ଆମରି ଅଂଚଳ କଳାହାଣ୍ଡି। କଳାର ପସରାଟିଏ। ଏହି ଅଂଚଳରେ ରୁଟିମାଟି, ବୁଟିମାଟି, ସିଂହାସନ ମାଟି, ରତାନ ମାଟି, ଯଥାନ ମାଟି, ବୀର ମାଟି, ଚକି ମାଟି, କଲା ମାଟି, ଇଲା ମାଟି, ଚୁବେ ମାଟି, ଫୋଇରି ମାଟି, ଲୋଇରି ମାଟି, ଏମିତି ବାର ପ୍ରକାର ମାଟି ମିଳେ। ଏଠି କନ୍ଧ, ଭତ୍ରା, ଗଣ, ପରଜା, ଗଦ୍ବା, ବଂଜାରା, ଭୁଂଳିଆ, ଶଅଁରା, ଦଳ, ଗଉର୍, ଡମ୍, କେଉଟ୍, ଲୋହୋରା, ବଁକା, ତେଲି, ମାଳି, ଶୁଣି, କୋଲ୍ଥା, ଭୁଲିଆ, ବୈରାଗୀ, ବୈପାରୀ, ବାମନ୍ ଏମିତି ଅନେକ ଜାତି ଉପଜାତି, ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଲୋକ ରହନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କ ଭିତରେ ଗୋଷ୍ଠୀ ବା ଜାତି, ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଅନୁଯାୟୀ କୁଇ, ଭତ୍ରୀ, ପର୍ଜୀ, ଗଣ୍, ବଂଜାରୀ, ଶଅଁରା,ଡମ, ଆଜି ନିଜସ୍ୱ କଥିତ ଭାଷା ସହିତ ଏମାନଙ୍କ କଲାହାଁଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରୁଥିବାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ।
ଆମ ଦେଶର ନୂଆଖାଇ, ଦଶରା, ଭାଇଜିଉଁତିଆ, ପୋ’ଜିଁଉତିଆ, ଦିଏଲ୍, ବେଲ୍ଯାତ୍ରା, ପୁଷ୍ପରବ୍, ଛେର୍ଛେରା, ଚଇତ୍ରା, ଆମ୍ନୁଆଁ, କାନ୍ଦୁଲ୍ନୁଆଁ, ସେମିନୁଆଁ, କେନ୍ଦୁନୁଆଁ, ବିହନଛିନା, ପୋଏଲ୍ ଉଆଁସ୍, ପୋରା ଉଆଁସ୍ ପ୍ରଭୃତି ପର୍ବପର୍ବାଣୀ ପାଳନ କରାଯାଏ।। ପର୍ବପର୍ବାଣୀ ପାଳନ ଅବସରରେ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସମୟରେ ଠାକ୍ରାନୀ, ମାଏଲୀ, ଭୈରୋ, କେନା, ବାବୁରାଏ, ଭୀମା, ମିର୍କୁଚ୍, ପାଣ୍ରି ପାଲିଏନ୍, କାଲିସୁନ୍ଦ୍ରୀ, ଡୋକ୍ରୀ, ବୁଡ଼ାରଜା, ଖମ୍ବେଶ୍ୱରୀ, ଗଂଗାଦେଇ, ଭଣ୍ଡାର ଘରିଏନ, ଦନ୍ତେଶ୍ୱରୀ, ଲଙ୍କେଶ୍ୱରୀ, ମାଣିକେଶ୍ୱରୀ ପ୍ରଭୃତି ଅଜସ୍ର ଦେବାଦେବୀଙ୍କର ଶକ୍ତିକୁ ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ।
ଅବସର ବିନୋଦନ ପାଇଁ ଆମେ ଦେଶର ଘୁମୁରା, ଢ଼ାପ୍, ମାଦ୍ଲୀ, ଦଣ୍ଡାରୀ, ବନାବାଡ଼ି, ଖୋଟ୍ଲା, ଢୁଣ୍ରା, ବଜାଶାଲିଆ ପ୍ରଭୃତି ଅନେକ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରାଯାଏ। ପ୍ରୟୋଜନୀୟ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ଆମ କଳାହାଣ୍ଡିରେ ଗୀତ, କଥାନି, ଧନ୍ଦା, ଢଗ, ମେଲିଦେବା ଅତି ସାଧାରଣ କଥା। ଏହି ଗୀତ, କଧାନି, ଧନ୍ଦା, ଢଗ ହିଁ ଆମର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ସମ୍ବଳ, ଯହିଁରେ ଆମର ସମସ୍ତ ସାମାଜିକ ଅର୍ଥନୀତିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଐତିହ୍ୟ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ଭାବେ ରହିଥାଏ।
ଯାତ୍ରା, ପର୍ବପର୍ବାଣୀ, ପ୍ରଥା, ବିଶ୍ୱାସ, ସଂସ୍କା. କ୍ରୀଡ଼ା ତଥା ଶିକାର, କୃଷି ଭଳି ଜୀବିକା ସଂଗ୍ରାମ ଜନିତ ଶ୍ରମ କାଳରେ ମଧ୍ୟ ମନକୁ ଖୁସି କରାଇବା ପାଇଁ ଏଠି ଗୀତ ଗାଆନ୍ତି। ଜନ୍ମ, ନାରିଚ୍ଛେଦନ, ସ୍ନାନ, ଷଠୀପୂଜା, ନାମକରଣ, ରଜୋଦର୍ଶନ, ନିବନ୍ଧ, ବରଯାତ୍ରା, ପାଣିଗ୍ରହଣ, କନ୍ୟାବିଦାୟ, ମୃତ୍ୟୁଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ପ୍ରେତ ଆବାହନ ଯାଏଁ ସମସ୍ତ ପ୍ରଥାରେ ଗୀତକୁ ସଂଯୋଗ କରାଯାଏ, କାହାଣୀ କୁହାଯାଏ, ଢଗ ମେଳାଯାଏ। ଏହିପରିକି ଏହି ମୌଖିକ ସାହିତ୍ୟ ହିଁ ସାମାଜିକ ପ୍ରଥାମାନଙ୍କର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଧି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଉତ୍ତର ପୁରୁଷମାନଙ୍କୁ ସଚେତ କରିଦିଏ। ତେଣୁ କଳାହାଣ୍ଡିର ମୌଖିକ ବା ଲୋକ ସାହିତ୍ୟ ବ୍ୟତୀତ ଏଠିକାର ବୀରଚର୍ଯ୍ୟାକୁ ଚିହ୍ନିବା ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ।
