପବିତ୍ର ପୀଠ ହରିଶଙ୍କର। ହରି ଓ ଶଙ୍କରଙ୍କ ମିଳନ ସ୍ଥଳୀ। ଏହି ଅଧ୍ୟାତ୍ମିକ ପୀଠର ବିଶେଷତ୍ୱ ହେଲା ଏଠାରେ ହରିି ଓ ଶଙ୍କର ପୂଜା ଏକାଠି ପାଆନ୍ତି। ସେଥିପାଇଁ ଏ ପୀଠର ନାମ ହୋଇଛି ହରିଶଙ୍କର। ଏଭଳି ପବିତ୍ର ପୀଠ ବିରଳ। ଯେଉଁଠି ହରି ଓ ଶଙ୍କର ଏକାଠି ପୂଜା ପାଉଥିବେ। ତେଣୁ ହରିଶଙ୍କର ଭଳି ପବିତ୍ର ପୀଠରେ ପାଦ ଦେଲେ ପୁଣ୍ୟ ମିଳେ ବୋଲି ଲୋକଙ୍କ ଗଭୀର ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି। ସେଥିପାଇଁ ବର୍ଷର ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଏହି ପୀଠରେ ଭକ୍ତ ଓ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ଭିଡ଼ ଲାଗି ରହେ। ହରିଶଙ୍କର ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣକୁ ନେଇ ରହିଛି ଅନେକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ, ଲୋକକଥା। ଏକ ଶିଳାଲେଖରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ, ନୃସିଂହନାଥ ମନ୍ଦିରକୁ ପାଟଣାର ଚୌହାଣ ବଂଶୀୟ ରାଜା ବୈଜଳ ଦେବ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ। ଦିନେ ରାଣୀ ଦୁଲ୍ଲର୍ଭା ଦେବୀଙ୍କୁ ସ୍ୱପ୍ନାଦେଶ ହେଲା ଯେ ଗନ୍ଧମାର୍ଦ୍ଦନ ପର୍ବତର ଉତ୍ତର ଦିଗରେ ମହାପ୍ରଭୁ ହରି ଓ ଶଙ୍କରଙ୍କ ଯୁଗଳ ମୂର୍ତ୍ତି ଅଛି। ସେ ମୂର୍ତ୍ତିକୁ ଉଦ୍ଧାର କରି ପୂଜା କରିବା ପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେଲେ। ତା’ପର ଦିନ ସ୍ୱପ୍ନାଦେଶ ଅନୁସାରେ ଉତ୍ତର ଦିଗରେ ହରି ଓ ଶଙ୍କରଙ୍କ ଯୁଗଳ ମୂର୍ତ୍ତି ଥିବା ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥିଲା। ରାଣୀଙ୍କ ଆଦେଶ ଅନୁଯାୟୀ ସେଠାରେ ନିର୍ମାଣ କରାଗଲା ଏକ ସୁଦୃଶ୍ୟ ମନ୍ଦିର। ସେହି ଦିନଠାରୁ ଗୋଟିଏ ପୀଠରେ ପୂଜା ପାଇଆସୁଛନ୍ତି ହରି ଓ ଶଙ୍କର। ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମଲ୍ଳିକଙ୍କ ‘କୋଶଳ ଇତିହାସ’ରୁ ଏହି ସୂଚନା ମିଳେ।
ସେହିପରି ଆଉ ଏକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ କୁହେ :- “୧୩୦୦ ଶତାବ୍ଦୀ ସମୟର କଥା। ସହଦେବ ଭୁଏ ନାମକ ଜଣେ କନ୍ଧ ଆଦିବାସୀ ଥିଲେ। ସେ ଗନ୍ଧମାର୍ଦ୍ଦନ ପର୍ବତରେ ବୁଲୁଥିବା ବେଳେ ଏକ ଶାଳଗ୍ରାମ ପାଇଥିଲେ। ସେଦିନ ରାତିରେ ସହଦେବ ଭୁଏଙ୍କୁ ମହାପ୍ରଭୁ ଶିବ ସ୍ୱପ୍ନାଦେଶ ଦେଲେ। ସେହି ଶାଳଗ୍ରାମରେ ସ୍ୱୟଂ ମହାପ୍ରଭୁ ଅଛନ୍ତି। ଶିବ ବାବାଙ୍କ ସ୍ୱପ୍ନାଦେଶ ଅନୁସାରେ ଶାଳଗ୍ରାମକୁ ସ୍ଥାପନ କରି ପୂଜା କଲେ। ସେହିପରି ବିଶିଷ୍ଟ ଐତିହାସିକ ଡକ୍ଟର ନବୀନ କୁମାର ସାହୁଙ୍କ ମତରେ ଏହି ମନ୍ଦିର ୧୫୦୦ ଶତାବ୍ଦୀରେ ନିର୍ମାଣ ହୋଇଛି। କେତେକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀକୁ ଆଧାର କରି ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ ସଂପର୍କରେ ଏତିକି ସୂଚନା ମିଳେ। ଏପରିକି ହରିଶଙ୍କର ମନ୍ଦିର ସଂପର୍କରେ ଚୀନ ପରିବ୍ରାଜକ ହୁଏନ୍ସାଂ ମଧ୍ୟ ଲେଖିଛନ୍ତି।
ଗୋଟିଏ ପଟେ ସୁଦୃଶ୍ୟ ହରିଶଙ୍କର ମନ୍ଦିର, ଅନ୍ୟପଟେ ଆକର୍ଷଣୀୟ ପ୍ରାକୃତିକ ଶୋଭା। ଭକ୍ତି ଭାବ ଓ ଅନନ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସୁଷମାରାଜିର ଆକର୍ଷଣ ଏଠାକୁ ଟାଣି ଆଣେ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କୁ। ସବୁଜିମା ଗଛଲତା ଭରା ପାହାଡ଼, ପୁଣି କୁଳୁକୁଳୁ ହୋଇ ବୋହି ଯାଉଛି ଝରଣା। ଝରଣା କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିର। ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିରରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି ମହାପ୍ରଭୁ ଶିବ। ତେବେ ଏଠାରେ ରହିଛି ହରି ଓ ଶଙ୍କରଙ୍କ ଏକ ବିରଳ ମୂର୍ତ୍ତି। ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ପାଦରୁ ଗଙ୍ଗାଧାର ବାହାରି ଶିବଙ୍କର ଜଟା ଦେଇ ଧରିତ୍ରୀ ମାତାଙ୍କ ଉପରେ ପଡ଼ିଛି। ଏମିତି ଏକ ପଥର ମୂର୍ତ୍ତି ଭକ୍ତଙ୍କ ଆକର୍ଷଣର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ। ପଥରର ଖୋଦେଇ ଏ ମୂର୍ତ୍ତି ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ। ଏ ପବିତ୍ର ମୂର୍ତ୍ତି ହରି ଓ ହରଙ୍କ ମିଳନର ପ୍ରତୀକ, ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକତାର ଚିହ୍ନ। ଏ ଅପୂର୍ବ କଳାକୃତି ଚୌହାଣ ରାଜାମାନଙ୍କ ଶାସନ ସମୟର। ଯାହା ଏବେ ବି ଭକ୍ତି ଓ କିମ୍ବଦନ୍ତୀର ମୂକସାକ୍ଷୀ ହୋଇ ପୂଜା ପାଉଛି। ହରିଶଙ୍କରର ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିରକୁ ଛାଡ଼ି ଦେଲେ ଆଉ ଦୁଇଟି ମନ୍ଦିର ରହିଛି। ଗୋଟିଏ ମା’ ଭୈରବୀ, ଅନ୍ୟଟି ମହାପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମନ୍ଦିର।
ପୁରାଣ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଗନ୍ଧମାର୍ଦ୍ଦନ ପର୍ବତ ହରିଶଙ୍କର ସ୍ଥଳୀରେ ବୋହି ଯାଉଛି ୧୭ଟି ଚିରସ୍ରୋତା ଝରଣା। ସାତୋଟି ପାହାଡ଼ ଦେଇ ବୋହି ଆସୁଛି ଏହି ଝରଣାଗୁଡ଼ିକ। ପାହାଡ଼ ଉପରୁ କୁଳୁକୁଳୁ ହୋଇ ବୋହି ଯାଉଥିବା ଝରଣାର ଦୃଶ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଚିତ୍ତାକର୍ଷକ ଓ ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ। ଏଭଳି ଆକର୍ଷଣୀୟ ଦୃଶ୍ୟ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବେ କବି ଓ ଭାବୁକଙ୍କ ପ୍ରାଣର ସ୍ପନ୍ଦନକୁ ବଢ଼ାଇ ଦେବ,ସେମାନଙ୍କ ହୃଦୟରେ ସୃଷ୍ଟି କରିବ ଅପୂର୍ବ ଶିହରଣ। ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିର୍ମଳ ଏଠାକାର ଝରଣା ପାଣି। ଏହି ପାଣିରେ ଗାଧୋଇଲେ ପାପ, ତାପ, ଦୁଃଖ ନାଶ ହୁଏ ବୋଲି ଲୋକଙ୍କ ଗଭୀର ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି। ସେଥିପାଇଁ ଏହାର ନାମ ‘ପାପନାଶିନୀ’। ଥଣ୍ଡା ପାଣିରେ ଗାଧୋଇବା ସହ ‘ସେଲ୍ଲା’ ପଥରରେ ଖେଳିବାର ମଜା ସତରେ ନିଆରା!
