ମାଦଲି ଆଦିବାସୀ ଜନଜୀବନର ନିଛକ ସ୍ଵାକ୍ଷର

ରାଜେଶ ପଟ୍ଟନାୟକ

ପ୍ରାକୃତିକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ପରିବେଷ୍ଟିତ କଳାହାଣ୍ଡିର ଲୋକକଳା, ଲୋକବାଦ୍ୟ, ଲୋକ ସଂସ୍କୃତିରେ ଅନେକ ବିବିଧତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ। ମନର ଭାବକୁ ଅନ୍ୟ ଆଗରେ ସଠିକ୍ ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପନା କରିବା ହିଁ କଳା। ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଜନସମୂହର କଥିତ ଭାଷାରୁ ଲୋକଭାଷା ଓ ସେମାନଙ୍କ ଜୀବନଶୈଳୀକୁ ନେଇ ଲୋକକଳା ଆତ୍ମପ୍ରକାଶ କରିଛି । ଲୋକକଳା ମଣିଷ ଜୀବନର ଏକ ସାମଗ୍ରିକ ସ୍ଵରୂପକୁ ସୂକ୍ଷ୍ମରୂପରେ ବହନ କରି ସମାଜରେ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ। ଆଦିମ ମଣିଷର ଶିକାରୀ ଜୀବନ ଦୀର୍ଘ ଦିନ ପରେ କୃଷିଭିତିକ ସମାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଛନ୍ଦି ହେଲା । ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନଯାପନ ଭାବନା ରାଶିକୁ ନାଚ, ଗୀତ ମାଧ୍ୟମରେ ପରିବେଷଣ କରିବା କୌଶଳରୁ ଜନ୍ମ ନେଲା ଅନେକ ଲୋକଗୀତ, ଲୋକନୃତ୍ୟ, ଲୋକବାଦ୍ୟ। ଯାହାକି ଆଜିମଧ୍ୟ ଆମ ସମାଜରେ ବଞ୍ଚି ରହିଛି । କଳାହାଣ୍ଡି ଭଳି ଆଦିବାସୀ ଅଧୁଷିତ ଇଲାକାରେ ଘୁମୁରା, ବନାବାଡି, ଶିଙ୍ଗବଜା, ବଜାଶାଳ, ଘୁଡ଼ୁକା, ମାଦଲି ପ୍ରମୁଖ ବିଭିନ୍ନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସୃଷ୍ଟି । ଏସବୁ ନିଜ ନିଜ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ବହନ କରେ ।

ଆଦିବାସୀ ଗଣ୍ଡଜାତି ପରମ୍ପରାର ପ୍ରାଚୀନ ବାଦ୍ୟ “ମାଦଲି” । ଗଣ୍ଡ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଲୋକେ ଏହି ବାଦ୍ୟର ତାଳେ ତାଳେ ଖୁବ ନାଚନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ ପୂଜା, ସାମାଜିକ ମହୋତ୍ସବ, ବିବାହ, କର୍ମକର୍ମଣିରେ ଏହି ନାଚ କରାଯାଏ। “ଚାଉଳଧୁଆ ପର୍ବ” ଗଣ୍ଡ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଏକମୁଖ୍ୟ ପର୍ବ । ଏହା ପ୍ରତିବର୍ଷ ପଣ୍ଡପୂର୍ଣିମା ଅର୍ଥାତ ମାର୍ଗଶିର ପୂର୍ଣିମା ତିଥିରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଏହି ଦିନ ରାଜଗଣ୍ଡ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ମର୍କାମ ବଂଶୀୟ ଲୋକ ‘ରାଜା’, ନେତାମ ବଂଶୀୟ ଲୋକ ‘ମନ୍ତ୍ରୀ’ ଓ ଶୋରୀ ବଂଶୀୟ ଲୋକ ‘ସେନାପତି’ ଭୂମିକାରେ ଅଭିନୟ ପୂର୍ବକ ମାଦଲିର ଶୁଭାରମ୍ଭ କରନ୍ତି । ଅଷାଢ ନବମୀ ଅର୍ଥାତ ବାହୁଡା ଯାତ୍ରାରେ ଏହା ଉଦ୍ୟାପନ  ହେଉଥିବା ମାଦଲି ଗୀତରୁ ଜଣାପଡ଼େ ।

ପଣ୍ଡମାସେ ଗଣ୍ଡ ଚାଉଳ ଧୋଇଲେ…….