ସାଂସ୍କୃତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ କଳାହାଣ୍ଡି ଅନେକାଂଶରେ ଆଦିବାସୀ ଅଧ୍ୟୁଷିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହି ଅଂଚଳରେ ଆଦିବାସୀ ଗୀତର ବହୁଳତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ। ତେବେ ଥୁଆମୂଳ ରାମପୁର, ବିଜେପୁର, ଲାଂଜିଗଡ଼, ମୋହନଗିରି, ଉର୍ଲାଦାନୀ, ଆମପାଣି ଘାଟି ଅଂଚଳର ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କୁ ଛାଡ଼ିଦେଲେ ଅନ୍ୟ ସମତଳ ଅଂଚଳରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ଆଦିବାସୀମାନେ ଅଧିକ ଭାବରେ ଆଦିବାସୀ ସଂସ୍କୃତି ଅପେକ୍ଷା କଳାହାଣ୍ଡିର ସଂସ୍କୃତି ସହ ସାମିଲ ହୋଇଥିବାର ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ। ଏଠିକାର ଲୋକଗୀତ ମାନଙ୍କରେ ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ପ୍ରଭାବ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ।
ପୃଥିବୀର ସମସ୍ତ ଅଂଚଳର ଲୋକଗୀତ ଭଳି କଳାହାଣ୍ଡିର ଲୋକଗୀତ ମାନଙ୍କରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରକୃତି ସହ ଅନ୍ତରଙ୍ଗ ସମ୍ପର୍କ, ଲୋକଜୀବନର ସାମଗ୍ରିକ ଆବେଦନ, ମାନବୀୟ ଜୀବନ ଦର୍ଶନ ଇତ୍ୟାଦି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। ଏଥି ସହିତ ଏଠିକାର ଜୀବନଧାରାର ତଥ୍ୟ ଓ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ।
କଳାହାଣ୍ଡି ଅଂଚଳରେ ଜନ୍ମକାଳୀନ ଲୋକସଂସ୍କାର ଅନ୍ତର୍ଗତ ସେକାବୁଝା, ଶିତ୍ଲେଇବା, ନୋଲୁଆକଟା, ନାଁଦିଆ, ଭାତଖୁଆନି, କାନଭେଦା ସମୟର ବିଭିନ୍ନ ଶୈଳୀରେ ବିଷୟ ସମ୍ପର୍କିତ ଲୋକୀତଗୁଡ଼ିକ ଶୁଣିବାକୁ ମିଲୁଥିବା ବେଳେ ଋତୁସ୍ରାବକାଳୀନ ବେହେନ୍, ମୁଡ୍ଛଡ଼ା ସମୟରେ ଗୀତ ସବୁ ଗାଇବାରେ ଶୁଣିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। ସେମିତି ବିବାହକାଳୀନ ଗନ୍ସନ୍, ମୁହୁଁଜୁଆ, ବାଟ୍ବରନ୍, ଦୁର୍କାଳୀଚ, ହଲ୍ଦିଖେଲା, ଝି ବୋଲେନ୍, ଲଗନ୍, ବାଟ୍ବସେନ୍, ବଂଧୁମିଳନ୍, ମୋଡ଼ଝରେନ୍, କାଳୀନ ବିଧିସଂଗତ ଓ ବଜାଶାଳର ନଚ୍ନଚିଆମାନଙ୍କ ନୃତ୍ୟକାଳୀନ ଗୀତଗୁଡ଼ିକ ଶୁଣିବାକୁ ମିଳେ।
ମୃତ୍ୟୁକାଳୀନ କାନ୍ଦନାଗୀତ ଓ ଡୁମାଅନ୍ର ଗୀତ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଥାଭିତ୍ତିକ ଗୀତ ଭାବେ ମିଳୁଥିବା ବେଳେ ଧାନଚାଷ କାଳୀନ ନଂଗଲ୍ଧରା, ଧାନ୍ବୁନା, କାଦୋକରା, ରୋପା, ମଁଚାଶୁଆ, ଧାନକଟା, ମଡ଼େନ୍, ବେଁଟ୍ମରା, ପୋଏଲ୍ ଉସ୍କା ପ୍ରଭୃତି ସମୟରେ ଶ୍ରମ ସଂଗୀତ ଓ ପ୍ରମୋଦାଶ୍ରୟୀ ଗୀତଗୁଡ଼ିକ ଶୁଣିବାକୁ ମିଳିଥାଏ।
ଏତଦ୍ବ୍ୟତୀତ ଶିକାର, ପିଲା ଖେଲେଇବା, ଖେଳିବା, ଗାଈ ଚରେଇବା, ଶଗଡ଼ରେ ଯିବା, କାଠ କାଟିବା ଓ ଆଣିବା, ଫଳ ବା ଜଂଗଲଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବା ସମୟରେ ଲୋକମୁଖରୁ ସ୍ୱତଃସ୍ଫୁର୍ତ୍ତଭାବେ ଗୀତସବୁ ଉତୁରି ଆସୁଥିବାର ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ।
ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଲୋକ ଅନୁଷ୍ଠାନକାଳୀନ ପୂଜା ଓ ମଂଗଳକାମନା ସମୟରେ କଳାହାଣ୍ଡିର ଲୋକସାଧାରଣ ମନ୍ତ୍ର-ଗୀତ ମାଧ୍ୟମରେ ଦେବଦେବୀଙ୍କୁ ଆବାହନ କରିଥାନ୍ତି ଏପରିକି, ଶାରୀରିକ ଅସୁସ୍ଥତା ବା ରୋଗଜନିତ ଦୁଃଖ ଶୋକ ସମୟରେ ବେଜୁଣୀ ମାଧ୍ୟମରେ ମନ୍ତ୍ର-ଗୀତ ଗାଇ ସୁସ୍ଥ ହେବା ଲୋକସଂସ୍କାର ଅନ୍ତର୍ଗତ ଏକ ବିଶ୍ୱାସ ଅଟେ।
