ଭାରତୀୟ ମାନଚିତ୍ରରେ ଓଡ଼ିଶା ଏକ ସମୂଦ୍ର ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତି ଅଂଚଳ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ଦକ୍ଷିଣ ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳ ପାହାଡ଼ ଜଙ୍ଗଲରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । ଅନେକ ଆକାଶଛୁଆଁ ପର୍ବତ ଭିତରେ ନିୟମଗିରି ଏକ ମୁଖ୍ୟ ପର୍ବତଶ୍ରେଣୀ । ଏହା କଳାହାଣ୍ଡି ଓ ରାୟଗଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାର ସୀମା ଭାବରେ ରହିଛି । ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନଠାରୁ ଏହାର ଉଚ୍ଚତା ସ୍ଥାନ ବିଶେଷରେ ୩୦୦୦ ରୁ ୩୫୦୦ ଫୁଟ୍ । ଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲ ଭିତରେ କଦଳୀ, ପଣସ, ଆମ୍ବ, କମଳା, ସପୁରୀ, ପାଳୁଅ ଓ ହଳଦୀର ସମାହାର ନିୟମଗିରିକୁ ଏକ ରମ୍ୟ ଉପବନରେ ପରିଣତ କରିଛି। ଆଉ ଏହି ନିୟମଗିରି ଡଙ୍ଗରରେ ରହନ୍ତି ଆଦିମ ଡଙ୍ଗରିଆ କନ୍ଧ ଜନଜାତିର ମଣିଷ।
ଡଙ୍ଗରିଆ ହେଉଛି କନ୍ଧ ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କର ଏକ ଉପଗୋଷ୍ଠୀ। ସେମାନେ ସାଧାରଣତଃ ଏକ ଉପଗୋଷ୍ଠୀ। ସେମାନେ ସାଧାରଣତଃ ଡଙ୍ଗର ଉପରେ ହିଁ ରହୁଥିବାରୁ ଡଙ୍ଗରିଆକନ୍ଧ ନାମରେ ପରିଚିତ। ସେମାନେ ପାହାଡ଼ ଦେଶର ଝରଣା କୂଳରେ ରହୁଥିବାରୁ କେହି କେହି ଝରନିଆକନ୍ଧ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କହିଥାନ୍ତି।
ଡଙ୍ଗରିଆର ନାକରେ ଦଣ୍ଡି, ଗୁନା, କାନରେ ଝଲକା, ବାଲି, ମୁଣ୍ଡରୁ ବାମପାଖକୁ ଢଲିଆ ଖୁସା, ବେକରେ ଖଗଲା ଦେଖିଲେ ଅନେକ ସମୟରେ ସ୍ତ୍ରୀ ପୁରୁଷକୁ ବାରିବା ଅସୁବିଧା ହୁଏ। ସେମାନଙ୍କର ବେଶଭୂଷା, ଆଚାର ବ୍ୟବହାର, ପର୍ବପର୍ବାଣି, ପ୍ରଥା ପରଂପରା ଅନ୍ୟ ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କଠାରୁ ଅନେକ ପରିମାଣରେ ଭିନ୍ନ ।
ଡଙ୍ଗରିଆମାନେ ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି ଯେ ତାଙ୍କର ପୂର୍ବପୁରୁଷ ଜାକାସିକା ଦେବତା ମାନଙ୍କ ସହ ବାସ କରୁଥିଲା। ସମସ୍ତ ଡଙ୍ଗରିଆ ହେଉଛନ୍ତି ତା’ର ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ।