ମାଦଲି ଆରମ୍ଭ ସତେ…………..

ବାହୁଡା ଗୁଣ୍ଡିଚା ରାତି ଶାନ୍ତ ହୁଏ,

ଛତିଶ ପାଟକ ମତେରେ ମାଦଲି

ତାକ ତୁମତୁମ ବାଜେ ।

ଧୋତି , ଗଞ୍ଜି ଓ  ଲାଲ ରଙ୍ଗର ଗାମୁଛାକୁ ଏହାର ପୋଷାକ ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ୧୫ ରୁ ୨୦ ଜଣ ଲୋକ ମାଦଲି ବାଦ୍ୟର ତାଳେ ତାଳେ ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି। ମାଦଲିଆ, ରସିଆ, ନାକଟା, କତୁଆ,ଝାଞ୍ଜ ବାଦକ, ନର୍ତକି, ଗାୟକ (ଗୀତ କୁଡିଆ), ଭଳି ଚରିତ୍ର ଥାଆନ୍ତି । ଆଗରୁ ପୁରୁଷ ଓ  ଯୁବତୀ ତଥା ସ୍ତ୍ରୀମାନେ ଏହି ନୃତ୍ୟ କରୁଥିବା ବେଳେ ଏବେ କେବଳ ପୁରୁଷମାନେ ମାଦଲି ବାଦ୍ୟର ତାଳେ ତାଳେ ନୃତ୍ୟ କରୁଥିବା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।

ମାଦଲ, ବଂଶୀ, ତାଲ, ଠୋଡକଲି, ଟାମକି, ଝୁମକା, ପନ୍ଦରକାଠି ପ୍ରମୁଖ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ମାଦଲି ପରିବେଷଣ ସମୟରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ମାଦଲ ହେଉଛି ମୁଖ୍ୟ ବାଦ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ର । ଏହା ଢୋଲ ବା ମୃଦୁଙ୍ଗ ଜାତୀୟ। ମାଟିର ନିର୍ମିତ ଏହି ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରର ଲମ୍ବ ଦେଢହାତ ଏବଂ ଦୁଇପାର୍ଶ୍ଵ ଗାଈ ଚମଡ଼ାରେ ଛାଉଣି ହୋଇଥାଏ । ଠିକ ସେହିଭଳି ଟାମକି (ନାଗରା)କୁ ଦୁଇଟି ବାଡ଼ି ସାହାଯ୍ୟରେ ବଜାଯାଏ ।  କାଠର ଗଣ୍ଡିରେ ଠୋଡକଲି ତିଆରି, ଦୁଇଟି ବାଡ଼ି ସାହାଯ୍ୟରେ ଏହାକୁ ବଜା ଯାଏ । ୧୫ଟି କାଠିର ସମାହାରରେ  ଯୁକ୍ତ ଚିହ୍ନ ସଦୃଶ ତିଆରି ହୋଇଥିବା ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରକୁ ପନ୍ଦର କାଠି କୁହାଯାଏ ।

ନୃତ୍ୟକୁ ଆକର୍ଷଣ କରିବା ପାଇଁ ମାଦଲି ପରିବେଷଣ ସମୟରେ କାଠଘୋଡା, କାଠ ଏଣ୍ଡୁଅ, କୋତୁଆ (ପତଳା କାଠରେ ତିଆରି ଧାରୁଆ ମାଟି କଟା ଯନ୍ତ୍ର) ସହିତ ମାଛ ମରା ସମୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ଢୁଟି (ବାଉଁଶ ପାତିଆର ରେ ତିଆରି, ମାଛ ରଖିବା ଖାଲେଇ), ଦାନ୍ଦର (ବାଉଁଶରେ ତିଆରି, ମୁଗୁରା), ଗିରନା, ଥପା, କୋଡା ବ୍ୟବହାର କରି ବାଦ୍ୟ ଓ ଗୀତର ତାଳେ ତାଳେ ଖୁବସୁନ୍ଦର ଅଙ୍ଗଭଙ୍ଗିରେ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରନ୍ତି କଳାକାର ।