ନୂଆଖାଇ, ଛେର୍ଛେରା, ବିହନଫିକା, ଦଶରା, ଚଇତ୍ରା, ପୋରା ଉଆଁସ, ହରାଲି ଉଆଁସ ବା ପୋଏଲ୍ ଉଆଁସ, ହୋଲି ପ୍ରଭୃତି ପର୍ବପର୍ବାଣୀ ମାନଙ୍କରେ କଳହାଣ୍ଡିର ଅନେକ ଗ୍ରାମ ଏବେ ମଧ୍ୟ ଗୀତମୟ ହୋଇଉଠେ। ଘୋଡ଼େଲ୍ ବା ଗେଡ଼ିବୋଘା, ଇଚ୍ନିମିଚ୍ନି, ସିସିକ୍ଲି, ସୋପି, ସିକରାଟ, ଖମ୍ଖମାଲି, ଳୁକ୍ଲୁକାନି, ଅରଗଡ଼ ମରଗଡ଼ ପ୍ରଭୃତି କ୍ରୀଡ଼ାଗୀତରେ ଶିଶୁମାନଙ୍କ ସୃଜନଶୀଳ ଭାବ ପ୍ରକାଶ ଉପଲବ୍ଧି କରିହୁଏ।
ସାମଗ୍ରିକ ଭାବେ କଳାହାଣ୍ଡିର ଲୋକଗୀତକୁ ନିରୀକ୍ଷଣ କଲେ ଲୋକଜୀବନର ପ୍ରତିଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଗୀତ ସନ୍ନିହିତ ହୋଇଥିବାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ରସରକେଲି, ଜାଇଫୁଲ, ଡାଲ୍ଖାଇ, ସଜନୀ ପଭୃତି ସମ୍ବୋଧନାତ୍ମକ ଗୀତ ଗୁଡ଼ିକ ସମାନ ଶୈଳୀରେ ବଲାଙ୍ଗୀର, ସମ୍ବଲପୁର ଅଂଚଳରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥିବା ବେଳେ କେତେକ ସୃଷ୍ଟିତତ୍ତ୍ୱ ସମ୍ପର୍କୀତ ଗୀତ ଓ ଶାରୀ ଗୀତ, ଫୋଲିଆ ଗୀତ ପ୍ରଭୃତି କୋରାପୁଟ ଅଂଚଳର ମଧ୍ୟ ଶୁଣିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। ତେବେ ବୋରିଆଗୀତ, ନିଆଲିମଲୀ, କଲାକୋକିଲ ପ୍ରଭୃତି ଗୀତ ପ୍ରାୟତଃ କଳାହାଣ୍ଡିରେ ହିଁ ପରିବେଷିତ ହୋଇଥିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ। ଅନ୍ୟ ଦିଗରେ ଘୁମୁରା, ମାଦଲୀ, ଦଣ୍ଡାରୀ, ଢାବ୍, ବଜାଶାଲିଆ ପ୍ରଭୃତି ଲୋକନୃତ୍ୟରେ ସଂଯୋଜିତ ହୋଇ ଅନେକ ଗୀତ ପରିବେଶିତ ହୋଇଥବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ।
ଲୋକଗୀତ ଗୁଡ଼ିକ ଯେ, ନିରକ୍ଷର ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ପଦମିଳନର ପ୍ରକ୍ରିୟା ତା ନୁହେଁ ବରଂ ଲୋକଗୀତଗୁଡିକ ପରିବେଶିତ ହୋଇଥିବା ସମାଜର ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ, ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟତାତ୍ତ୍ୱିକ, ଧର୍ମୀୟ, ଭୌଗୋଳିକ ତଥା ପାରମ୍ପରିକ ଉପାଦାନ ମାନଙ୍କର ସୁସଂଯୋଜିତ ସାଂଗୀତିକ ପରିପ୍ରକାଶ ଅଟେ। କଳାହାଣ୍ଡିର ଲୋକଗୀତ ଗୁଡ଼ିକରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ସମସ୍ତ ଉପାଦାନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ବେଶୀ ପରିମାଣରେ ମିଳୁଥିବା ଲୋକଗୀତ ଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାୟତଃ ଯୁବ ଆମୋଦ ପ୍ରମୋଦ ଭିତ୍ତିକ ଅଟେ। ପ୍ରକାରାନ୍ତରେ ଯୁବ ଆମୋଦ ପ୍ରମୋଦ ଭିତ୍ତିକ ଲୋକଗୀତଗୁଡ଼ିକରେ ପ୍ରାୟତଃ ବହୁ ପ୍ରସାରି ହୋଇଥାଏ। ଏହି ଗୀତଗୁଡ଼ଇକରେ ପ୍ରେମଯାଚନା, ରୁପବର୍ଣ୍ଣନା ପ୍ରଭୃତି ଉପମା ମାଧ୍ୟମରେ ମନର ଭାବପ୍ରକାଶ, ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟଧାରଣା, ସର୍ବୋପରି ଶୃଙ୍ଗାର ରସର ପ୍ରାବଲ୍ୟଥାଏ। ଯେମିତି-
“କୁମୁଡ଼ା ରୋପିଲୁ ଖେତେ, ଡିର ଗଲା ପରବତେ
ତୁମର ଆମର ପୀରତି ହେଲେ ଜୀବ ଥିବା ପରିଯନ୍ତେ ।”
“ସର୍ଗି ପତର ଚିକନ୍ ଚାକନ୍ ବାଂଜି ପତରିଆ ବେନି
ତୋକେ ନେବି ବୋଲି ମୋର ମନଥିଲା ବାଟେ ବରଷିଲା ପାନି ।” ଇତ୍ୟାଦି
ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାଦାନମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତୀକ, ଉପମା ଭାବେ ଯୋଡ଼ି ଗୀତ ଗାଇବା ଲୋକ କଳାକାରମାନଙ୍କ ବଳିଷ୍ଠ କୌଶଳ ଅଟେ। ପ୍ରକୃତି ସହ ମିଶି ନିଜକୁ ପ୍ରକୃତିର ଏକ ଅଙ୍ଗ ଭାବେ ପରିଗଣିତ କରିଆସିଛି ଏଠିକାର ମଣିଷ ଦୀର୍ଘ ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ଧରି। ନିଜର ସମସ୍ତ ବିକାଶୋନ୍ମୁଖୀ ମାନସିକତା ସତ୍ତ୍ୱେ ପ୍ରକୃତିକୁ ଉପେକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ସେ କେବେହେଲେ ଚେଷ୍ଟା କରିନାହିଁ।
