ଦେବଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲା ୧ ଜାନୁୟାରୀ ୧୯୯୪ରେ ଉତ୍ତର- ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାରେ ଏକ ନୂଆ ଜିଲ୍ଲା ଭାବରେ ଗଠନ ହେଲା। ଦେବଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାକୁ ଦେବତା (ଦେବ)ମାନଙ୍କର ଗଡ଼ ବୋଲିି କୁହାଯାଏ ତେଣୁ ଏହି ଜିଲ୍ଲାର ନାମ ଏପରି ରଖାଯାଇଥିବା ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ। ପାହାଡ଼, ପର୍ବତ, ଝରଣା, ନଦୀରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଏହି ଜିଲ୍ଲା। ଏହି ଜିଲ୍ଲା ଗୋଟିଏ ସବ୍ଡିଭିଜନ, ୩ ତହସିଲ, ୩ ବ୍ଲକ୍ ଓ ୭୦ ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତକୁ ନେଇ ଗଠିତ। ଏହି ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ଦନ୍ତାରୀବାହାଳ ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତ ଅନ୍ୟତମ।
ଦେବଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲା ସଦର ମହକୁମାଠାରୁ ପଚିଶ କିଲୋମିଟର ଦୂରତାରେ ଦନ୍ତାରୀବାହାଳ ଗାଁଟି ଅବସ୍ଥିତ। ଗ୍ରାମରେ ପ୍ରାୟ ଦୁଇ ହଜାର ଲୋକ ବସବାସ କରନ୍ତି। ଦୁଇ ପାହାଡ଼ ମଧ୍ୟରେ ଯାଇଥିବା ରାସ୍ତାର ଦୁଇ ପାଶ୍ୱର୍ରେ ଘରଗୁଡିକ ଗାଁର ଶୋଭାକୁ ଆହୁରି ସୁନ୍ଦର କରୁଛି। ଦନ୍ତାରୀବାହାଳ ଗାଁର ନାମକରଣ ସମ୍ପର୍କରେ ରୋଚକ କଥା ଶୁଣିବାକୁ ମିଳେ। ଏଠାରେ ବସତି ପୂର୍ବରୁ ଦନ୍ତରୀ ବୋଲି ଏକ ଲହ ଜାତୀୟ ଘାସ ଚାରିଆଡେ ମାଡ଼ିଥିଲା। ଚାଲିବା ସମୟରେ ଏହି ଲହରେ ଥିବା କଣ୍ଟା ପାଦରେ ପଶିଲେ କଷ୍ଟ ଅନୁଭବ ହେଉଥିଲା।
ସେହି କାରଣରୁ ଗାଁର ଲୋକେ ଦନ୍ତାରୀବାହାଳ ନାମକରଣ ରଖିଥିବାର ବୟୋଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଲୋକେ କହନ୍ତି। କିଛି ଆଦିବାସୀ ପରିବାର ଆଦିମ ସମୟରୁ ବସତି ସ୍ଥାପନ କରି ରହି ଆସୁଥିଲେ କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କର ଚାଷବାସରେ ସେମିତି ଦକ୍ଷତା ନ ଥିବାରୁ ବାମଣ୍ଡାର ରାଜା ସୁନ୍ଦରଗଡ ଜିଲ୍ଲା ବଣେଇ ଅଂଚଳରୁ କୁଲତା ଜାତିର କିଛି ଲୋକଙ୍କୁ ଚାଷ କରିବାକୁ ଡାକିଥିଲେ। ପ୍ରଥମେ ସେମାନଙ୍କୁ ବାରଖଣ୍ଡିଆରେ ହିଁ ଚାଷ କରିବା ପାଇଁ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ସେହି ଜାଗାରେ ବାରଖଣ୍ଡି ଧାନ ବିହନ ଦରକାର ହେଲା ବୋଲିି ସେହି ଜାଗାର ନାମ ବାରଖଣ୍ଡିଆ ରଖାଗଲା। ଏବେ ବି ଗାଁ ଲୋକେ ବାରଖଣ୍ଡିଆ କହି ଆସୁଛନ୍ତି।