ନିଜ ବଂଶ ଭିତରେ ବା ମାମୁଁ ଘର ପୁଅଝିଅ ସହିତ ଡଙ୍ଗରିଆମାନେ ବିବାହ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ଡଙ୍ଗରିଆ ସମାଜରେ କନ୍ୟା ପାଇବା କଷ୍ଟ । କାହା ଘରେ କନ୍ୟା ଥିଲେ ବର ଗାଁର ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକମାନେ ମଦ କଳସୀ ଧରି ସଂଧ୍ୟାରେ ବାରିପଟୁ ଘର ଭିତରକୁ ପଶିବାର ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି। କିନ୍ତୁ କନ୍ୟାଘର ପକ୍ଷରୁ ପ୍ରବଳ ବିରୋଧ ଏବଂ ଗାଳିଗୁଲଜର ସାମ୍ନା ସେମାନଙ୍କୁ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ। ପରେ ବର ନିଜର ସାଥୀ ସହ ଆସେ । ତାକୁ ମଧ୍ୟ କଟୁ ଭାଷାରେ ଗାଳି କରାଯାଏ। ବର ସବୁ ଅପମାନ ଓ ଅସମ୍ମାନ ସହି କନ୍ୟାଘରେ ଗୋତି ଖଟେ ଓ କିଛି ବର୍ଷ ପରେ ବରପିତା କନ୍ୟାସୁନା ଦେଇ ବିବାହ ସ୍ଥିର କରେ । କନ୍ୟା ନେବାର ୮ଦିନ ପୂର୍ବରୁ ଖବର ଦେଇ ବର ଗ୍ରାମର ସମସ୍ତେ କନ୍ୟାଗ୍ରାମକୁ ଯାଇଥାନ୍ତି । କନ୍ୟାପିତା ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଭୋଜି ଦିଅନ୍ତି। କନ୍ୟାର ପିତାମାତା କନ୍ୟା ବିଦାୟ ବେଳେ ମର୍ମସ୍ପର୍ଶୀ କାନ୍ଦଣାଗୀତ ଗାଇଥାନ୍ତି ।
ଝିଅକୁ ବନ୍ଦେଇ ଦେବାକୁ ଯାଇ ବର ଗାଁରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ଦୁଇ ଗାଁର ଝିଅଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗୀତ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ବାହାଘରେ ନାଚ କରିବା ଡଙ୍ଗରିଆ ସମାଜରେ ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । ଯାହା ପାଖରେ କନ୍ୟାକୁ ସୁନା ଦେବାର ସମ୍ବଳ ନଥାଏ, ସେ ଶ୍ୱଶୁର ଘରେ ଦୁଇ ଚାରି ବର୍ଷ ଗୋତିଖଟି ଝିଅକୁ ଘରକୁ ଆଣେ । କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବର କନ୍ୟାକୁ ନାଳ ବା ଡଙ୍ଗର ପାଖରୁ ଟାଣିଆଣି ମଧ୍ୟ ବିବାହ କରିଥାଏ । ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ବାହାଘରର ଲଗ୍ନ ବେଜୁଣି ସ୍ଥିର କରିଥାଏ ।
ଡଙ୍ଗରିଆ ଘରେ ଛୁଆ ଜନ୍ମ ହେଲେ ଅନେକ ନୀତି ନିୟମ ପାଳିବାକୁ ପଡ଼େ। ପରିବାରର ସମସ୍ତେ ସାଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସ୍ନାନ କରିବା ସହିତ ଦିନ ଯାକ ଆଉ ଡଙ୍ଗର ଯାଆନ୍ତି ନାହିଁ। ଛୁଆ ଜନ୍ମ ହେବା ପରେ ମା’ ନିଜ ମୁଣ୍ଡରେ ଖୋସିଥିବା ଛୁରୀରେ ଛୁଆର ନାହି କାଟେ ଓ ଘରେ ନ ରହି ତା’ର ପାଇଁ ପୂର୍ବରୁ ତିଆରି ହୋଇଥିବା ଛୋଟ କୁଡ଼ିଆରେ ରହେ। ଦୀର୍ଘ ୧ମାସ ପାଇଁ ସେ ଅଛୁଆଁ ରହେ । ମାସ ପୁରିଲେ ବେଜୁଣୀ ଆସି ମାଁକୁ ଶୁଦ୍ଧ ସ୍ନାନ କରାଏ ଓ ଛୁଆ ସହିତ ତାକୁ ଘରକୁ ଆଣେ । ମା’ର ଘର ବାହୁଡା ଉପଲକ୍ଷେ କୁକୁଡା କାଟି ପୂଜା ଦିଆଯାଏ, ବେଜୁଣୀ ଚାଉଳ ଧରି ମନ୍ତ୍ରପଢେ । ତାପରେ କାଳିସୀ ଲାଗିଲେ କେଉଁ ପୂର୍ବପୁରୁଷ ଆସିଛି କହିଥାଏ ।