ଆଉ କିଛି ବର୍ଷ ପରେ ହୁଏତ ମଣିଷର ପ୍ରକୃତି ସହଥିବା ଅନ୍ତରଙ୍ଗ ସମ୍ପର୍କ ଅତିକଳ୍ପନାର କାହାଣୀ ଭଳି ଲାଗିପାରେ, ତଥାପି ପରିବେଶ ଓ ପ୍ରକୃତିକୁ ହିଁ ଲୋକଜୀବନ ନିଜ ଠାରୁ ବେଶୀ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଇଛି। ଯାହାର ଉଦାହରଣ ଲୋକଗୀତମାନଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଧାଡ଼ିରେ ହିଁ ମିଳିଥାଏ। ଯେମିତି ‘ଆମ୍ବ ବଉଲର ଗୁଭା-, ‘ଝାର ଜଂଗଲର ବାଟ –, ଢାଇ ତଲ ବନ୍ଦେ ଢାର–, ‘ଦନୀ ତେନେପାରେ କିରେ ପଖାନର ଗାଦି –‘, ‘ଉଠ୍ଲା ପଣ୍କା ବସ୍ଲା ଢେଲେ- ଇତ୍ୟାଦି।
ଗୀତ ଗୁଡ଼ିକର ଏହି ପ୍ରଥମ ପାଦର ଚିତ୍ର ପରବର୍ତ୍ତୀ ପାଦରେ ଗାୟକର ଭାବକୁ ପ୍ରତୀକିତ କରାଇ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଦିଏ। ବେଳେବେଳେ ଏହି ପ୍ରଥମ ପାଦଗୁଡ଼ିକ ସହ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପାଦର ସମ୍ପର୍କ ନଥିଲେ ହେଁ ପ୍ରାୟତଃ ଏଗୁଡ଼ିକ ଅର୍ଥବାହୀ ଏବଂ ବଳିଷ୍ଠ ତଥା ଭାବପ୍ରକାଶର ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ଉପମା ଭାବେ ରହିଥାଏ। ଏହି ଲୋକଗୁଡ଼ିକ ଭାବ ଅନୁଯାୟୀ ଛନ୍ଦକୁ ଆହରଣ କରିଥିବାର ଦେଖାଯାଏ। ବେଳେବେଳେ ପାଦମାନଙ୍କର ଅକ୍ଷର ଅସଂଗତି ହେଁ ଗାନ ଶୈଳୀ ବା ଗୀତର ଛନ୍ଦ ଯୋଗୁଁ ଏହା ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କରେ ନାହିଁ। ନିମ୍ନରେ କେତୋଟି ଛନ୍ଦର ଉଦାହରଣ ଦିଆଗଲା-
-“କଚା କେନ୍ଦୁ କେରିକ,
ଗୀତ ସରିଗଲେ ମୋହରି ଦୁଃଖ, କଚା କେନ୍ଦୁ କେରିକ।”
-“ଟିବୁ ଟିବୁ ଟିବୁ ଟିବୁ
ଆଁଖି ମାରିଦେଲେ ବନ୍ଦକୁ ଯିବୁ ,
ଯୋଜନା ବୁଟାରେ ଥିବୁ।
-‘ନିଶାନ ବାଜିଲା ଟିଙ୍ଗଟାଙ୍ଗ କରି ମଇରୀ ବାଜିଲା କଲେ
ଗୀତ କୁଡ଼ିଆକେ ବାଗ ଧରିଲା ଗା ଚହଁରା ଡଙ୍ଗର ତଲେ ଯେ,
ବାବୁ ଇହାନ୍ଦେ ହାନ୍ଦେ, ତୋକେ ଲଗେଇ ଦେମି ଟେଣ୍କୋ ଫାନ୍ଦେ ଯେ ବାବୁ ଇହାନ୍ଦେ ହାନ୍ଦେ।’
-‘ବାଟର ରେଂଗାଲ ଚାଂଚିଲି ନଙ୍ଗଲ
ତେତେଲ ଖୁଟିର ପାଲ
ପଡ଼ିଆ ପଦାକେ ବଗାର ହଲ ଗା
କେତେ କାଶ କଲେ ଭଲ।’
-‘ଏକ୍ ବୋଉଁ ଶ ମାରିଗଲି ଦୁଇ ବୋଉଁଶ ପୋଲା
ପରୁର୍ ଶାଲେ ଦେଖିଥିଲି ଚିକନ୍ ଚାକନ୍ ଥିଲା
ଏସୁର୍ ଶାଲେ ଦେଖିନେଲି ଡିଆଁ ଚିରି ଗଲା।’
-‘ବାଟର ଅଅଁଲା ଡ଼େଙ୍ଗ ପୋହୋଲା
ତୋର୍ ବାପ୍ ମୋର ହକ୍ ମହଲା, ତୋର ମାଁ ମୋର ଅତା
ତମର ଆମର୍ ହୁରିଆ କଥା ଫୁଲ ବସିଥିଲେ ହେତା।’
-‘ବାହାଲର ବଡ଼ ଡୋଲିକି ବୁନିଗଲି ଧାନ
ସୁନାଗୁନା ପିନ୍ଧାଧନ ନେଇ କର୍ବୁ ମନ
ଗରୀବ୍ ପିଲା ଆଶ୍ କରିଚେ ପର୍ବତ ସମାନ
ବାଇ ଝୁରିଜାଲ
ପାଚିଲା କୁନ୍ଦୁରୁ ଦିଶେ ଲାଲ
ୠାଲ ଟହ ଟହ ଦିଶେ ନନୀର୍ ହଲ୍ଦୀମଖା ଗାଲ ।’
-‘ଉଲି ଉଲି ଉଲି ଉଲି ବୋରିଆ
ଉଲି ଉଲି ଉଲି ଉଲିରେ…
ଉଲି ଯାଉଥିଲା ବଜାର ବୁଲି
ଖୋସାନେ ଲାଗିଲା ଧୂଲି ବୋରିଆ
ଖୋସାନେ ଲାଗିଲା ଧୂଲିରେ… ।’
ଏଭଳି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାୟ ପଚାଶରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ଶୈଳୀର ଲୋକଗୀତ କଳାହାଣ୍ଡିରେ ଶୁଣିବାକୁ ମିଳେ। ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ଅନେକ ଗୀତର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା ସମ୍ବୋଧନାତ୍ମକ ପ୍ରାରମ୍ଭ। ରସର୍କେଲି, ଡାଲଖାଇ, ଜାଇଫୁଲ, ସଜନୀ, ସଜନାରେ, ଭମରା, ବାଙ୍ଗରୀ, ବୋରିଆ, କଲାକୋଜିଲ, କଲା କଜଲପାତୀ, ନିଆଲିମଲୀ, ସୁନାମାଲି, ଧନମାଲି, ଗଲାର, ଗଲାରମାଲି, ପୁଜାରୀ, ଝରିରେ, ଉକିଆବତୀ, ସରଗିଫଲ, ସରଗିଲାଙ୍ଗ, କର୍ଲା ଡ଼ାଙ୍ଗ୍, କେନ୍ଦୁପତର, ବାଂଜିପତର, ବାଇ ଝୁରିଜାଲ, ସୁନାସାରୀ, ସାରୁଧନ, ଲେଲେ ଲହରୀ, ଚପ୍କରାଟି, ଚଁପା ଟିଚୋ ଟିଚୋ, ରାଇକରାଟ, ମାଏଲାଜଡ଼, ଗୋରୀ, ଧନ, ନନୀ, ଗଜାମୁଗ, ରସ ମଲିରେ, ଗୁଆନଡ଼ିଆ, ସଁକର ସାଇଁ ଇତ୍ୟାଦି ଲୌକିକ ସମ୍ବୋଧନରେ ଗୀତସବୁ ଗାନ କରାଯାଏ।