ଗ୍ରାମରେ ରହି ଆସିଥିବା ଜମିମାନଙ୍କର ଅଲଗା ଅଲଗା ବର୍ଣ୍ଣ ଓ ଗୁଣ ରହିଛି। ଚିକଟା ମାଟି, ଖଳିମାଟି, ବାଲିଆ ମାଟି, ଦୋରାସା, ଲାଲ ମାଟି ରହିଛି। ଏଠାରେ ବେଶୀ ପରିମାଣରେ ଖଳିମାଟି ରହିଛି। ଏପରି ଜମିର ଭିନ୍ନତା ରହିଥିବା ସତ୍ତ୍ବେ ବାହାଳଜମି, ମାଳଜମି, ବେର୍ଣ୍ଣାଜମି, ଗୁଡାଜମି, ଗୋଚରଣ ପାଇଁ ବି ଜମି ରହିଆସିଛି। ଗାଁରେ ଥିବା ବାହାଲ ଜମି ଭିତରେ ବାଗମାରୀ, ଲାଉକଟା, ନୂଆଁମୁଣ୍ଡା, ପଥୁରିଆମୁଣ୍ଡା, କାଲହତା, ବୁଢିକିଆରୀ, ତିଲେଇମୁଣ୍ଡା, ଖଜୁରିଆ, ଆତଙ୍ଗନାଲି ନାମରେ ଜମିମାନେ ରହିଛି। ମାଳ ଓ ବେର୍ଣ୍ଣାଜମି ମଧ୍ୟରେ କଟାଢିପା, ବିଜାପଶି, ଲିମ୍ପଶି, ରମ୍ଭେଇପଶି, ଗଢପଶି, ବାରଖଣ୍ଡିଆ, ଦଉତାଶାଳ, ପୁରୁଣାଡିହିିି, କେନ୍ଦୁଢିପା, ଜାମିଳିକୁଦର, କୁସୁମନାଳି, ଖଲିଆନାଳି, ଛଚଣିଆନାଳି, ଆତଙ୍ଗନାଳି, ଗୌଡ଼ନାଳି, ଗୁହାଳନାଳି ନାମରେ ପରିଚିତ।
ଗାଁର ଲୋକେ ଚାଷବାସ କରି ପରିବାର ପ୍ରତିପୋଷଣ କରନ୍ତି। କିଛି ଲୋକେ କୌଳିକ ବୃତ୍ତିି କରି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି। ବସତି ଧିରେ ଧିରେ ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଲା। ଯେଉଁଠି ଲାକେ ରହୁଥିଲେ ଜାଗାର ଅଭାବ ଦେଖାଦେବା ଫଳରେ ଘରଡିହ ସ୍ଥାନାନ୍ତରଣ ପାଇଁ ଗାଁ ଲୋକେ ମନସ୍ଥ କଲେ। ଶେଷରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ରହୁଥିବା ଜାଗାରେ ଆସି ରହିଲେ। ପୁରୁଣାଡିହରୁ ଉଠି ନୂଆ ଜାଗାକୁ ଆସି ରହି ବସତି ସ୍ଥାପନ କଲେ। ଏବେ ବି ପୁରୁଣାଡିହ ଜାଗାଟି ଗାଁରେ ରହିଛି। ପୁଣି ସେହି ପୁରୁଣାଡିହରେ କିଛି ଲୋକ ଆସି ରହିଲେଣି।

ଗାଁ ପଛ ଭାଗ ଦେଇ ବୋହିଯାଇଛି ମତୁଆଳୀ ନଈ। ଏହା ମାଝୀ ଦର୍ହରୁ ଉତ୍ପତି ହୋଇ ଦନ୍ତାରୀବାହାଳ ଗାଁ ଦେଇ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ନଦୀରେ ମିଶିଛି। ଗାଁ ମାନଙ୍କର ସୁଖଦୁଃଖର ସାଥୀ ହେଇଛି ଏହି ମତୁଆଳୀ ନଈ। ନଈର ଉଭୟ କୂଳରେ ଅର୍ଜୁନ, ଜାମୁ ଓ ଆମ୍ବ ଗଛ ଅଧିକ ମାତ୍ରାରେ ଥିବା ହେତୁ ନଈ ଗର୍ଭରେ ପାଣି ଧରି ରଖିବା କ୍ଷମତା ସୁବିଧା ହେଉଥିଲା କିନ୍ତୁ ପାଣିର ସ୍ରୋତ ସିଧା ଭାବରେ ପ୍ରବାହିତ ହେବା ଏବଂ ନଈ ଦୁଇ କୂଳରେ ଥିବା ଗଛମାନେ କାଟି ଦେବା ଫଳରେ ଆଉ ପାଣି ରହୁନାହିଁ ନଈ ଗର୍ଭରେ।
ଏବେ ସରକାର ଚେକ୍ ଡ୍ୟାମ ମାଧ୍ୟମରେ ପାଣିକୁ ରଖିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି କିନ୍ତୁ ସେ ଯୋଜନା ବି ବିଫଳ ହେଇଛି। ସମୟ ଥିଲା ଗାଁଲୋକେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଜଳ ପାଇଁ ଏହି ଛୋଟ ନଈ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିଲେ। ଯଦି ଆମେ ଗାଁ ନଈର ପରିବେଶ ବିଷୟରେ ଜାଣିବାକୁ ଚାହିଁବା ଗାଁରେ ଥିବା ପ୍ରତିସାହିର ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଘାଟ ରହିଛି କୁଣ୍ଡିଆଦର, ଗାଧୁଆଘାଟ, ହଗରୀଘାଟ, ମଝୁରଘାଟ, ଶିକାରୀଦର, କୁସୁମଘାଟ, କମଳାଘାଟ, ଆମ୍ବଘାଟ ଇତ୍ୟାଦି। ନଈ ଘାଟମାନଙ୍କରୁ ଚାଷ ପାଇଁ ତେଣ୍ଡା ସାହାଯ୍ୟରେ ମୁଗ, ବିରି, ଆଖୁ, ଚିନାବାଦମ, ପନିପରିବା ପରି ଶସ୍ୟ ଚାଷ କରାଯାଉଥିଲା। ପ୍ରତି ଲୋକଙ୍କ ପାଖରେ ଶସ୍ୟର ଅଭାବ ନ ଥିଲା।