ହରିଶଙ୍କରରେ ଫାଲଗୁନ୍ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ, ମହାଶିବ ରାତ୍ରୀ, ଶୀତଳ ଷଷ୍ଠୀ ଯାତ୍ରା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ। ତେବେ ବୈଶାଖ ମେଳା ଧୁମ୍ଧାମ୍ରେ ପାଳନ କରାଯାଏ। ନୃସିଂହନାଥ ପୀଠରେ ନୃସିଂହ ମେଳା ହେଉଥିବାବେଳେ ହରିଶଙ୍କର ପୀଠରେ ହରିଶଙ୍କର ମେଳା ହୁଏ। ଏହି ସମୟରେ ପାଇକମାଳ ପଟରୁ ନୃସିଂହନାଥ ଦେଇ ଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲ, ପାହାଡ଼ ଡେଇଁ ପ୍ରବଳ ଉତ୍ସାହ, ଉଦ୍ଦୀପନା ସହ ହଜାର ହଜାର ଭକ୍ତ ହରିଶଙ୍କର ଆଡ଼କୁ ଆସିଥାନ୍ତି। ବୈଶାଖ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀରେ ଏଠାରେ ବୁଡ଼ ପକାଇଲେ ପାପ ନାଶ ହେବା ସହ ପିତୃପୁରୁଷଙ୍କ ଆତ୍ମା ମୁକ୍ତି ମିଳିଥାଏ ବୋଲି ଭକ୍ତମାନଙ୍କର ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି। ତେଣୁ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଜିଲ୍ଲା ତଥା ପଡ଼ୋଶୀ ଛତିଶଗଡ଼, ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶରୁ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଭକ୍ତଙ୍କ ସୁଅ ଛୁଟେ ଏହି ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ପୀଠକୁ। କେବଳ ହରିଶଙ୍କର ମେଳା ସମୟରେ ନୁହେଁ ବର୍ଷର ସବୁ ସମୟରେ ଏଠାରେ ଭକ୍ତ ଓ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ଭିଡ଼ ଜମେ। ଶ୍ରାବଣ ମାସରେ ମହାପ୍ରଭୁ ଶିବଙ୍କ ପାଖରେ ପାଣି ଢାଳିବା ପାଇଁ ବୋଲ୍ବମ୍ ଭକ୍ତଙ୍କ ଲମ୍ବା ଧାଡ଼ି ଲାଗେ ଏହି ପବିତ୍ର ପୀଠରେ।
ହରିଶଙ୍କରଠାରେ ବୌଦ୍ଧ କୀର୍ତ୍ତିରାଜିର ଭଗ୍ନାବଶେଷ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ଚୀନ ପରିବ୍ରାଜକ ହୁଏନ୍ସାଂ କୋଶଳ ରାଜ୍ୟ ପରିଭ୍ରମଣରେ ଆସିଥିବାବେଳେ ଆନ୍ଧ୍ର ରାଜା ନାଗାର୍ଜ୍ଜୁନ ସାତବାହନ ଶାସନ କରୁଥିଲେ। ସେତେବେଳେ ନାଗାର୍ଜ୍ଜୁନ ନାମକ ଜଣେ ବୌଦ୍ଧ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଗନ୍ଧମାର୍ଦ୍ଦନ ପର୍ବତରେ ବୌଦ୍ଧ ପୀଠ ସ୍ଥାପନା କରିଥିଲେ। ଯାହାର ନାମ ଥିଲା ‘ପରିମଳଗିରି’। ତେଣୁ ବୌଦ୍ଧ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ଏଠରେ ବୌଦ୍ଧ ସନ୍ନ୍ୟାସୀଙ୍କ ଭିଡ଼ ଲାଗେ। ଏ ପବିତ୍ର ପୀଠ ବୌଦ୍ଧ ଓ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ଏକ ମିଳନ ସ୍ଥଳୀ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ।
