ରାଜେଶ ପଟ୍ଟନାୟକ
କରୋନା ମହାମାରୀକୁ ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ସାରା ବିଶ୍ଵ ଆଜି ଲକ୍ଡାଉନ୍ରେ। ଏହି ରୋଗ କବଳରୁ ରକ୍ଷାପାଇବା ପାଇଁ ଲୋକେ ନିଜକୁ ଘର ଭିତରେ ବନ୍ଦ (ଲକ୍ଡ) କରି ଦେଇଛନ୍ତି। ରୋଗ ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଲକ୍ଡାଉନ୍ ହୋଇଛି, କିନ୍ତୁ ଉତ୍ସବ ପାଇଁ ଲକ୍ଡାଉନ୍…….. ହୁଏତ ଆମେ ଶୁଣି ନଥିବା। ହଁ,ଏଭଳି କିଛି ସ୍ଥାନ ଅଛି ଯେଉଁଠି, ପର୍ବପର୍ବାଣି ସମୟରେ ଲକ୍ଡାଉନ୍ ଘୋଷଣା ହୁଏ। ଓଡ଼ିଶାର ମାଲକାନଗିରି ଜିଲ୍ଲାରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ଆଦିମ ଜନଜାତି ‘ବଣ୍ଡା’ ନିଜର ପର୍ବ ସମୟରେ ଲକ୍ଡାଉନ୍ ଘୋଷଣା କରନ୍ତି। ଆଉ ଏହି ପରମ୍ପରା ଏବେକାର ନୁହଁ, କାହିଁ କେଉଁ କାଳରୁ ଚାଲି ଆସୁଛି।
ଚଇତ ପରବ ବଣ୍ଡା ମାନଙ୍କର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ପର୍ବ। ମାର୍ଚ୍ଚ ଓ ଅପ୍ରେଲ ମାସରେ ଏହି ପର୍ବ ପାଳନ ହୁଏ। କିଛି ଗାଁରେ ଦୁଇ ସପ୍ତାହ ଆଉ କିଛି ଗାଁରେ ତିନି ସପ୍ତାହ ଧରି ପାଳନ କରାଯାଏ। ଚଇତ ପରବରେ ଆମ୍ବ ନୂଆଁ ଖାଆନ୍ତି। ମହାପୁରୁକୁ ପ୍ରଥମେ ସିନ୍ଧିକୋଳି ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ। ଏହାର କିଛି ଦିନ ପରେ ସର୍ବଶକ୍ତିମାନ ମହାପୁରୁକୁ ଆମ୍ବ ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ ଏବଂ ତାପରେ ସମସ୍ତେ ଆମ୍ବ ଖାଆନ୍ତି। ବଣ୍ଡା ମହିଳା ମାନେ ଜଙ୍ଗଲରୁ ଆମ୍ବ ଓ କୋଳି ସଂଗ୍ରହ କରିଥାନ୍ତି, ଆଉ ପୁରୁଷମାନେ ଶିକାର କରିଥାନ୍ତି। ଚଇତ ପର୍ବର ବିଶେଷତ୍ବ ହେଉଛି ଏହି ସମୟରେ ପୁରୁଷମାନେ ଜଙ୍ଗଲକୁ ସାମୂହିକ ଭାବରେ ଜୀବଜନ୍ତୁ ଶିକାର ପାଇଁ ଯାଆନ୍ତି, ତା’କୁ ‘ବେଣ୍ଟ’ କୁହାଯାଏ। ଧନୁ ତୀରରେ ଶିକାର କରାଯାଏ। ଏହି ପର୍ବ ସମୟରେ ସେମାନେ ନିଜ ଗାଁକୁ ଲକ୍ଡାଉନ୍ ଘୋଷଣା କରନ୍ତି। ଅର୍ଥାତ୍, ସେହି ସମୟରେ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଲୋକ ଗାଁରେ ପ୍ରବେଶ କରିପାରିବ ନାହିଁ। ଯଦି କିଏ ଗାଁ ପାଖକୁ ଭୁଲରେ ଚାଲିଆସେ ତାକୁ ଗାଁର ମହିଳାମାନେ ଗାଁକୁ ପଶିବାକୁ ବାରଣ କରନ୍ତି। ଆଉ, ଯଦି ନିୟମ ଭାଙ୍ଗି କିଏ ଗାଁକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ତାକୁ ତଣ୍ଡ ଗଣିବାକୁ ପଡ଼େ। ଚଇତ ପରବ ସମୟରେ ତେଲରେ ରନ୍ଧା ଯାଏ ନାହିଁ, ସାବୁନ ବ୍ୟବାହରେ କରାଯାଏ ନାହିଁ, ଦିନବେଳା ରୋଷେଇ ଉପରେ କଟକଣା ଥାଏ। ତେଣୁ ବଡିଭୋର ଏବଂ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ରୋଷେଇ କରାଯାଏ। ଡୁମୁରିପଡାର ମଙ୍ଗୁଳି ସୀସା ଓ ବଡ଼ପଡ଼ାର ନକୁଳ କିର୍ଷାନୀ କୁହନ୍ତି ଯଦି ନିୟମକୁ ଭଙ୍ଗ କରାଯାଏ ତା’ହେଲେ ବେଣ୍ଟକୁ ଯାଇଥିବା ପୁରୁଷମାନେ ହିଂସ୍ରଜନ୍ତୁ ଆକ୍ରମଣର ଶିକାର ହୋଇପାରନ୍ତି। ଏହା ସହିତ ଲୋକଙ୍କ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ସମ୍ପଦ ଉପରେ ଖରାପ ପ୍ରଭାବ ପଡେବୋଲି ପଡେଇଗୁଡାର ବୁଦାଇ ମୁଦୁଲି କହନ୍ତି। ଏହି ପର୍ବ ପରେ ଚାଷକାମ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ।