ଗ୍ରୀଷ୍ମ ସମୟରେ ନଈଟି ଶୁଖିଯାଉଥିଲା। କେବଳ ଦର୍ହମାନଙ୍କରେ ପାଣି ରହୁଥିଲା। ସେହି ଜାଗାରେ ଚୂଆ ନିର୍ମାଣ କରି ଗାଧୋଇବା କାମ କରାଯାଉଥିଲା । ପଞ୍ଚାୟତ ଦ୍ୱାରା ଜଳର ସଂକଟ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରତି ଘାଟରେ ଚୂଆମାନେ ତିଆରି କରୁଥିଲେ। ଲୋକେ ସେହି ଚୂଆରୁ ପାଣି ଆଣି ରନ୍ଧାକାମ ଓ ପିଇବାରେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିଲେ। ଏବେ କିନ୍ତୁ ନଳକୂଅ ଓ ଗ୍ରାମୀଣ ସ୍ୱଜଳ ଧାରା ମାଧ୍ୟମରେ ସ୍ୱଚ୍ଛଜଳ ପାଇ ପାରୁଛନ୍ତି।
ଗାଁଲୋକଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ ଆଧାର କୃଷି। ପୂର୍ବେ ଗାଁ ଲୋକେ ଦେଶୀଧାନ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ ଝୁଲି, ଭଜନା, ଗୁଡାଧାନ, ସରିଆ, ସୁରଷଫୁଲ, ସମୁଦ୍ରବାଲି, ଜଲବୁଡି, ସୁନାକାଠି ପରି ଧାନ ଚାଷ କରି ଆସୁଥିଲେ। ଉତ୍ପାଦନ କମ୍ ହେଉଥିଲେ ବି ଦେଶୀ ଧାନର ଅନେକ ଗୁଣ ରହିଥିଲା। ଯାହା ଏବେ ଲୁପ୍ତପ୍ରାୟ। ଲାଲଚାଉଳ, କଳାଚାଉଳ, ବାସ୍ନାଚାଉଳ, ଖାଇବା ପାଇଁ ସରୁ ଚାଉଳ, ମୁଢି ପାଇଁ ଚାଉଳ, ଲିଆ ପାଇଁ ଧାନ ଇତ୍ୟାଦି ପୁଷ୍ଟିଯୁକ୍ତ ଓ ଗୁଣସମ୍ପନ୍ନ ଥିବା ଦେଶୀଧାନ ଆଉ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁ ନାହିଁ। କ୍ଷୁଦ୍ରଶସ୍ୟରେ ମାଣ୍ଡିଆ, ଶୁଆଁ, କୁଦୋ, ଗୁରୁଜି, ଗଙ୍ଗେଇ, କୁଟକି, ବାଜରା ଚାଷ କରି ଆସୁଥିଲେ।
ଲୋକେ ମହୁଲ, ଟୋଲ, ଶାଳମଞ୍ଜି, ବାଉଁଶ, ଟସର, କୋଷା, ମହୁ, ମହମ, ଲାଖ, କେନ୍ଦୁପତ୍ର, ଔଷଧୀୟ ବୃକ୍ଷଲତା, ମୂଳ, ଚେରମୂଳି, କନ୍ଦ ଆଦି ଲଘୁ ବନଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ଖାଇବା ସହିତ ବିକ୍ରି କରି ନିଜର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତିକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରୁଥିଲେ। ପନିପରିବା, ପିଆଜ, ରେସୁଣ, ମୁଗ, ବିରି, କୋଳଥ, ରାଶି, ଚିନାବାଦାମ ଓ ଆଖୁ ମଧ୍ୟ ଚାଷ କରି ଚାଷୀ ନିଜେ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ଥିଲା। ଲୋକେ ଖାଦ୍ୟ ବିବିଧତା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଉଥିଲେ। ଏବେ କିନ୍ତୁ ଦନ୍ତାରୀବାହାଳ ଗାଁରେ ବହୁତ ପରିମାଣରେ ଚାଷ କମିଯାଇଛି। କେବଳ ଧାନ ଚାଷକୁ ଛାଡ଼ି ଦେଲେ ଅନ୍ୟ ଚାଷମାନଙ୍କୁ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଉନାହାନ୍ତି।