ଗାୟକଙ୍କ ଗୀତାର ତାଳେ ତାଳେ ବାଦକ ମାନେ ବଜା ବଜାଇ ନାଚିଥାନ୍ତି । ପ୍ରଥମେ ଚାଲି ବାଦ୍ୟ ବା ଚାଲି ପାର, ଶୀଳ ଚଞ୍ଚଳ ପାର, ନାଚନିଆ ପାର ପ୍ରଭୁତି ବଜାଯାଏ । ଏହି ସମୟର ମାଦଲିଆ ବ୍ୟଙ୍ଗାତ୍ମକ ଢଗକହି ତାକୁ ବାଦ୍ୟରେ ସୁର ଦିଅନ୍ତି। ଯାହା ସେହି ଢଗ ସଦୃଶ୍ୟ ବାଜିଥାଏ । ବ୍ୟଙ୍ଗାତ୍ମକ ଢଗ ସବୁ ଏପରି ଥାଏ …..

(୧) ଚାଚି ଚେରେ ଘୋଲିଆ ଚେରେ……

                    ବସେ ଡୁମେର ଡାଲେ…..

ମଦଲିଆ ମଦଲିଆ ମାର ଲାଗୁଛନ…….

                      ଛାକେକ ମନ୍ଦର କାଯେ…….

(୨) କରଲା ପତର ତିନିଟା ଲିତା

      ଦୂର ଘୁଚିଯା ଭାଞ୍ଜି ପୁତା

ମାଦଲି ଆଦିବାସୀ ଜନଜୀବନର ନିଛକ ସ୍ଵାକ୍ଷର ବହନ କରେ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୀତରେ ଆଦିବାସୀ ଜୀବନ ଶୈଳୀ, ସାମାଜିକ ଚଳଣି, ସାମାଜିକ ଚିତ୍ର, ଚିନ୍ତାଧାରା, ଖାଦ୍ୟପେୟ, ଧର୍ମ ବିଶ୍ଵାସ, ପୌରଣିକ ବିଶ୍ଵାସ, ଜୀବନ ଦର୍ଶନ, ଶିକାର ପରମ୍ପରା ପ୍ରମୁଖ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥାଏ । ଜୀବନକୁ ହସ ଖୁସିରେ ବିତେଇ ଦୁଃଖ କଷ୍ଟକୁ ଭୁଲିଯିବାକୁ ଆଦିବାସୀ ମାନେ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି। ବୋଧେ ସେଇଥି ପାଇଁ ମାଦଲି ଗୀତରେ କରୁଣ ରସ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ନାହିଁ । ମୁଖ୍ୟତଃ ଶୃଙ୍ଗାର ରସରେ ଆଧାରିତ । ।ନାରୀ ପୁରୁଷ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଆକର୍ଷଣକୁ ଭଲଭାବେ ମାଦଲି ଗୀତ ଚିତ୍ରଣ କରେ । ପ୍ରେମର ଭାଷା ମାଦଲି ଗୀତରେ ସୁଷ୍ପଷ୍ଟ। ଯେମିତି …

ଡଙ୍ଗରେ ମାକର ବିହା ସାରୁଧନ

                             ଡଙ୍ଗରେ ମାକର ବିହା

ଦେଖି ଦେଖି ନାଇଁ ପୁରୁଛେ ମନ

                             ଯେତେ ଦେଖୁଥିଲେ ନୂଆଁ ସାରୁଧନ

ଯେତେ ଦେଖୁଥିଲେ ନୂଆଁ

ଆଜି ବି ମାଦଲି ଉଭୟ ପରିବେଷଣକାରୀ ଓ ଦର୍ଶକଙ୍କୁ ମତୁଆଲ କରି ରଖିଛି । ମାଦଲିକୁ ଏକ ବାଦ୍ୟ କି ନୃତ୍ୟ ନୁହେଁ ବରଂ ଏହା ଆଦିବାସୀ ମାନଙ୍କର ନୀତିଦିନିଆ ଜୀବନର ପ୍ରତିଫଳନ କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ ।