ପୃଥିବୀରେ ପ୍ରଥମେ ଯଦି ଉଦ୍ଭିଦ ଜଗତର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା, ତେବେ ମଣିଷ ସୃଷ୍ଟି ହେବାର ଅନେକ ଆଗରୁ ସାହିତ୍ୟର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା ! ଉଦ୍ଭିଦ ସୃଷ୍ଟି ହେବା ଏବଂ ମାଙ୍କଡରୁ ମଣିଷର ରୂପାନ୍ତର ହେବା ବହୁ ପଛରେ ଘଟିଥିଲା। ମନୁଷ୍ୟ ତେଣୁ ସାହିତ୍ୟକୁ କଦାପି ସୃଷ୍ଟି କରି ନାହିଁ; ସାହିତ୍ୟକୁ କେବଳ ଅନ୍ୱେଷଣ କରିଛି। ଏବଂ ଏକଥା ବି ସତ ଯେ-ସାହିତ୍ୟର ଅସ୍ତିତ୍ୱ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହେବା ପରବର୍ତୀ ମୁହୂର୍ତ୍ତଠାରୁ ମଣିଷ ସଭ୍ୟତା ସଂପର୍କରେ ଅବଗତ ହୋଇଛି।
ସୁତରାଂ ମଣିଷ ଓ ସାହିତ୍ୟ ସେଇ ଆଦିମ କାଳରୁ ପରସ୍ପର ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀ ଭାବରେ ଜଡ଼ିତ। ଏଭିତରୁ ଗୋଟିକୁ ବାଦଦେଇ ଆଉ ଗୋଟିଏର କଳ୍ପନା ସଂପୂର୍ଣ ନିରଶ ଏବଂ ଅର୍ଥହୀନ। ଅଥର୍ବ ମଧ୍ୟ!
ମଣିଷ ଯେତେବେଳେ ଭାବିବା ଆରମ୍ଭ କଲା ସେତେବେଳେ ବଣ ଫୁଲର ବାସ୍ନା, ଜଙ୍ଗଲ ଭିତରର ଝିପିଝିପି ବର୍ଷା, ଜ୍ୟୋସ୍ନା ବିଧୌତ ରଜନୀ, ତାରାଭର୍ତ୍ତି ଆକାଶ, ପକ୍ଷୀର ସୁମଧୁର ସ୍ୱର, ବଣ ଝରଣାର ସ୍ୱଚ୍ଛ ଶୀତଳ ଜଳରେ ମୃଗୁଣୀ ନିଜର ପ୍ରତିବିମ୍ବ, ନିଜେ ଦେଖି ଲାଜରେ ସଢିଯିବାର ଦୃଶ୍ୟ, ଅଜସ୍ର ଲହଡ଼ା ମାରୁଥିବା ସମୁଦ୍ର ସବୁ କିଛିକୁ ସେ କ୍ରମଶଃ ଅନୁଭବ କଲା। କଲା ବି ଉପଲବ୍ଧି।
କାଳକ୍ରମେ ଅବଗାହୀ ମଣିଷ ଏକ ଅଭିନବ ପୁଲକାନୁଭବ କରି ଭାଷା ନିର୍ମାଣ କଲା ଏବଂ ସାହିତ୍ୟ ଲେଖିବାର ଅଭ୍ୟାସ କଲା। ଯେତେ ସବୁ ପ୍ରାକୃତିକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ, ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ଅକଳନ୍ତି ମହିମା, ନାରୀର ପ୍ରଣୟ, ଜୀବନର ସୁଖ-ଦୁଃଖ, ଏମିତି ସବୁକିଛି ସାହିତ୍ୟର ରୂପନେଲା। କିନ୍ତୁ ପ୍ରଥମେ କବିତାର ହି ଆବିର୍ଭାବ ହୋଇଥିଲା। ପ୍ରବନ୍ଧ ଯଦିଓ ଜୋକ ଭଳି ଲଟକି ରହିଥିଲା। ପ୍ରବନ୍ଧକୁ ମଣିଷ ପରେ ହିଁ ଚିହ୍ନିପାରିଲା। କବିତା ଅତି ନକଟରୁ ସଂସାରକୁ ଅବଲୋକନ କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଛି।