ଛନ୍ଦ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଂଗୀତ ଭଳି ଲୋକଗୀତର ମଧ୍ୟ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଧି ରହିଛି। ତେବେ ଲୋକଗୀତ ଗୁଡ଼ିକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଂଚଳର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶୈଳୀକୁ ଆଧାର କରିଥାଏ। ଗୀତ ନିମିତ୍ତ ଥିବା ଛନ୍ଦ ଅନୁଯାୟୀ ଗାନ ନ କଲେ ତାହା ରୁଚିହୀନ ହୋଇଯାଏ। ମହାନ୍ ଭାରତୀୟ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରମ୍ପରାଶ୍ରିତ ଗୀତଗୁଡ଼ିକ ଦର୍ଶନ କୈନ୍ଦ୍ରିକ ଥିବା ବେଳେ କଳାହାଣ୍ଡିର ଲୋକଗୀତର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଏହା ଯେ ଏହି ଗୀତଗୁଡ଼ିକ ମାଟି କୈନ୍ଦ୍ରିକ। ସ୍ୱପ୍ନ ଓ ଦର୍ଶନ ଅପେକ୍ଷା ମାଟି ଓ ବାସ୍ତବତାର କଥା କଳାହାଣ୍ଡିର ଲୋକଗୀତ ମାନଙ୍କରେ ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ।
କଳାହାଣ୍ଡିର ଲୋକଗୀତ ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନାରେ ନୃତ୍ୟାଶ୍ରୟୀ ଲୋକଗୀତ ଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ବହୁ ପ୍ରସାରୀ ହୋଇଥିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ। ଏହି ଗୀତ ଗୁଡ଼ିକ ସ୍କୁଲ୍ଭିତ୍ତିକ। ବାଦ୍ୟରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶୈଳୀ ଅନୁଯାୟୀ ଗୀତ ଓ ନୃତ୍ୟର ଢାଞ୍ଚା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ। କଳାହାଣ୍ଡିରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହେଉଥିବା କେତେକ ନୃତ୍ୟରେ ଗୀତଗାନ କରାଯାଏ ନାହିଁ, କେତେକ ନୃତ୍ୟରେ ବାଦ୍ୟ ବାୟନ କରାଯାଏ ନାହିଁ। ମାଦ୍ଲୀ, ଦଣ୍ଡାରୀ, ଢ଼ାପ୍, ବଜାଶଲିଆ, ବନାବାଡ଼ି ଆଦି ଲୋକନୃତ୍ୟ ମାନଙ୍କରେ ଉଭୟ ଗୀତ ଓ ବାଦ୍ୟ ବହୁକାଳରୁ ଥିବାବେଳେ ଦେବ୍ତା ନାଚରେ ଗୀତ ନ ଥାଏ ଏବଂ ବୋରିଆରେ ବାଦ୍ୟର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ନାହିଁ।
ଅନ୍ୟ ଦିଗରେ ବର୍ତ୍ତମାନର କଳାହାଣ୍ଡିରେ ସର୍ବାଧିକ ପରିବେଶିତ ହୋଇଥବା ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟର ଗୀତ ଆଧୁନିକ କାଳର ସଂଯୋଜନା ହୋଇଥିବାର ଅନୁମାନ କରାଯାଏ। ଢାପ୍, ମାଦଲୀ, ଦଣ୍ଡାରୀ, ବଜାଶାଲିଆ, ବନାବାଡ଼ି, ଘୁମୁରା ନାଚ, ଶୁଆନାଚ, ପାଇନାଚ, ଘୋଡ଼ାନାଚ, ଆଦିରେ ଗୀତ ଗାଉଥିବାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ଘୁଡ଼୍କୀ, ସାର୍ଙ୍ଗୀ, ଢୁନ୍ଢୁନି ଆଦି ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ସହିତ ଏକ ଚରିତ୍ର ଗୀତ ଗାଉଥିଲେ ହେଁ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରାଯାଉଥିବାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ନାହିଁ।
ବର୍ଗୀକରଣ ମାଧ୍ୟମରେ କେତୋଟି ନୃତ୍ୟଭିତ୍ତିକ ଲୋକ ଗୀତର ନାମ ଏପରି କରାଯାଇପାରେ-
(କ) ଧର୍ମାଚାର ନୃତ୍ୟ ଭିତ୍ତିକ ଗୀତ – ଡାକା, ଧୁନ୍କୁଲୀ, ଡଁଡ଼, କରମା, କେଡୁ, ଡାଲଖାଇ, ରାହାଁସ, ତୁରିଚୁରି, ମାଡ଼ିଆନି, ଇନ୍ଦିଡ଼ା, ତାମାକାଷ୍ଡ଼ା, ଭାତ୍ ବାର୍ସି, ମୀର୍ତୁକି ଚାଲାନ୍, କାମ୍ରି, ଫୁଲେରୀ, ଲିଙ୍ଗାଡ଼ି, ଫାଲସାଭୀମା, ପାଏକୀ, ଗୀତା, କେନ୍ଦ, କୁଲେଶ, ଦୁଇଲି, ହୁମଦୁମ୍ଲା, ଘୁଙ୍ଗିନାଚା, ରୁଗିନ୍ ନାଚା, ଛାଏନ୍ପିଟା, ନୁନୀରାସା… ଇତ୍ୟାଦି।
(ଖ) ସାମରିକ ଓ ଶିକାର ନୃତ୍ୟଭିତ୍ତିକ ଗୀତ –ସିଂବଜା, ନଚନିଆଁ ଗୀତ, ଝୁମର୍, ଶିକାରଖେଦା, ଘୁମ୍ରା, ୧୬ ଛାନ୍ଦ ବନାବାଡ଼ି ବା ଭଁଏସାଲଗୀତ୍ (ବୋଲ୍) , ଦଣ୍ଡାରୀ, ଫାସରିଅ, ରେଚ୍ଛା, ତରୁଆଲି (ବଂଜାରା), ଡ଼ିଣ୍ଡିମ୍ (ଡ଼ୋମ୍), ପାଏକୀ (କନ୍ଧ), ଘେରବୁଲା, କୈସାବାଡ଼ି, ଟାଙ୍ଗିମଚୀ, ଠିଙ୍ଗ୍ଡ଼ି, ସାରୁମାରୁ, ଉଧ୍ଲେନ୍, ଠିଆପାଫାନ୍, ଧପଡ଼ଧାଙ୍ଗରା, ଚପ୍ଟ୍ଖାଣ୍ଡା, ଧାଙ୍ଗିଭଦ୍ରା, ଭୋଡ଼ିଆ, ଘୋଡ଼େଇ (ବୋଲ) ଇତ୍ୟାଦି।
(ଗ) କ୍ରୀଡ଼ାନୃତ୍ୟ ଭିତ୍ତିକ ଗୀତ – ଛିଲୋଲାଇ, ବହସଁପା, କନିଆମଙ୍ଗା, କାଁଚିବୁଚି, ବାଭ୍ଗରୀ, ଘୋଘୋମାଇ, ଛୁର୍ଛୁରକି, ବୋରିଆ, ଖମଖମାଲୋ, ମାଛଘିନା, ଡ଼ଙ୍ଗରକାନି, ଲେଦମକ, ଲାଇରେଜୁରା, ବାଛେନ, ନିଛେନ୍, ଜହ୍ନିଫୁଲ, ଧାଏଜୁଗରୀ, ହୁମୋବଉଲୀ ଇତ୍ୟାଦି ୬୪ ପ୍ରକାର କୁମାରୀ / କିଶୋରୀ କ୍ରୀଡ଼ା ବିନୋଦଭିତ୍ତିକ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ୱଧର୍ମୀ, ଶିକ୍ଷଣୀୟ ବୋଲି/ ପଂକ୍ତି/ଗୀତ ।
(ଘ) ଯୁବ ପ୍ରମୋଦ ନୃତ୍ୟଭିତ୍ତିକ ଗୀତ – ଧଙ୍ଗରା, ଧାଙ୍ଗରୀ, ଢ଼ାପ୍ରେ ଥିବା ଛଡ଼ରସ, ରସବାଦୀ, ଛଟକେନ୍ ଯୁଗଲ, କାଁଚାସୁଆଦି, ଖିଚାସୁଆଦି, ଖିରପିନାହିଟି, ବେରାନି, ଫୁଲଖୁଟି, ରସମାଲିକା, ପଲିଆକୁରା, ତାସନ୍ଦାଲ, ରସ୍ବାଙ୍ଗରିଆ ଆଦି ୬୪ ପ୍ରକାର ଯୌବନ ରୀତି ପ୍ରଖ୍ୟାପକ ଓ ଉତ୍ତେଜକ ଛଳ / ପ୍ରତୀକ / ପରୋକ୍ଷ ଧର୍ମୀ ରସଗର୍ଭକ ଗୀତ। ଗାତାରୋ, ବାନ୍ଦେର୍, ସାନ୍ଦେର୍, ଦାଙ୍ଗ୍ରି ଚଲା, ଉଦିଆ ନୃତ୍ୟ, ଲୋଲେଜୁରା, ଚଏତିଢ଼ାପ…. ଇତ୍ୟାଦି।
(ଙ) ଜନ ପ୍ରମୋଦ ନୃତ୍ୟ ଭିତ୍ତିକ ଗୀତ – ଢାପଗୀତ (ଏଥିରେ ବହୁ ପ୍ରକାର ଢାପଗୀତ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ), ଉଲ୍ଲାସ ଘୁମୁରା, ବଜାଶାଲିଆ ଗୀତ, ଝୁମେର, ମାନ୍ଦିଲି, ନାଚା, ସୁଆ, ଚିହା, ଖୁଟି, ଜାମୁର୍ଲା, ବାରମାସୀ ଡଣ, ଠିଙ୍ଗଡ଼ି, ଠିଡ୍କି ଠିପୋ, ଭାଟମେଟୁ, ମୋଡ଼ୋଫୁଲି, ମେଲାହଲିଆ, ପୁଷ୍କିନ୍ଦ୍ର ନାଚା, ଲେଲେ ଲାଦାନୀ, ଡୁବ୍ନୀ ନାଚ ଠିଆ ସିଙ୍ଗିଆ, ଉଧ୍ଲିଆନାଚ…… ଇତ୍ୟାଦି।
(ଚ) ବୃତ୍ତିଭିତ୍ତିକ ନୃତ୍ୟାଭିନୟ ଗୀତ – ମୁଡ୍ତୁପା, ଘୁଡ୍କା, ଠିକଡ଼ିଠିପୋ, ଖାକ୍ ଠିଆଡ଼ି, ଗଙ୍ଗସାମାଦଲି, ଦୀକ୍ଷାଧାରୀ ଇତ୍ୟାଦି।
(ଛ) ସମ୍ମାନନୃତ୍ୟ ଭିତ୍ତିକ ଗୀତ – ବରିନାଚା, ପରଘେନ୍, ବଲେନ୍, ସଁଖଲା, ଖୁଟୁବୁଢ଼ା, ପାଜୋଜୁଆର, ସିହାନଟୀକା, ପାଗା ବାନ୍ଦନା ଇତ୍ୟାଦି।
(ଜ) ମଙ୍ଗଳନୃତ୍ୟ ଭିତ୍ତିକ ଗୀତ ବା ବିବାହ ଗୀତ – କଳାହାଣ୍ଡିର ସମସ୍ତ ଆଦିବାସୀ ସମାଜରେ ଓ ବ୍ରାହ୍ମଣେତର ସାଧାରଣ ଲୋକ ସମାଜରେ ବୈବାହିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ବେଳେ ବହୁ ପ୍ରକାର ମାଙ୍ଗଳିକ ନୃତ୍ୟଗୀତର ପ୍ରଚଳନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ବିବାହର ଆରମ୍ଭରୁ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତ କର୍ମକୁ ଶୁଭଙ୍କର ଓ ବିଘ୍ନମୁକ୍ତ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଶିକ୍ଷାଦେବା ଓ ଭାବାତ୍ମକ ଓ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ତଥା ଅଭିଚାରତନ୍ତ୍ର ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ମାନସରେ ସମସ୍ତ ମାଙ୍ଗଳିକ ନୃତ୍ୟଗୀତର ଆୟୋଜନ ହୋଇଥାଏ।