ବଣ୍ଡାମାନେ ସର୍ବଶକ୍ତିମାନ ମହାପୁରୁ (ମହାପ୍ରଭୁ) ସୃଷ୍ଟି କର୍ତ୍ତା ଓ ବିନାଶକର୍ତ୍ତା ରୂପେ ବିଶ୍ଵାସ କରନ୍ତି। ନିଜ ପୂର୍ବପୁରୁଷ ଓ ପ୍ରକୃତିକୁ ଦେବତା ରୂପେ ମାନନ୍ତି। ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ସମ୍ପଦ, ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏବଂ ସେମାନେ ଯାହା କରୁଛନ୍ତି ସବୁ ମହାପୁରୁଙ୍କ ଦାନ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ସୂର୍ୟ୍ୟ ଓ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ଵାସ କରନ୍ତି। ବଣ୍ଡା ମାନେ ଅନେକ ପର୍ବପର୍ବାଣୀ ପାଳନ କରନ୍ତି, ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ କୃଷି ଭିତ୍ତିକ ଓ ସାମାଜିକ ସାଂସ୍କୃତିକ ଜୀବନ ଉପେର ପର୍ୟ୍ୟବେଷିତ। ପାଟଖଣ୍ଡା ପୂଜା, ପୁଷ ପରବ (ଝାଟି ପରବ), ଚଇତ ପରବ, ବିହନ ପୂଜା, ଟାଙ୍କୁ ପରବ ପ୍ରଭୁତି ପୂଜା ସେମାନେ ବହୁତ ଖୁସିର ସହ ପାଳନ କରନ୍ତି।
ବଣ୍ଡା ହେଉଛନ୍ତି ଭାରତ ବର୍ଷର ଏକ ପୁରୁଣା ଆଦିମ ଜନଜାତି। ଓଡ଼ିଶାର ଦକ୍ଷିଣ ଭାଗରେ ମାଲକାନଗିରି ଜିଲ୍ଲା ଖଇରପୁଟ ବ୍ଲକର ବଣଜଙ୍ଗଳ ଘେରା ପ୍ରକୃତି କୋଳରେ ସେମାନଙ୍କ ବସବାସ। ପାହାଡ଼ର ଶୀର୍ଷ ଭାଗରେ ୩୨ଟି ଗ୍ରାମରେ ୧୩୦ ବର୍ଗକିଲୋମିଟର ଭିତରେ ବସବାସ କରନ୍ତି। ସେମାନେ ଅଷ୍ଟ୍ରୋ-ଏସିଆଟିକ ଭାଷା ପରିବାରର ମୁଣ୍ଡାଶ୍ରେଣୀର ଭାଷାରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରନ୍ତି। ବଣ୍ଡା ମାନଙ୍କର ମୁଖ୍ୟତ ହନ୍ତାଳ(ନାଗ) ଓ ଖିଲ (ବାଘ) ଏଭଳି ୨ଟି ବଂଶ ଅଛି । ନାଗ ବଂଶକୁ ବାଘ ବଂଶଠୁ ବଡ଼ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ବଡ଼ନାୟକ, ସୀସା, କିର୍ଷାନି, ଜିଗରୀ, ଚଲାନ, ମୁଦୁଲି, ଧଙ୍ଗଡ଼ମାଝୀ, ମାନ୍ଦ୍ରା ଓ ଦୋରା ଏଭଳି ବଣ୍ଡା ଆଦିବାସୀ ସାଧାରଣତଃ ୯ ପ୍ରକାର ସମୂହରେ ବିଭାଜିତ।
ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜାତିଙ୍କ ତୁଳନାରେ ବଣ୍ଡାମାନଙ୍କ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିହାର ବହୁତ କମ୍। ୧୯୪୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ବଣ୍ଡା ମାନଙ୍କ ଜନସଂଖ୍ୟା ଥିଲା୨୫୬୫, ୧୯୬୧ରେ ୪୬୬୭, ୧୯୭୧ରେ ୫୩୩୮, ୧୯୮୧ରେ ୫୮୯୫। ୧୯୯୧ ମସିହାରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ୫୧୨୯କୁ ଖସିଆସିଲା, ଯୋଉଥିରୁ ପୁରୁଷ ଥିଲେ ୨୪୧୪, ମହିଳା ଥିଲେ ୨୭୧୫। ୨୦୦୧ ଜନଗଣନା ଏହି ସଂଖ୍ୟା ୬୦୦୧କୁ ବୃଦ୍ଧିପାଇଲା। ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ୩୦.୪୨ ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧିହାରରେ ତଳ ଓ ଉପର ବଣ୍ଡାଙ୍କ ଜନସଂଖ୍ୟା ଥିଲା ପ୍ରାୟ ୧୨୦୦୦। କିନ୍ତୁ ୨୦୦୧ ରୁ ୨୦୧୧ ମଧ୍ୟରେ ପାହାଡ଼ ଉପରେ ଆଦିମକାଳରୁ ବସବାସ ଉପର ବଣ୍ଡାଙ୍କ ବୃଦ୍ଧିହାର ମାତ୍ର ୭.୬୫ ପ୍ରତିଶତ। ୧୯୬୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ପୁରୁଷ ଓ ମହିଳାଙ୍କ ଅନୁପାତରେ ଖୁବ୍ ଫରକ ଦେଖା ଯାଇଥିଲା,୧୦୦୦ ପୁରୁଷରେ ଓ ୯୨୧ ମହିଳା ଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଖୁସି ଖବର ଯେ ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ଆନୁସରେ ମହିଳାଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ପୁରୁଷଙ୍କ ସଂଖ୍ୟାଠୁ ଅଧିକ।