ତେଣୁ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଜନକ କବି ଶାରଳା ଦାସ ଯେତେବେଳେ ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କଲେ ସେ କେବଳ ତତ୍କାଳୀନ ଜନ-ଜୀବନରୁ ଉପାଦାନ ସଂଗ୍ରହ କରି ନଥିଲେ; ସେଇ ସମୟର ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ମୌଖିକ ଭାଷାକୁ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ସାହିତ୍ୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ। ଏଥିଲାଗି ସେ କାଳରେ ଗାଆଁ ଗାଆଁରେ ଭାଗବତ ଟୁଙ୍ଗିମାନ ଖୋଲା ଯାଇଥିଲା। କର୍ମକ୍ଳାନ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ଦିନ ତମାମ ଅକ୍ଲାନ୍ତ ପରିଶ୍ରମ ପରେ କିଛି ଶିଖିବାର ଅଭିପ୍ସା ନେଇ ସନ୍ଧ୍ୟାକୁ ପ୍ରତୀକ୍ଷା କରୁଥିଲା।
କବି ଜନ୍ମହେବା ଆଗରୁ କବିତା ମଧ୍ୟ ଲେଖା ସରିଥିଲା। ହରିଣୀର ବଡ଼ବଡ଼ ଆୟତ ଚକ୍ଷୁରେ, ଦୂର ବନସ୍ତରେ ପ୍ରସ୍ଫୁଟିତ ଫୁଲର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ମହକରେ। ଆକାଶର ଭସା ବାଦଲରେ, ବର୍ଷାରେ, ପତ୍ରରେ, ସକାଳର ନରମ ଖରାରେ, ପଜାପତିର ଡେଣାରେ, ପବନର ସଙ୍ଗୀତରେ, ପକ୍ଷୀର କାକଳିରେ, ଆଳସ୍ୟ ସନ୍ଧ୍ୟାର ପ୍ରଣୟ ବେଳାରେ, ନିଛାଟିଆ ରାତିର ଗାଢ଼ ଅନ୍ଧାରରେ ଅବା ଚାରିଆଡେ ବିଛାଡ଼ି ହୋଇ ପଡିଥିବା ଜହ୍ନ ରାତିରେ!
ମଣିଷ ଏଇ ସବୁକୁ ଆବିସ୍କାର କଲା। ଶବ୍ଦରେ ସାଇତି ରଖିଲା। ଏବଂ ତାହା ହୋଇଗଲା କବିତା ! ସାହିତ୍ୟ !! କବିତା ସବୁବେଳେ ଭଲପାଇବାର କଥା କହେ। ଦୁଇଟି ହୃଦୟକୁ ଯୋଡିଦେବାର ବାର୍ତା ଦିଏ। କବିତା ବିପ୍ଲବ କରେ ନାହିଁ। ରକ୍ତପାତ ଲାଗି ପ୍ରେରଣାର ଉତ୍ସ ସାଜେ ନାହିଁ। କବିତା ଶାନ୍ତିର ପ୍ରତୀକ। କବିତା ହୃଦୟ ଭିତରେ ଏକ ଶୀତଳ ଝରଣା ସୃଷ୍ଟି କରେ। ଯେଉଁ କବିତା ସ୍ଲୋଗାନ ଦିଏ, ଅବା କହେ ବିପ୍ଲବର କଥା, ସେ କବିତା କବିତା ନାଁରେ ଅଲଗା କିଛି।
ନିଜର ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଧର୍ଷଣ କରିବା ଏବଂ ପ୍ରେମ କରିବା ଭିତରେ ଯେଉଁ ତଫାତ ଟିକକ ରହିଛି, କବିତାକୁ ସମୀକ୍ଷା କରିବା ଏବଂ ଉପଭୋଗ କରିବା ଭିତରେ ସେତକ ତଫାତ ରହିଛି। କବିତାକୁ ଉପଭୋଗ କରିବା ଏକ ଭାବପ୍ରବଣ ପ୍ରେମିକ ଅନ୍ତରର ପରିଚୟ; କିନ୍ତୁ ସମୀକ୍ଷା କରିବା କାମୁକ ମନର ସ୍ୱାକ୍ଷର! ତେଣୁ କବିତା ପ୍ରତି ଦୁଇ ଜଣକର ଆସକ୍ତି ଥାଏ। ଏବଂ ସେଇ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଜଣେ ଆଉ ଜଣକଠାରୁ ପୃଥକ ନୁହେଁ। କବିତାକୁ ଉଭୟେ ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି। କବିତାକୁ ସମୀକ୍ଷା କଲେ କବିତାର ମର୍ଯ୍ୟାଦା କମିଯାଏ ନାହିଁ। ବରଂ ସମୀକ୍ଷା କବିତାକୁ ଜୀବନ୍ତ କରେ, ଲୋକାଭିମୁଖୀ କରେ। କବିତାକୁ ସମୀକ୍ଷା କରିବାର ଅର୍ଥ କବିତାରୁ ତ୍ରୁଟି ଖୋଜିବା ନୁହେଁ; କବିତାର ଅସଲ ରସ ଏବଂ ଆଭିମୁଖ୍ୟକୁ ବୃହତର ପାଠକଙ୍କ ନିକଟକୁ ପହଚାଂଇ ଦେବା!
ଭଲ କବିତାର ସଂଜ୍ଞା ନଥାଏ; ଶୈଳୀ ଥାଏ। ତା’ର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୀମାରେଖା ନଥାଏ। କିନ୍ତୁ ଲୋକ ପ୍ରିୟତା ଥାଏ ପ୍ରଚୁର। ତାହା ଏକ ଅନୁଭବ। କବିତା କିମ୍ବା ଭଲ କବିତାର ବର୍ଣନା କାହା ପାଖରେ ଉପସ୍ଥାପନା କରାଯାଇ ପାରେନା। ଭଲ କବିତା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ତାହ ବ୍ୟକ୍ତ କରିହୁଏନା। ତାକୁ କେବଳ ଅନୁଭବ କରାଯାଇ ପାରେ। ଉପଲବ୍ଧି କରାଯାଇପାରେ।
କିଛି ଶବ୍ଦର ସମାହାର କବିତା ନୁହେଁ। ତେଣୁ କବି ଏବଂ ସମୀକ୍ଷକ ଭିତରେ ଅହରହ ଏକ ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧ ଲାଗି ରହିଥାଏ। କବିତା ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁଭୂତି ଏବଂ ଅନୁଭବ। ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଆନନ୍ଦ ଯୋଗାଇ ପାରେ। ବ୍ୟକ୍ତି ଭିତରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସୃଷ୍ଟିକରି ଦେଇପାରେ; କିନ୍ତୁ କବିତାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ସମାଜକୁ ପରିବର୍ତନ କରିଦେବା ନୁହେଁ। ଏହା ଦ୍ୱାରା କବିତାର କୋମଳତା ନଷ୍ଟ ହେବାର ଆଶଙ୍କାକୁ ଏଡ଼ାଇ ଦିଆଯାଇ ନ ପାରେ।
କେହି କେବେ ଜବରଦସ୍ତି କବିତା ଲେଖି କବି ବନିପାରେ ନାହିଁ। ଜବରଦସ୍ତି ଲେଖା ହୋଇଥିବା କବିତା କବିତା ପରି ମନେ ହୁଏ ନାହିଁ। ପାଠକର ମନକୁ ବାନ୍ଧିରଖିବାରେ ସମର୍ଥ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ। କବିତାର ବି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆୟୁଷ ନଥାଏ। ମଧୁସୂଦନ ରାଓଙ୍କ ପଦ୍ମ, ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେରଙ୍କ ମଧୁମୟ ଅଥବା ବିନୋଦ ଚନ୍ଦ୍ର ନାୟକଙ୍କ ଗ୍ରାମପଥ କବିତା ଗୁଡିକ ଭଳି।