ଦନ୍ତାରୀବାହାଳ ଗାଁର ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ଦେବୀଭାବରେ ମାଁ ଗ୍ରାମଶ୍ରୀ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି। ମାଁଙ୍କଠାରେ ଲୋକଙ୍କର ଅତୁଟ ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି। ଚାଷକୁ ନେଇ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଦୁଇଥର ପୂଜା କରାଯାଏ। ଭାଦ୍ରବ ଓ ଚୈତ୍ରମାସରେ ଗ୍ରାମଶ୍ରୀ ଦେବୀଙ୍କୁ ନୂଆଁଖାଇ ଓ କାଦବଳୀ ପୂଜା ନାମରେ ପୂଜା କରନ୍ତି। ଗାଁ କମିଟିଙ୍କ ଆୟୋଜନରେ ଏହି ପୂଜାମାନେ ଆୟୋଜିତ ହୁଏ। ଗାଁରେ ରହୁଥିବା ପ୍ରତି ଘରୁ ଜଣେ ଲେଖାଁଏ ଆସି ଗ୍ରାମଶ୍ରୀ ପୀଠରେ ସାମିଲ ହୁଅନ୍ତି। ବାରମାସରେ ତେରପର୍ବ।
ଗାଁରେ ଏହାର ଝଲକ୍ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ ବର୍ଷସାରା। ମଧ୍ୟଯୁଗରୁ ଆରମ୍ଭ ହେଇଥିବା ରଜପର୍ବ ଜୁନ ମାସର ମଧ୍ୟଭାଗରେ ପାଳନ କରନ୍ତି। ରଜପର୍ବରେ ମାଁ ମାଟିର ଗୁରୁତ୍ୱ ବେଶୀ ରହିଥାଏ। ସେହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଚାଷ କାମ ଦୁଇ ଦିନ ବନ୍ଦ କରାଯାଏ ଏବଂ ଲୋକେ ଖୁବ୍ ଧୁମଧାମ୍ରେ ଏହାକୁ ପାଳନ କରନ୍ତି। ଘରେ ଘରେ ପିଠାପଣା ଆଦି ସ୍ୱାଦିଷ୍ଟ ଭୋଜନ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ। ଗାଁର ଯୁବକ ଜଙ୍ଗଲ ପରିଭ୍ରମଣ ସହ ମହୁ ଖାଇବାର ମଜା ନେଇଥାନ୍ତି।

ପରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ବ ଭିତରେ ଆଷାଢ ମାସ ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷ ଦ୍ୱିତୀୟ ତିଥିରେ ରଥଯାତ୍ରା ହୁଏ। ବୟସ୍କଙ୍କ କହିବା ଅନୁସାରେ ୧୮୦୦ ମସିହା ପୂର୍ବରୁ ରଥଯାତ୍ରାର ଶୁଭାରମ୍ଭ ଫଟୋ ମାଧ୍ୟମରେ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା। ମନ୍ଦିର ନ ଥିଲା। ଛୋଟ ଗୁଡି ଘରେ ଠାକୁରଙ୍କୁ ରଖି ପୂଜାକରି ଆସୁଥିଲେ। ରଥଯାତ୍ରାର ଲୋକପ୍ରିୟତା ଧିରେ ଧିରେ ବଢ଼ିବା ଫଳରେ ଗାଁରେ ରହୁଥିବା ଧରଣୀ ଧର ପ୍ରଧାନ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିବା ପାଇଁ ମନସ୍ଥ କଲେ ଓ ଗ୍ରାମବାସୀଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟ ଓ ସହଯୋଗ ଦ୍ୱାରା ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଶେଷ କରିଥିଲେ।
ସେହି ମନ୍ଦିରରେ ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର ଓ ମା’ ସୁଭଦ୍ରା ଏବେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି। ଆଜି ଗାଁର ରଥଯାତ୍ରା ଆମ ଅଂଚଳରେ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇ ସାରିଛି। ହଜାର ହଜାର ଭକ୍ତ ଏହି ରଥଯାତ୍ରା ଦିନ ତିନି ଠାକୁରଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରିଥାନ୍ତି ଏବଂ ନିଜର ମନସ୍କାମନା ପୂରଣ କରନ୍ତି। ଶ୍ରାବଣ ମାସରେ ଗହ୍ମାପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ପାଳନ ହୁଏ। ଏହି ଦିନ ଗାଈବଳଦଙ୍କୁ ରାକ୍ଷୀ ପିନ୍ଧାଇ ପିଠା ଓ ଘାସ ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଏ। ତା’ ସହ ଭଉଣୀମାନେ ଭାଇମାନଙ୍କୁ ରାକ୍ଷୀ ପିନ୍ଧାଇ ଭାଇର ମଙ୍ଗଳ କାମନା କରନ୍ତି। ଗହ୍ମାପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ସରୁ ସରୁ ଜନ୍ମାଷ୍ଟମୀ ପର୍ବ ପାଳନ କରନ୍ତି। ଗାଁର ଦୁଇଟି ସ୍ଥାନରେ ଏହି ପର୍ବ ପାଳନ କରାଯାଏ। ଝିଅପୁଅମାନେ ଏହି ପର୍ବରେ ଉପବାସ ରହିଥାନ୍ତି। ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଉପରେ ଆଧାରିତ କୃଷ୍ଣଜନ୍ମ ପୂରାଣ ଦିନଯାକ ପଠନ କରାଯାଏ।

ମାଘମାସ ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷ ପଂଚମୀ ତିଥିରେ ସରସ୍ୱତୀ ପୂଜା ଶେଷ ହେବା ପରେ ସପ୍ତମୀ ତିଥିରେ ଗାଁରେ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ନାମଯଜ୍ଞ ପର୍ବ । ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀ ଚୈତନ୍ୟ ଓଡିଶା ଆସି କୀର୍ତନକୁ ପ୍ରସାର ପ୍ରଚାର କରିଥିଲେ । କୀର୍ତନ ଶଦ୍ଦଟି ହେଉଛି ଆମ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଶାସ୍ତ୍ର ସଙ୍ଗୀତର ଗୋଟିଏ ରାଗ । ଶ୍ରୀ ପ୍ରାଣବନ୍ଧୁ ବାବା ପଶ୍ଚିମ ଓଡିଶାରେ କୀର୍ତନକୁ ପ୍ରସାର ପ୍ରସାର କରିଥିଲେ । ସେ ଜଣେ ମହାନ ବିଷ୍ଣୁ ଉପାସକ ଥିଲେ । ଆଉ ଜଣେ ସାଧକ ଥିଲେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ବାବା ଯିଏ ଜଣେ ଉଚ୍ଚକୋଟୀର ମୃଦଙ୍ଗ ବାଦକ ।
ତାଙ୍କର ମୃଦଙ୍ଗ ବାଦ୍ୟ ଅତି ଚିତାକର୍ଷକ ଓ ଆକର୍ଷିତ ଥିଲା । ସବୁ ଗାଁରେ ରହୁଥିବା କୀର୍ତନ ଦଳମାନଙ୍କରେ ଦୁଇ ଜଣ ମୃଦଙ୍ଗ ବାଦ୍ୟକାର ରହୁଛନ୍ତି । ମୃଦଙ୍ଗ ବାଦ୍ୟକାରଙ୍କ ସହ କୀର୍ତନ ଦଳ ନାମଯଜ୍ଞରେ ଭାଗ ନିଅନ୍ତି ଏବଂ କୀର୍ତନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରନ୍ତି । ପ୍ରାୟ ୧୯୮୦ ମସିହା ପରବର୍ତୀ ସମୟରୁ ଗାଁରେ ନାମଯଜ୍ଞ ଚାଲି ଆସୁଥିବାର ଅନୁମାନ କରାଯାଏ ଯାହା ଆଜି ଏକ ଦ୍ରୁମ ହେଇ ସାରିଛି । ପ୍ରଥମେ ପ୍ରଥମେ ଅଷ୍ଟପ୍ରହରୀ ନାମଯଜ୍ଞ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଇ ଆସୁଥିଲା ଏବେ କିନ୍ତୁ ଲୋକଙ୍କ ଆଗ୍ରହକ୍ରମେ ତାହା ଷୋହଳ ପ୍ରହରୀ କରାଗଲା । ଏହି ନାମଯଜ୍ଞରେ ପ୍ରତି ଘରୁ ପଇସା ଓ ଚାଉଳ ସଂଗ୍ରହ ହୁଏ ।