ଡଙ୍ଗରିଆ ସମାଜର ପ୍ରଧାନ ବ୍ୟକ୍ତି ହେଲା ମଣ୍ଡଳ । ତା’ ହିସାବରେ ଗ୍ରାମ ଶାସନ ଚାଲେ । କିନ୍ତୁ ଭଲମନ୍ଦ ପୂଜାପାର୍ବଣ ଡଙ୍ଗରିଆ ଜାନି ହିସାବରେ ଚଳେ । କେଉଁ ଦିନ ବିହନ ବୁଣାହେବ, କେଉଁ ଦିନ ଫସଲ ଅମଳ ହେବ, କେଉଁଦିନ ମେରିଆ ବଳି ପଡ଼ିବ, କେଉଁଦିନ ବାଟ ପୂଜା ହେବ, ସବୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଏ ଜାନି ।
ମଣ୍ଡଳ ଓ ଜାନି ଉତ୍ତରାଧିକାର ସୂତ୍ରରେ ଏହି ସୁଯୋଗ ପାଇଥାନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କୁ ଛାଡ଼ିଦେଲେ ଡଙ୍ଗରିଆ ସମାଜରେ ଆଉ ଜଣକର ଯଥେଷ୍ଟ ସମ୍ମାନ ଥାଏ । ସେ ହେଉଛି ବେଜୁଣୀ । ଯେଉଁ ସ୍ତ୍ରୀଲୋକ ଦେବତାର ଆଶୀର୍ବାଦ ନେଇ ଜନ୍ମ ନେଇଥାଏ ସେ ହେଲା ବେଜୁଣୀ । କୌଣସି ପୂଜା ସମୟରେ ବାଜା ବାଜିଲେ ବେଜୁଣୀକୁ ସାଙ୍ଗେ ସାଙ୍ଗେ କାଳିସୀ ଲାଗେ । ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଗ୍ରାମରେ ଅନେକ ବେଜୁଣୀ ଦେଖାଯା’ନ୍ତି । କେବେ କେବେ ବେଜୁଣୀମାନେ ଦୁଇ ଦଳ ହୋଇ ତାଙ୍କ ପ୍ରାଚୀନ ଇତିହାସର ଗୌରବମୟ ଅଧ୍ୟାୟକୁ ଅଭିନୟ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ।
ଡଙ୍ଗରିଆ ଧରିତ୍ରୀ ଓ ଧର୍ମୁ ଦେବତାଙ୍କୁ ପୂଜା କରିଥାଏ । ଏଥି ସହିତ କିଟିଂଗିରି, ନିୟମରାଜା, ବଲ୍ଲାନ ଦେବୀଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ସେ ପୂଜା କରିଥାଏ । ଡଙ୍ଗରିଆମାନେ ଅନେକ ପ୍ରକାର ପର୍ବପର୍ବାଣି ପାଳନ କରିଥାନ୍ତି । ନୂଆଖିଆ, ଫସଲ ଅମଳ, ଡଙ୍ଗର ପୂଜା, ଧରଣୀପୂଜା, ମେରିଆ ଇତ୍ୟାଦି, କିନ୍ତୁ ବିହନ ବୁଣା ପରେ ପରେ ସେମାନଙ୍କ ଭିତରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଯାଏ ଶିକାରର ଝୁଙ୍କ ।
ବଣ ଜଙ୍ଗଲରେ ରହୁଥିବାରୁ ଡଙ୍ଗରିଆ କନ୍ଧମାନଙ୍କର ଘର ଦ୍ୱାର ଗଠନ ଶୈଳୀ ଅଲଗା ଧରଣର। ଘର ବେଶୀ ଉଚ୍ଚ ନଥାଏ। ଡାବୁ ଛଣରେ ଛପର ହୋଇଥାଏ। ଦାଣ୍ଡ ଓ ବାରିପଟକୁ ଲମ୍ବି ଯାଇଥାଏ। ଦାଣ୍ଡ ଭଳି ବାରିପଟକୁ ମଧ୍ୟ ବାଟ ଥାଏ । ଘରର କାନ୍ଥଗୁଡ଼ିକ ନାଲି ଓ ଧଳା ରଂଗର ମାଟିରେ ଲିପାଯାଇ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଚିତ୍ରରେ ସୁସଜ୍ଜିତ ହୋଇଥାଏ । ଘରଗୁଡ଼ିକ ଦୁଇ ଧାଡ଼ିରେ ଥାଏ ଓ ମଝିରେ ଗାଁ ଦାଣ୍ଡଥାଏ । ଗୋଟିଏ ଧାଡ଼ିର ଘରଗୁଡ଼ିକ ଏମିତି ଭାବରେ ଲାଗି ରହିଥାଏ ଯେ ମନେହୁଏ ଗୋଟିଏ ଧାଡିର ସବୁ ଘର ଗୋଟିଏ ଛାତର ।