ଏକଥା ନୂଆ କଥା ନୁହେଁ ଯେ କବିତା ପାଇଁ କବି ବଂଚି ରହେ। କବିପାଇଁ କବିତା ନୁହେଁ। ଭାବଚ୍ୟୁତ, ଗନ୍ଧହୀନ, ରୂପ ବିବର୍ଣ, ଖାପଛଡା ଶବ୍ଦକୁ ନେଇ ଲେଖା ଯାଇଥିବା କବିତା କାଳଜୟୀ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ। ରସଗୋଲାକୁ ଚିପୁଡ଼ି ଦେଲେ ସବୁତକ ରସ ବାହାରିଯିବା ଭଳି କବିତା କବିର ଭାବପ୍ରବଣତାରୁ ବାହାରି ନଥିଲେ ସେ କବିତା କବିତା ହୋଇ ନପାରେ। ଅବଶ୍ୟ ଭୀମ ଭୋଇଙ୍କ – ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଆରତ ଦୁଃଖ ଅପ୍ରମିତ… ଅଥବା ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ- ମିଶୁମୋର ଦେହ ଏଦେଶ ମାଟିରେ … କବିତାରେ କବିର ଭାବପ୍ରବଣତା ନାହିଁ; ଅଛି କିନ୍ତୁ ପ୍ରଚୁର ଭାବାବେଗ। ଯାହା ସମଗ୍ର ଦୁନିଆଁକୁ ଦୋହଲାଇ ଦିଏ।
କବିତା କେତେବେଳେ କାହାକୁ କ’ଣ ଦେଇଥାଏ ତାହା କେବଳ ଅନୁଭବୀ ଜାଣିପାରେ। ଏ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡକୁ ଜଣେ ଯେତେ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ଅନୁଭବ କରିପାରିବ ସେ ସେତେ ଚମତ୍କାର କବିତା ଲେଖିଦେଇ ପାରିବ। ଯାହାର ବଂଚିବାର ପ୍ରତିଟି ମୁହୂର୍ତ କବିତାମୟ ସେମାନେ କେବଳ କବିତାକୁ ବୁଝିପାରନ୍ତି। କବିତାରେ ସେମାନେ ଭିଜିପାରନ୍ତି। ବେରସିକ ବସ୍ତୁବାଦୀ କବିତାର ସୌକୁମାର୍ଯ୍ୟକୁ ଦେଖିପାରିବ ନାହିଁ। ଜୀବନକୁ ସହଜ ଏବଂ ଲାବଣ୍ୟ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ମନୁଷ୍ୟମାନେ ହିଁ କବିତାର ପ୍ରେମରେ ମଜ୍ଗୁଲ ହୋଇପାରନ୍ତି।
ଏ ପୃଥିବୀରେ ଯେତେ କବିଙ୍କ ସୃଷ୍ଟିହେବ। ସେମାନେ ସେତେ କବିତା ଲେଖିବେ। ଯେତେ କବିତା ଲେଖା ହେବ ପୃଥିବୀ ସେତେ ସୁନ୍ଦର ହେବ। କିନ୍ତୁ କବିତା ନାଁରେ ଗଦାଗଦା ଶବ୍ଦ ଲେଖି ପାଠକୀୟ କ୍ଲାନ୍ତି ଅଣା ନଯାଉ। ଜଣେ କବି କବିତା ହିଁ ଲେଖୁ ଅଲଗା କିଛି ନୁହେଁ।
ଏମିତି କବିତା ଲେଖାଯାଉ ଯେଉଁ କବିତା ମଣିଷକୁ ଭଲପାଇବାର କଥା କହିବା ଲାଗି ସମର୍ଥ ହେଇପାରିବ। ଏମିତି କବିତା ଲେଖା ହେଉ ଯେଉଁ କବିତା ମଣିଷକୁ ବଂଚିବାର ମନ୍ତ୍ର ଶିଖାଇ ପାରିବ। ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିବାର ସଂକୀର୍ଣତା, ଦରିଦ୍ର ହେବାର ନିର୍ବୋଧତା, ଦାସ ହେବାର ବିଡମ୍ବନା, ଦୁଃଖ ଏବଂ ସମସ୍ୟାକୁ ଜୀବନର ବୋଝ ଭାବି ଲକ୍ଷ୍ୟ ଭ୍ରଷ୍ଟ ହେବାଠାରୁ କବିତା ମଣିଷକୁ ଦୂରେଇ ରଖୁ। ମଣିଷ ମଣିଷକୁ ଭଲପାଇବା ଶିଖୁ। ଧର୍ମ ନାଁରେ ଧର୍ମାନ୍ଧତା, ପ୍ରେମ ନାଁରେ ପ୍ରତାରଣା ଏବଂ ସେବା ନାଁରେ ଶୋଷଣର କଥା କହି କବିତା ଲେଖି ଏ ସୁନ୍ଦର ପୃଥିବୀର ମଧୁମୟତାକୁ ବିନଷ୍ଟ କରା ନଯାଉ।
କବିତା ଦୂରେଇ ଦେଇଥିବା କାହାକୁ ବି ସମୀପବର୍ତ୍ତି ହେବା ଲାଗି ସହଯୋଗ କରୁ। କବିତା ହୃଦୟର ଖୋଲିବାର ରାସ୍ତା ଶିକ୍ଷା ଦେଉ। ଆଗକୁ ବହୁତ ଲମ୍ବା ରାସ୍ତା ପଡିଛି ସେଇ ରାସ୍ତାରେ ମଣିଷକୁ ଶକ୍ତ ଭାବରେ ପାଦ ପକାଇ ଚାଲିବା ଶିଖାଉ। କବିତା କେବଳ ପୃଥିବୀର ବର୍ଣନା ନକରୁ। ବରଂ ପୃଥିବୀକୁ ସାଇତି ରଖିବାର କୌଶଳ ଶିଖାଉ। ଏଥିପାଇଁ କବିକୁ ପ୍ରଥମେ ନିଜକୁ ଯୋଗ୍ୟ କରିବାକୁ ହେବ। କବି ହେବା ପୂର୍ବରୁ କବିତା ଲେଖିଲେ ହେବ ନାହିଁ; ପ୍ରଥମେ କବି ହେବାକୁ ପଡ଼ିବ, ତା’ ପରେ କବିତା ଲେଖା ହେଲେ ସେ କବିତା ହୃଦୟରେ ଶାନ୍ତିର ପ୍ରସ୍ରବଣ କରିବା ଲାଗି ହେବ ସମର୍ଥ।
କବିତା ମଣିଷକୁ ନିରବ କରିଦେଇ ପାରେ। ଅନ୍ୟମନସ୍କ କରି ଦେଇପାରେ। କବିତା ଭାବିବା ଲାଗି ସୁଯୋଗ ନିର୍ମାଣ କରେ। କବିତା ଶାନ୍ତି ଦିଏ, ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖିବା ଲାଗି ରଙ୍ଗମଖାଏ। କବିତା କେବେ ଯୁଦ୍ଧର କଥା କହେ ନାହିଁ, ସମସ୍ୟାର କଥା କହେ ନାହିଁ। କବିତା କହେ ପ୍ରେମର କଥା, ସମାଧାନର କଥା। ଯେଉଁ କବିତା ହୃଦୟର କଥା କହିବା ଲାଗି ସମର୍ଥ ହୋଇ ପାରେ ନାହିଁ, ଯେଉଁ କବିତା କେବଳ ନିଃସଙ୍ଗତାର କଥା ବଖାଣି ବଖାଣି ଶେଷ ହୋଇଯାଏ, ସେ କବିତା ମରୁଭୂମିର ଏକ ମୃଗତୃଷ୍ନା। ତାହା ଅନାବୃଷ୍ଟିରେ ଫାଟିଯାଇଥିବା କୃଷକର କ୍ଷେତ ଭଳି ଅଦରକାରୀ।
କବିତା ତେଣୁ ସଭିଙ୍କୁଏକଜୁଟ କରିବା ଶିଖାଉ। କବିତା ଛଳନା ଏବଂ ପ୍ରତାରଣା ଠାରୁ ଦୂରେଇ ରଖିବାର ମନ୍ତ୍ର ଦେଉ। କବିତା ମଣିଷକୁ ମଣିଷ ଭଳି ବଂଚିବାର ଉପାଦାନ ଦେଉ। କବିତାର ସ୍ୱର୍ଶମାତ୍ରକେ ପାଠକର ସବୁଯେତେ ବେଦନା ଏବଂ ବଂଚିବାର କ୍ଲାନ୍ତି ଏକା ବେଳକେ ଦୂରିଭୂତ ହେଇଯାଉ। ଏକ ଅନିବର୍ଚନୀୟ ଆନନ୍ଦରେ ପାଠକର ଆତ୍ମା ଉଦ୍ଭାସିତ ହେଇଯାଉ ! କବିତା ଏଥିପାଇଁ ମନୁଷ୍ୟକୁ ସହଯୋଗ କରୁ !
(ଏହା ଲେଖକଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ମତ ଅଟେ )