ଅଧିବାସଠାରୁ ପୂର୍ଣ୍ଣାହୁତି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗାଁଲୋକେ ଜାତି, ଧର୍ମ, ବର୍ଣ୍ଣ, ନିର୍ବିଶେଷରେ ସଂଗଠିତ ହୋଇ ଏହି ନାମଯଜ୍ଞକୁ ସଫଳ କରନ୍ତି । ପାଖ ଗାଁରେ ଥିବା କୀର୍ତନ ଦଳମାନଙ୍କୁ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପାଇଁ ଆମନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଏ । ସେହି ଦଳଗୁଡିକ ପୂର୍ଣ୍ଣାହୁତି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହି ସହଯୋଗ କରନ୍ତି । ପୂର୍ଣ୍ଣାହୁତି ଦିନ ବୈଠକୀର ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଥାଏ । ପଶ୍ଚିମ ଓଡିଶାରୁ ଦୁଇଟି କୀର୍ତନ ଦଳ ଆମନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଏ । ବୈଠକୀରେ ନିଜ ନିଜର ଜ୍ଞାନ ଓ କଳା ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରନ୍ତି । ।
କୀର୍ତନ ବୈଠକୀ ହେଉଛି ପ୍ରତିଯୋଗିତାତ୍ମକ କୀର୍ତନ ବୋଲି କହି ପାରିବା । ଏହି କୀର୍ତନ ବୈଠକୀରେ ଦୁଇ ଦଳ ଭିତରେ ପୁରାଣ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଜ୍ଞାନ, ବେଦ, ମହାକାବ୍ୟ, ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ର ବିଷୟରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତାତ୍ମକ ଜ୍ଞାର ପରୀକ୍ଷା ହୁଏ । ଯେଉଁ ଦଳ ପ୍ରଶ୍ନ ଉତରରେ ବିଜୟୀ ହେବ ସେହି ଦଳକୁ ବିଜୟୀ ଦଳ ଭାବରେ ଘୋଷଣା କରାଯାଏ । ନାମଯଜ୍ଞ ସରିବା ପରେ ଗାଁରେ ଥିବା ଶୈବ ପୀଠରେ ଶିବରାତ୍ରି ପୂଜାର ଆୟୋଜନ କରାଯାଏ । ଏହି ପର୍ବ ବି ଖୁବ୍ ଧୁମ୍ଧାମରେ ପାଳିତ ହୁଏ । ସମସ୍ତ ଲୋକଙ୍କୁ ଏକାଠି ଏବଂ ଏକ ସୂତ୍ରରେ ବାନ୍ଧିବାର ପ୍ରୟାସ କରିଛି ଏହି ପର୍ବମାନେ ।
ଶରତ ଋତୁର ଆଶ୍ୱିନ ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷ ପ୍ରତିପଦାଠାରୁ ନବମୀ ବିଶେଷ କରି ଶାରଦୀୟ ପାର୍ବଣ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ। ଦୁର୍ଗାପୂଜା ସରୁସରୁ ଗାଁରେ ଘିରିଘିରି ପୂଜା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଯାଏ । କିଛି ଲୋକ ନିଜ ଘରେ କୋଠି ତିଆରି କରି ପୂଜା କରନ୍ତି। ଏହି ପର୍ବ ଗାଁଲୋକଙ୍କୁ ଅଧିକମାତ୍ରାରେ ଆନନ୍ଦ ଦେଇଥାଏ। ତା’ ପରେ ପରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀପୂଜା, ଦୀପାବଳୀ, ଗଣେଶ ପୂଜା, ନୂଆଁଖାଇ ପର୍ବ ପାଳନ କରାଯାଏ।
ଭାଦ୍ରବ ମାସରେ କୃଷିଭତ୍ତିକ ଗଣପର୍ବ ନୂଆଖାଇ ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଇଥାଏ ଗାଁ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ। ଏହି ପର୍ବରେ ଚାଷୀ ନିଜର ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଗ୍ରାମଶ୍ରୀ ଦେବୀଙ୍କୁ ପ୍ରଥମେ ଅର୍ପଣ କଲା ପରେ ନିଜେ ନବାନ୍ନ ଖାଇଥାନ୍ତି ଏବଂ ନିଜର ସୁଖ ମନାସିି ଥାଆନ୍ତି ଗ୍ରାମଶ୍ରୀଙ୍କ ପାଖରେ। ଆଗ ସମୟରେ ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ସମୟରେ ନୂଆଁଖାଇ ପର୍ବକୁ ପାଳନ କରି ଆସୁଥିଲେ। ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶା ସାଂସ୍କୃତିକ ସମାଜର ନିଷ୍ପତି କ୍ରମେ ନୂଆଁଖାଇ ପର୍ବ ଗୋଟିଏ ଦିନରେ ପାଳନ କରିବାର ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦନ୍ତାରୀବାହାଳ ଗ୍ରାମରେ ବି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା। ଏବେ ବି ନୂଆଁଖାଇ ପର୍ବ ଏହି ଦିନରେ ପାଳନ କରି ଆସୁଛନ୍ତି। ସବୁବର୍ଗର ଲୋକେ ନୂଆଁଖାଇ ପର୍ବକୁ ଆନନ୍ଦ ଉଲ୍ଲାସରେ ପାଳନ କରି ପରିବାର ପରିବାର ଭିତରେ ସ୍ନେହ, ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ ଭଲପାଇବା ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି ଗାଁ ଲୋକେ।

ଆମ ଅଞ୍ଚଳରେ ଦେବଗଡ଼ ରାଜା ଆମ୍ବ, କମଳା, ଲିଚୁ, ପଣସ ଇଦ୍ୟାଦି ଫଳଗଛମାନେ ଲଗେଇ ଥିଲେ। ଉପଯୁକ୍ତ ଉର୍ବର ମାଟି ଯୋଗୁଁ ଏହି ଫଳଗଛ ଗୁଡିକ ଭଲ ଭାବରେ ବଢି ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ଫଳିଥାଏ। ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଋତୁରେ ଏହି ସବୁ ଫଳ ଖାଇବାକୁ ମିଳେ। ଦନ୍ତାରୀବାହାଳ ଗାଁରେ ବି ଆମ୍ବତୋଟାମାନେ ରହିଛି। ଲୋକେ ଆମ୍ବରୁ ଆଚାର, ଆମୁଲ, ଆମସଢ଼ା ତିଆରି କରନ୍ତି। ଆମ୍ବ ପାଚିଲା ପରେ ସମସ୍ତେ ମିଶି ଆମ୍ବ ଭାଗବତ ଜରିଆରେ ଏକାଠି ଆମ୍ବ ଖାଉଥବାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ମିଳେ। ଏହି ଆମ୍ବ ଭାଗବତରୁ ଆରମ୍ଭ ହେଇଥିଲା ଭାଗବତ ଟୁଙ୍ଗୀର ସଂରୋଚନା।
ସାହିର କିଛି ଲୋକେ ପ୍ରତିଦିନ ଭାଗବତ ପାଠ କରବା ଆରମ୍ଭ କଲେ। ଲୋକଙ୍କ ବିରତି ସମୟରେ ଏହି ଭାଗବତ ପଠନ ହେଉଥିଲା ଏବଂ ଲୋକେ ମଧ୍ୟ ଶ୍ରବଣ କରୁଥିଲେ। ଆତ୍ମଚିନ୍ତନ ସହ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଭାବରେ ନିଜକୁ ସମୟ ଦେଉଥିଲେ। ଲୋକେ ମିଶି ଭାଗବତ ଟୁଙ୍ଗୀ ତିଆରି କାମରେ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କଲେ। ସେଥିପାଇଁ ଜାଗାର ଖୋଜା ପଡ଼ିଲା। ଦୁଇ ଜଣ ସହୃଦୟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ସହମତିରେ ଭାଗବତ ଟୁଙ୍ଗୀ ପାଇଁ ନିଜ ଜମି ପ୍ରଦାନ କରିବା ପାଇଁ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ।
ଜମି ମିଳିବା ପରେ ସାହିର ଲୋକେ ଆଗ୍ରହ ସହକାରେ ମିଳିମିଶି ମାଟିର ଭାଗବତ ଟୁଙ୍ଗୀ ନିର୍ମାଣ କଲେ। ଗାଁରେ ପ୍ରତିଦିନ ଭାଗବତ ପାଠ ହେଉଥିଲା। ଆଜି ତାହା ହଜି ଯାଇଛି। ଆଜି ଭାଗବତ ଟୁଙ୍ଗୀ ନାହିଁ କି ଶୁଭୁନି ଭାଗବତର ସେହି ଗୀତ ମାନେ “ଗୋବିନ୍ଦ ଗୋବିନ୍ଦ ଗୋବିନ୍ଦ, ପଦୁ ଗଳୁଛି ମକରନ୍ଦ। ସେ ମକରନ୍ଦ ପାନ କରି, ହେଳେ ତରିଲେ ବ୍ରଜନାରୀ। ସେ ବ୍ରଜନାରୀଙ୍କ ପୟରେ, ମନ ମୋ ରହୁ ନିରନ୍ତରେ।”