ଏହି ପ୍ରକାର ଲୋକଗୀତ ଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ କେତୋଟି ହେଉଛି – ସାଲ୍ପୂଜା, କଲସ ଥପା, ମାଏଟ୍ପକା, ଗନ୍ସା, ଡାଲଅନା, ଦୁର୍ଲାନାଚା, ଠିପ୍କା, ପିଠ୍ଗୁନା, ପାଏନ୍, ପଲ୍ଟା ପାଏନ୍ଗୁଧା, ବାଡ଼ି ଖେଳା, ଟିଲିହା, ବିନଜୀମରା, ଧମରକୋଟା, ହୁରାଜୁରା, ବନ୍ଧୁବଲା, କେରୋମଙ୍ଗ, ଡ଼ାଲବହଲା, ନଟନିଆଁ, ମୋଡ଼ୋଝରା, ସିସିକ୍ଲା, ସମଦେନ୍ ଚିପ୍ରା, ଗୋରୋଟଲା, ପିଲାକନ୍ଦା, ପୁରାଥପା, ବନାବିଖନା ଇତ୍ୟାଦି ଓ ବଜାସାଲିଆ ଗୀତ ରହିଛି। ଏଠାରେ ନୃତ୍ୟ ଭିତ୍ତିକ ଗୀତର ବିଭାଗୀକରଣ କରାଯାଇଛି ତେବେ ଜୀବନର ପ୍ରତି ପଦପାଦରେ କଳାହାଣ୍ଡିର ଜନସାଧାରଣ ଗୀତ ଗାଉଥିବାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ।
ଏତଦ୍ବ୍ୟତୀତ ଏହି ଅଂଚଳରେ ଅନେକ ଲୋକଗାଥା ଶୁଣିବାକୁ ମିଳେ। ଏହା ସାଧାରଣ ଜାନି, ପଋଘନିଆ, ଘୋଗିଆ, ଗୁର୍ମେ, ଦେବଗୁନିଆ, ଭାଟ, ମରାଲ୍ ପ୍ରଭୃତି ଧାର୍ମିକ ବା ପ୍ରଜାତିକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷ ଗାୟନ କରିଥାନ୍ତି। ଏହା ଗାନ କରିବା ବେଳେ ବଂଶୀ, ଧୁନ୍କେଲ, ସାରଙ୍ଗି, ଢୁନ୍ଢୁନି ପ୍ରଭୃତି ବାଦ୍ୟ ବଜାଇ ଗାନ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ଗାଥା ମାନଙ୍କରେ ସୃଷ୍ଟି ପ୍ରକରଣ, ପ୍ରଳୟ ଜାତି, ଜୀବ ସୃଷ୍ଟି, ବୀର, ଆଖ୍ୟାନ ସବୁ କାହାଣୀ ଭାବେ ରହିଥାଏ। ଏ ଅଂଚଳର ଲୋକ ନାଟକମାନ ଆଦିବ ମାନବର ଜୀବନଯାତ୍ରା ଓ ତାହାର ଆନନ୍ଦକୁ ପାଥେୟ କରି ବିବର୍ଦ୍ଧିତ।
ଏ ଜିଲ୍ଲାର ଲୋକକାହାଣୀ ଗୁଡ଼ିକ ଜନଜୀବନର ଚଳଣୀ ଓ ପ୍ରକୃତି ସହ ସଂଘର୍ଷ ଆଦିକୁ ନେଇ ପରିପୁଷ୍ଟ। ଏଠିକାର ଲୋକକଥା ଶ୍ରୋତାକୁ ସ୍ୱପ୍ନମୟୀ ଜଗତର ଦ୍ୱାର ଦେଶର ପହଂଚାଇ ଦେବାର ମାଧ୍ୟମ କେବଳ ନୁହେଁ, ବରଂ ଦୃଶ୍ୟ ଓ ଦର୍ଶନର ମୌଖିକ ରୂପ। ଏହା କଳ୍ପନା, ଅଭିଜ୍ଞତା, ରହସ୍ୟ, ବାସ୍ତବତା ଆଦିକୁ ଫେଣ୍ଟାଫେଣ୍ଟିକରି ଲୋକ ସମାଜର ସମାଜ ଦିଗକୁ ଛୁଇଁଯାଏ। ରୂପକର ଆଢ଼ୁଆଳରେ ସାମାଜିକ ଓ ଗ୍ରାମୀଣ ଅର୍ଥନୈତିକ ଇତିହାସକୁ ରୂପରେ ପ୍ରକାଶ କରେ। କେବଳ ଏତିକି ନୁହେଁ ପ୍ରଚୀନ ଲିଖିତ ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିଛି ଏହି ଲୋକକଥା।
କଳାହାଣ୍ଡିର ମୂଳ ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତେ କାହାଣୀ କହିପାରନ୍ତି। ତେବେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗାଆଁରେ ଅନେକ ଧୁରନ୍ଧର କଥକ ଏବେ ବି ଦେଖାଯାନ୍ତି। ସାଧାରଣତଃ ଦାଦା, ଆଈ, ବଡୁ, ମାଁ, ମାଉସୀମାନେ ଘରେ କାହାଣୀ କହୁଥିବା ବେଳେ ଜାନୀ, ଦିସାରୀ, ଝାଙ୍କର, ପୂଜାରୀ, ଗୁରୁମେମାନେ ପୂଜା ପାଠ ବା ଧର୍ମୀୟ ଅନୁଷ୍ଠାନ ମାନଙ୍କରେ ଓ ଘୋଗିଆ, ପରଘନିଆ, ଦେବ୍ଗୁନିଆ, ଜଲଙ୍ଗିଆ, ମରାଲ୍ମାନେ ଗାଁ ଗାଁ ମାନଙ୍କରେ ତଥା ଗୀତ୍କୁଡ଼ିଆ, ଗୀତ୍କୁଡ଼ିଏନ୍ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ମାନଙ୍କରେ କାହାଣୀ କହିଥାନ୍ତି।
କାହାଣୀମାନଙ୍କର ଆରମ୍ଭ ପୂର୍ବରୁ ଚମତ୍କାର ତଥା ଆର୍ଷଣୀୟ ଢଙ୍ଗରେ କଥକ ଆରମ୍ଭ କରିଥାନ୍ତି ଏକ ପହଳି। ଯାହା ଭିତରେ ଶ୍ରୋତା ମାନସିକ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଯାଏ କାହାଣି ଶୁଣିବା ପାଇଁ। କାହାଣୀ ଆରମ୍ଭରେ କଥକ କହେ –
‘ଗୋହୁଁ ଏଡ୍କି ଲମ୍, ମୁସ୍ରି ଏଡ୍କି ଚକା, ଫୁଲ ଫୁଟେ ଫୋକା। ସେ ପରା ଗୋଟେ ନଗର। ଫୁଲ ଫୁଟେ ଟଗର। ଶୁଖ୍ଲା କାଠ୍ ଠେ କରେ, ଶୋଏଲା ଲୋକ୍ ହେଁ କରେ। ବାଙ୍ଗଟି ବାଡ଼ି ସମେ, ସଲଙ୍ଗା ବାଡ଼ି ନେଇ ସମେ। ସେନ୍ତି ପରାଗୋଟେ ରେଜ୍ା ଥିଲା ସେ ରେଜ୍ନେ ଗୋଟେ ସାନେ ଟା ଗାଁ। ଗାଁନେ ତେଲି, ମାଲି, ଗୋଉର୍, ଡମ୍, ଲୋହରା, କେଉଟ ସବୁ ଜାତିର ଲୋକ୍ ଥିଲେ।’
‘ଗୋଟେ ରେଜ୍ ଥିଲା। ସେ ରେଜ୍ନେ ଗୋଟେ ଗାଁ ଥିଲା ଗାଁନେ ଗୋଟେ ବୁଢ଼ୀ ଗୋଟେ ଥିଲା। ଥରେକର୍ କଥା। ଘର୍ ଲିପ୍ବାର କାଯେ ବୁଢ଼ୀ ତିନ୍ ଛେଯ୍ନା ମେଟ୍ ଆନ୍ଲା। ତାକେ ଯେତେବେଳେ ଫୁଲାଲା ଦୁି ଛେଟ୍ନା ମେଟ୍ ମୁଟେ ବି ନେଇ ଫୁଲି ଗୋଟେ ଛେଟ୍ନା ମେଟ୍ ଟିକେ ଫୁଲ୍ଲା।’ ଯେନ୍ ଛେଟ୍ନେକ୍ ମେଟ୍ ଟିକେ ପରା ଫୁଲ୍ଲା। ତାକେ ନି କରି ତିନ୍ଟା ହାଁଡ଼ି ବନେଇଲା। ଦୁଇଟା ହାଁଡି କଁଚା ଓଦା ଗୋଟେ ହାଁଡ଼ି ଶୁଖା ହେଲା ସେତିନେ ରାନ୍ଧଲା ତିନ୍ମାନ୍ ଚୋଉ। ଦୁଇମାନ ଚୋଉଲ ଫୁଟି ନେଇ ମାନେକ୍ ଚୋଉଲ ଫୁଟ୍ଲା। ଯେନ୍ମାନେକ୍ ଫୁଟ୍ଲା, ସେଥିର୍ ଲାଗି ଥିଲେ ତିନ୍ଟା କୋନୁଆ।
ଦୁଇଟା କୋନୁଆ ରୁଷାଫୁଲା, ଗୋଟେ କୋନୁଆ ଖାଇଦେଲା। ଯେନ୍ କୋନୁଆ ଖାଇନେଇ ସେ କୋଡ଼ାଲା ତିନ୍ଟା ବନ୍ଦ। ଦୁଇଟା ବନ୍ଦ ଶୁଖାଚୁଡ଼ା, ଗୋଟେ ବନ୍ଦେ ପେନ୍ ନେଇ। ଯେନ୍ ବନ୍ଦେ ପେନ୍ ନେଇ, ସେତିକେ ସମ୍ଲେ ତିନ୍ଟା କେଉଟ୍। ଦୁଇଟା କେଉଟ୍ ଏନେତେନେ ଗୋଟେ କେଉଟ୍ର ପତା ନେଇ। ଯେନ୍ କେଉଟର୍ ପତାନେଇ, ସେ ଧର୍ଲା ତିନ୍ଟା ବଲିଆ। ଦୁଇଟି ବଲିଆଯେ କୁଆସଢ଼ା, ଗୋଟେ ବଲିଆର୍ ଅତଁତିନେଇ। ଯେନ୍ ବଲିଆର୍ ଅଁତିନେଇ, ତାକେ ବିକ୍ଲା ତିନ୍ଟା ଟଁକା। ଦୁଇଟା ଟଁକା ଯେ ଜଣାଭଂଗା, ଗୋଟେ ଟଁକା ଚଲେ ନେଇ। ଯେନ୍ ଟଁକା ଚଲେ ନେଇ ତାକେ ବଦ୍ଲାଲା ତିନ୍ଟା କୋଉଡ଼ି।
ଦୁଇଟା କୋଉଡ଼ି ସେ ଫଟାଟୁଟା, ଗୋଟେ କୋଉଡ଼ି ବାଜେନେଇଁ। ଯେନ୍ କୋଉଡ଼ି ବାଜେନେଇଁ ତାକେ ଘେନ୍ଲେ ତିନ୍ଟା ସୁନାରୀ। ଦୁଇଟା ସୁନାରୀ ଯେ ଭଏଁରା ଛୋଟ, ଗୋଟେ ସୁନାରୀ ଦେଖେ ନେଇଁ। ଯେନ୍ ସୁନାରୀ ଦେଖେ ନେଇ ତାକେ ମାର୍ଲେ ତିନ୍ ଥାପଡ଼। ଦୁଇ ଥାପ୍ଡ୍ ଯେ ଏନେତେନେ ଗୋଟେ ଥାପଡ୍ ବାଜେ ନେଇଁ …।
ଉପରୋକ୍ତ ଆରମ୍ଭ ରୀତି କହିବା ବେଳେ କଥକ ଅନର୍ଗଳ ଭାବେ କହି ଚାଲିଥାଏ। କହିବାର ଭଂଗୀ ବିଷୟ ଅନୁଯାୟୀ ବିଭିନ୍ନ ରସ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ। ଶ୍ରୋତା କଥକର କାହାଣୀ ମଝିରେ ‘ହୁଁ.. ହୁଁ .. ହୁଁ କରି ‘ହୁଁ କାର’ ମାରିଥାଏ।
କାହାଣୀର ଶେଷ ମଧ୍ୟ ଆକର୍ଷଣୀୟ ଢ଼ଙ୍ଗରେ ହୋଇଥାଏ। ଯେମିତି –
‘ମୋର କଥାନି ସର୍ଲା, ଫୁଲ୍ ଗଛ୍ ଗୋଟେ ମର୍ଲା ।’
‘ମୋର କଥାନି ସର୍ଲା, ମୁଇଁ ଯାଇଥିଲି ନର୍ଲା – ମୋକେ କଁଟା ଆଁପର୍ଲା ।’
ଇଲକୁନୁ ମୋର କଥାନି ସର୍ଲା, ମୁଇଁ ଯାଇଥିଲି ନର୍ଲା ।
ନର୍ଲାନୁ ଆନିଥିଲି କର୍ଲା, ଭାଜି ଖାଇ ଖାଇ ସର୍ଲା ।’
-‘ମୋର କଥାନି ସର୍ଲା, ଜାନ୍ଲେ ତୋ’ ତୋର ନେଇ ଜାନ୍ଲେ ମୋର ।’
-‘……. । ତେନେକେ କେନ୍ତା ହେଲା ତମେ ଭାବନା। ମୁଇଁ ଏତ୍କି ଜାନ୍ସି ।’
ଲୋକ କାହାଣୀର ଆରମ୍ଭ ଓ ଶେଷ ଏମିତି ଏକ ଆକର୍ଷଣୀୟ ଢ଼ଙ୍ଗରେ କଥକ କରେ ଯେ ଶ୍ରୋତା କାହାଣୀ ଶୁଣିବା ପାଇଁ ବ୍ୟସ୍ତ ହେବା ସ୍ୱାଭାବିକ।
ସର୍ବୋପରି କଥା କଥାକେ ଢ଼ଗ, ଧନ୍ଦା, ଦାଏକା, ଛଟ୍କା, ଟିକଲ୍, ଗ୍ଦଲଥେନ୍, ବଖାନି ଦ୍ୱାରା କଳାହାଣ୍ଡିର ଲୋକସାଧାରଣ ଶାଣିତ ବକ୍ରୋକ୍ତି, ହାସ୍ୟ ରସାତ୍ମକ, ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତରୀ ପ୍ରହେଳିକା ପ୍ରୟୋଗ କରିଥାନ୍ତି।
(ଏହା ଲେଖକଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ମତ ଅଟେ )
- ପରମେଶ୍ୱର ମୁଣ୍ଡ, ସେ ଏକାଧାରରେ ଜଣେ କବି,ଗବେଷକ ଓ ନାଟ୍ୟକାର ଅଟନ୍ତି। ତାଙ୍କର ବହୁ ଲେଖା ବିଭିନ୍ନ ପତ୍ରପତ୍ରିକାରେ ପ୍ରକାଶିତ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ଭବାନୀପାଟଣା ସହରସ୍ଥିତ ଜୟ ପ୍ରକାଶ ସାନ୍ଧ୍ୟ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ରେ ଅଧ୍ୟାପକ । ତାଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ନାଟକ ଆକାଶବାଣୀ ଓ ଦୁରଦର୍ଶନ ରେ ପ୍ରସାରିତ ହେବା ସହ ବିଭିନ୍ନ ମଞ୍ଚରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଛି। ତାଙ୍କ ସହ ମୋବାଇଲ ନମ୍ବର 9437153656 ଓ ଇମେଲ [email protected] ରେ ଯୋଗାଯୋଗ କରିପାରିବେ ।