ଡଙ୍ଗରିଆ କନ୍ଧମାନଙ୍କର ପାରମ୍ପରିକ ବେଶଭୂଷା ଖୁବ୍ ଆକର୍ଷଣୀୟ । ପୁରୁଷମାନେ ସାଧାରଣତଃ ଗୋଟିଏ ଲମ୍ବା ଗାମୁଛାକୁ ବସ୍ତ୍ର ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି। ଦେହ ଖୋଲାଥାଏ । ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକମାନେ ଦୁଇଟି ରଂଗ ଧାଡିଆ ଲମ୍ବା ବସ୍ତ୍ରକୁ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ଗୋଟିଏ ପିଂଧିଥାନ୍ତି ଅନ୍ୟଟିକୁ ବେକରେ ଘୋଡେଇ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଲୁଗାଧଡ଼ିରେ ନିଜେ ସ୍ତ୍ରୀଲୋକମାନେ କିଛି ଚିତ୍ର କରିଥାନ୍ତି ଯାହାକୁ କୁଡ଼ୁ କୁହାଯାଏ ।
ଉଭୟ ପୁରୁଷ ଓ ସ୍ତ୍ରୀ ମୁଣ୍ଡର ବାଳବଢ଼େଇ ସୁନ୍ଦର ପାନିଆ ଖଂଜି ଜୁଡ଼ା ବାନ୍ଧିଥାନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ଅଳଙ୍କାର ବ୍ୟବହାରରରେ ଖୁବ୍ ରୁଚି ଥାଏ । ମନେ ହୁଏ ପୃଥିବୀର ସମସ୍ତ ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କ ଭିତରେ ଏମାନେ ହିଁ ସବୁଠୁ ବେଶୀ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟପ୍ରିୟ । ସ୍ତ୍ରୀଲୋକମାନେ ବେକରେ ସୁକିଦାନ, ଖଗଲା, ନାକରେ ଡଣି, ବାଙ୍କି ଓ କାନରେ ଦଶ ବାରଟା ଲେଖାଏଁ ରିଙ୍ଗ ପିନ୍ଧିଥାନ୍ତି। ଦେହରେ ଚିତା କୁଟେଇ ହେବା ସେମାନଙ୍କର ଏକ ପ୍ରଥା ।
ସେମାନଙ୍କ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଜୀବନ ନିମୟଗିରି ଓ ପାହାଡ଼ତଳର ହାଟ ଭିତରେ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ଅଟେ । ହାଟରେ ସେମାନେ ଜଙ୍ଗଲଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ବିକ୍ରି ବା ବିନିୟମ କରି ନିଜର ବ୍ୟବହାର୍ଯ୍ୟ ଜିନିଷ ନେଇଥାନ୍ତି । ବିକାଶର ମୁଖ୍ୟ ସ୍ରୋତରେ ସାମିଲ୍ ହୋଇ ନପାରି ଡଙ୍ଗରିଆ କନ୍ଧମାନେ ଧୀରେ ଧୀରେ ଅସହାୟ ମଣୁଛନ୍ତି ।
(ଏହା ଲେଖକଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ମତ ଅଟେ )
ପରମେଶ୍ୱର ମୁଣ୍ଡ, ସେ ଏକାଧାରରେ ଜଣେ କବି,ଗବେଷକ ଓ ନାଟ୍ୟକାର ଅଟନ୍ତି। ତାଙ୍କର ବହୁ ଲେଖା ବିଭିନ୍ନ ପତ୍ରପତ୍ରିକାରେ ପ୍ରକାଶିତ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ଭବାନୀପାଟଣା ସହରସ୍ଥିତ ଜୟ ପ୍ରକାଶ ସାନ୍ଧ୍ୟ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ରେ ଅଧ୍ୟାପକ । ତାଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ନାଟକ ଆକାଶବାଣୀ ଓ ଦୁରଦର୍ଶନ ରେ ପ୍ରସାରିତ ହେବା ସହ ବିଭିନ୍ନ ମଞ୍ଚରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଛି। ତାଙ୍କ ସହ ମୋବାଇଲ ନମ୍ବର 9437153656 ଓ ଇମେଲ [email protected] ରେ ଯୋଗାଯୋଗ କରିପାରିବେ ।