ଦେଶ ସ୍ୱାଧୀନତା ପୂର୍ବରୁ ଦନ୍ତାରୀବାହାଲରେ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିିଥିଲା। କୁହାଯାଏ ୧୮୯୯ ମସିହାରୁ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। କିଛି ସଚେତନ ନାଗରିକଙ୍କ ଆଗ୍ରହରେ ଗ୍ରାମବାସୀଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟରେ ଚାଟଟିଏ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା। ଜଙ୍ଗଲରୁ କାଠ ଆଣି ଓ କିଛି ଲୋକଙ୍କ ଘରୁ ନଡା ସଂଗ୍ରହ କରି ନିର୍ମାଣ ହେଲା ଚାଟଟି। ନିଜ ଗାଁ ତଥା ପାଖ ଗାଁର ମାଇନର ପାସ କରିଥିବା ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଡାକି ପଢ଼ାଇବା ପାଇଁ ଠିକ୍ କରାଗଲା।
ପ୍ରଥମେ ପ୍ରଥମେ ଶିକ୍ଷକ ମାନେ ସିଲଟ୍ ଖଡ଼ି ନ ଥିବାରୁ ଧୁଳିିରେ ପାଠ ପଢାଉଥିଲେ। ଧୁଳିରେ ଲେଖି ପୁଣି ଲିଭାଉ ଦେଉଥିଲେ। ତାକୁ ଧୁଳିପାଠ କୁହାଯାଉଥିଲା। ତା’ପରେ ଯାଇ ଖଡ଼ି ଓ ସିଲଟ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ପାଠପଢ଼ା ହେଲା। ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ସବୁ ଦାୟିତ୍ୱ ଗାଁଲୋକଙ୍କ ଉପରେ ରହୁଥିଲା। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଘରୁ ଚାଉଳ, ପନିପରିବା, ଡାଲି ମଧ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କୁ ଦିଆଯାଉଥିଲା। ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ପାଠ ପଢ଼ାଇବା ସହିତ ଶିକ୍ଷକମାନେ ଗାଁ ଲୋକଙ୍କ ସହ ସୁଖଦୁଃଖରେ ସାମିଲ ହେଉଥିଲେ। ଏପରି ଥିଲା ସେହି ସମୟର ଶିକ୍ଷାର ଧାରା।
ଗାଁ ଆଜି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଇ ସାରିଛି। ଲୋକେ ଚାଳ ଛପର ଘର ପରିବର୍ତ୍ତେ କୋଠାଘର, ଛାତଘର ତିଆରି କରି ଚାଲିଛନ୍ତି। କଚ୍ଚା ରାସ୍ତା ପରିବର୍ତ୍ତେ ପିଚୁ ରାସ୍ତାରେ ଲୋକେ ଯିବା ଆସିବା କରୁଛନ୍ତି। ଲୋକଙ୍କର ରହଣିସହଣି, ଚାଲିଚଲଣରେ ବହୁତ ପରିମାଣରେ ବଦଳି ଯାଇଛି। ନୂତନ ଯୁଗର ପ୍ରଥମାର୍ଦ୍ଧରେ ଠିଆ ହେଇ ସାରିଛି। ନୂଆ ନୂଆ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ ଶିଖୁଛି ଏବଂ ନିଜ ଜୀବନରେ ପ୍ରୟୋଗ ବି କରୁଛି। ଗାଁ ଲୋକେ ସମଭାବାପନ୍ନ ହୋଇ ଏକତାର ମୂଳମନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ନିଜ ଗାଁର ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛନ୍ତି।
ଦାଶରଥୀ ବେହେରା
ମୋ: ୯୦୯୦୬୪୨୮୮୭
ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ସହାୟତା: ନୃପଲାଲ ଭୋଇ, ହୃଦାନନ୍ଦ ନାୟକ, ଚକ୍ରଧର ବାରିକ
ଫଟୋ: ପ୍ରଶାନ୍ତ ବେହେରା, ଦୀପକ ଭୋଇ, ପ୍ରକାଶ ଭୋଇ, ଦାଶରଥୀ ବେହେରା