ହରିଶଙ୍କରରେ ‘ବନସ୍ପତି ବନ ପ୍ରକଳ୍ପ’ ନାମକ ଆୟୁର୍ବେଦିକ ବଗିଚା ଅଛି। ଯେଉଁ ବଗିଚା ବହୁ ଦୁର୍ଲଭ ଔଷଧୀୟ ଗଛ, ଲତା, ଗୁଳ୍ମରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ। ଏଠାରେ ମିଳେ ନାନା ପ୍ରକାର ଚେରମୂଳି ଔଷଧ। ଏଠାରୁ ସଂଗୃହୀତ ଚେରମୂଳିରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ ବହୁ ମୂଲ୍ୟବାନ ଔଷଧ। ଯାହା ଅନେକ ରୋଗୀଙ୍କ ସେବାରେ ଆସେ। ତେଣୁ ଏଠାକାର ଆୟୁର୍ବେଦିକ ବଗିଚା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ।
ହରିଶଙ୍କରର ଆକର୍ଷଣୀୟ ପ୍ରାକୃତିକ ଶୋଭାରାଜି, ସୁଶୀତଳ ଝରଣା ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ମନକୁ ଆକର୍ଷିତ କରିରଖେ। ତେଣୁ ବର୍ଷର ସବୁ ସମୟରେ ଏଠାରେ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ଭିଡ଼ ଲାଗେ। ବିଶେଷ କରି ଶୀତ ଋତୁରେ ସ୍କୁଲ, କଲେଜର ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ, ଏପରିକି ଲୋକେ ସପରିବାର ଏଠାକୁ ଆସି ପିକ୍ନିକ୍ କରନ୍ତି। ମହାପ୍ରଭୁ ହରି ଓ ଶଙ୍କରଙ୍କ ଦର୍ଶନ ସହ ଲୋକେ ବଣଭୋଜି କରି ବେଶ୍ ଆନନ୍ଦ ଅନୁଭବ କରନ୍ତି। ଏଭଳି ଏକ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ସୁଷମାରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିବେଶରେ କିଛି ସମୟ କଟାଇଲେ କର୍ମକ୍ଲାନ୍ତ ମଣିଷ ଅଳ୍ପ ସମୟ ପାଇଁ ହେଉ ପଛକେ ଭୁଲିଯାଏ ଜୀବନର ସବୁ ଦୁଃଖ, କଷ୍ଟ ଓ ବିଷାଦ। ଗୋଟିଏ ପଟେ ଭକ୍ତି ଓ ଅନ୍ୟପଟେ ପ୍ରାକୃତିକ ସୁଷମାରାଜିର ଅନନ୍ୟ ଆକର୍ଷଣ ଭକ୍ତ ଓ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କୁ ଟାଣି ଆଣେ ହରିଶଙ୍କର ପରି ଏକ ପବିତ୍ର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ପୀଠ।
ଡକ୍ଟର ସୁଶୀଳ କୁମାର ବାଗ୍ ଜଣେ ପରିଚିତ ଯୁବ ସାହିତ୍ୟିକ ।
ପେଶାରେ ସେ ସାମ୍ବାଦିକତା, ହେଲେ ନିଶା ତାଙ୍କର ସାହିତ୍ୟ ସାଧନା ।
ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ସାହିତ୍ୟ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ସହିତ ସେ ଜଡ଼ିତ ।
