ଭାରତ ବର୍ଷର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କନ୍ଧ ଜନଜାତି ହେଉଛି ପଂଚମ ସଂଖ୍ୟା ଗରିଷ୍ଠ ଜନଜାତି। ଏମାନଙ୍କର ଜନସଂଖ୍ୟା ସମଗ୍ର ଭାରତବର୍ଷରେ ପନ୍ଦର ଲକ୍ଷ୍ୟରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ଅଟେ। ଏମାନେ ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ, ଓଡ଼ିଶା, ଛତିଶଗଡ଼, ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ ଅଂଚଳରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳନ୍ତି। ତେବେ ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶର ଶ୍ରୀକାକୁଲମ୍ ଓ ଓଡ଼ିଶାର କଳାହାଣ୍ଡି, କନ୍ଧମାଳ ଏବଂ କୋରାପୁଟରେ ଏମାନେ ବହୁଳ ପରିମାଣରେ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୁଅନ୍ତି। ଜୀବନଚର୍ଯ୍ୟା ଦୃଷ୍ଟିରୁ କନ୍ଧମାନେ ପାହାଡ଼ ଓ ଜଂଗଲପ୍ରିୟ ମନେ ହୁଅନ୍ତି। କହିବା ବାହୁଲ୍ୟ ଜଂଗଲ ସହିତ କନ୍ଧମାନଙ୍କର ଜୀବନର ସୁଖଦୁଃଖ ନିବିଡ଼ ଭାବେ ଜଡ଼ିତ।
ପ୍ରକୃତିର ସୁରମ୍ୟ କୋଳରେ ଜୀବନଧାରଣ କରି ଏମାନେ ଯେତିକି ପ୍ରକୃତି ପ୍ରିୟ ସେତିକି ନାନ୍ଦନିକ ମଧ୍ୟ। କନ୍ଧମାନଙ୍କର ଏହି ନାନ୍ଦନିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସଂଗୀତର ନିର୍ଝର ସଦା ସର୍ବଦା ପ୍ରବହମାନ ଥିବା ମନେ ହୁଏ। ଅତି ଆଦିମ ଶୈଳିର ନୃତ୍ୟ, ବାଦ୍ୟ ଓ ସଂଗୀତ ସତେ ଯେମିତି କନ୍ଧ ମାନଙ୍କର ଜୀବନର ଏକ ଅବିଛେଦ୍ୟ ଅଂଗ। ଢାପ୍, (ଢପ୍ଲି, ଡାପ୍ପାଲୁ ) ରାମତାଳି, ସଲବ ନିଶାନ, ନିଶାନ, ଶିଙ୍ଗା, ଗୋଉଣି ପ୍ରମୁଖ ଏମାନଙ୍କର ପ୍ରମୁଖ ବାଦ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ର। ତେବେ କନ୍ଧମାନଙ୍କର ଢାପଗୀତ ତଥା ଢାପନୃତ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ ପରଂପରା।
ଏହା କନ୍ଧ ସଂପ୍ରଦାୟର ଯୁବକ ଯୁବତୀମାନେ ବିଶେଷ ଭାବରେ ପରିବେଶଣ କରିଥାନ୍ତି। ଧଙ୍ଗରା ଧାଙ୍ଗିରି ଢାପନାଚ କନ୍ଧ ମାନଙ୍କର ଯୁବ ପ୍ରମୋଦ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଭିତ୍ତିକ ଅଟେ। ଏହି ନୃତ୍ୟ ପରିବେଶଣ ପାଇଁ ସେମାନେ ଧାଙ୍ଗଡ଼ାବସା, ଧାଙ୍ଗଡ଼ିବସା (ଯୁବ ପ୍ରମୋଦ ଅନୁଷ୍ଠାନ) ନିର୍ମାଣ କରିଥାନ୍ତି। ଅଭିଜ୍ଞ ଗୁରୁ କୁଶଳୀ ଗାୟକ ଦକ୍ଷ ବାଦକମାନଙ୍କଠାରୁ ଯୁବକ ଯୁବତୀମାନେ ଏଠାରେ ନୃତ୍ୟ ଶିକ୍ଷା କରିଥାନ୍ତି। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଆଦିବାସୀ ସମାଜରେ ଏ ପ୍ରକାର ମିଳନସ୍ଥଳୀକୁ ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରାଣକେନ୍ଦ୍ର କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ।
ଢାପ ନୃତ୍ୟ କହିଲେ ଲୌକିକ ରାସକୁ ହିଁ ବୁଝାଇଥାଏ। ଏଥିରେ ଆଦିିବାସୀ ସମାଜର ସର୍ବଭାରତୀୟ ମୁଲ୍ୟବୋଧ ଓ ସାମାଜିକ ଧର୍ମ ସୁରକ୍ଷିତ। ଧାଙ୍ଗଡା ଧାଙ୍ଗଡୀ ଢାପ ନୃତ୍ୟରେ କନ୍ଧ ମାନଙ୍କର ଚାରୋଟି ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ସଫଳ ହୋଇଥାଏ। (କ) ଅବସରକାଳୀନ ମନୋରଞ୍ଜନ (ଖ) ଜୀବନ ଧର୍ମି ଯୌନ ଶୃଙ୍ଖଳା ଶିକ୍ଷା (ଗ) ଜୀବନ ସାଥି ନିର୍ବାଚନ ପାଇଁ ସ୍ୱାଧୀନତା (ଘ) ଗୋଷ୍ଠୀ ସଂହତି ରକ୍ଷା।
ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାରେ ଶତାଧିକ ନୃତ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଢାପ ନୃତ୍ୟ ଅନ୍ୟତମ। ଏହି ନୃତ୍ୟ ବିଶେଷ ଭାବରେ କଳାହାଣ୍ଡି ଜିଲ୍ଲାରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ଏ ଜିଲ୍ଲାରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ଦେଶୀୟ କନ୍ଧମାନଙ୍କର ମୁଖ୍ୟ ନୃତ୍ୟ। ମୌଳିକ ଭାବରେ ଏହା କନ୍ଧ ଜାତିର ହିଁ ସାମାଜିକ ଓ ଗୋଷ୍ଠୀ ନୃତ୍ୟ ଅଟେ। ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରର ନାମାନୁସାରେ ଏହି ନୃତ୍ୟକୁ ଢାପ ନୃତ୍ୟ ଏବଂ ଏଥିରେ ବ୍ୟବହୃତ ଗୀତକୁ ଢାପ ଗୀତ କୁହାଯାଇଥାଏ।
ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କର ନୃତ୍ୟ ଗୀତ ମଧ୍ୟରେ ଢାପ ହେଉଛି ଏକ ଅବନଦ୍ଧ ବାଦ୍ୟର ଏକ ପ୍ରାଚୀନତମ ବାଦ୍ୟ। ଆଦିବାସୀ ନୃତ୍ୟ ବିଶେଷତଃ ଗୋଲାକାର ହୋଇଥିବା ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ। ସାଧାରଣତଃ ପୁରୁଷମାନେ ମଝିରେ ମଝିରେ ରହି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ବାଦ୍ୟ ବଜାନ୍ତି। ଯୁବତୀମାନେ ତାଙ୍କୁ ଘେରି ନୃତ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି। ଠିକ ସେହିପରି ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କ ନୃତ୍ୟ ପରଂପରା ସହିତ ସମାନ ହୋଇ ଢାପ ନୃତ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ବୃତ୍ତାକାର ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ ସମୟରେ ଯୁବକମାନେ ଢାପ ବଜାଇ ଥାନ୍ତି ଏବଂ ଯୁବତୀମାନେ ବୃତ୍ତାକାର ହୋଇ ନୃତ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି। ଧଙ୍ଗରା-ଧାଙ୍ଗରୀ ସଂଖ୍ୟା ନୃତ୍ୟ ଗୃହର ଆକାର ଖୋଲା ପ୍ରାଙ୍ଗଣର ଆୟତନ ସୁବିଧା ଅସୁବିଧା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ଏହି ଢାପ ନୃତ୍ୟ ମଣ୍ଡଳାକାର ବିକ୍ଷିପ୍ତାକାର ଯୁଗଳବନ୍ଦୀ ଆଦି ଶୈଳିରେ ପରିବେଷଣ କରିଥାନ୍ତି।
ଏହି ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ ସମୟରେ ଧାଙ୍ଗରା ଧାଙ୍ଗରୀମାନେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଶୈଳୀ ଯଥା କିନ୍ଦ୍ରା, ପଟକା, ନରଦା, କଙ୍ଗରା, ଲୁଚନା, ଘଁରରା, ଘୁଚା, ଲେଚା, ଚିହାଁ, ଲେଲେମରା, ଚାଚାଲୋଡା, ସୁରଚପ, ସାଆଁଟା, ସଂକଲା, ଆଡଗୁଡ, ଆଡ଼ପିଚା, ସଲଙ୍ଗା, ଲହଙ୍ଗା, ବହଙ୍ଗାପିକା ଆଦି ଲୋକ କଳା ମାଧ୍ୟମରେ ଢାପ ନୃତ୍ୟର କିଛିଟା ସାମ୍ୟ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଧଙ୍ଗରା ଧାଙ୍ଗରୀ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ ଶୈଳୀରେ ଏହା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ। ନିର୍ଭିକ ଧାଙ୍ଗରୀମାନେ ନାଚିବା ସମୟରେ ସାଧାରଣତଃ ଗୀତ ଗାଆନ୍ତି ନାହିଁ।
ନାଚ ବନ୍ଦ ହୋଇଯିବା ପରେ ସେମାନେ ଢାପୁଆ ଧଙ୍ଗରାମାନଙ୍କର ଗୀତର ଉତ୍ତର ଗୀତରେ ଫେରେଇ ଦେଇଥାନ୍ତି। ଗାଇବା ପାଇଁ ଏକ ଅଭିଜ୍ଞ ଢାପୁଆ ଧଙ୍ଗରା ଥାଏ। ତାକୁ ଗାହାକ ଟହଲିଆ ବା ମଙ୍ଗୁଆଲ କୁହାଯାଏ। ସେ ପ୍ରଥମେ ଗୀତକୁ ଟେକା ବା ଲହରରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଢାପ ବଜାଇବା ଆରମ୍ଭ କଲେ ତାର ଅନ୍ୟ ସାଥି ବା ପୁଅମାନେ ଚଖନା ଗାଇବା ଆରମ୍ଭ କରିଥାନ୍ତି। ଟେକା ବା ଲହରି ଏପରି ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ।
ଆଁ ଆଁ ଆଁ ଆଁ
ଲେ ଲେ ଲେ ଲେ ଲେ ଲେ ଲେ ଲେ
ହସକେ ପରୁଆ ଗିଲେ
ହେଲନେ ଗୁସିଆଁ ବଲେ ଗୋ
ତାରେ ନାରେ ବଜାନା, ଗୁଟେ ମଲିଫୁଲେ ଗୁଟେ ବସନା ଯେ –
ଏହାକୁ ଅନ୍ୟ ଧାଙ୍ଗରାମାନେ ପାଲିଆ ଧରିବା ସାଥେ ସାଥେ ପାୟାର ପଦମାନ ଆବୃତ୍ତି କରିଥାନ୍ତି। ଏଣୁ ଢାପ ଗୀତକୁ ପାୟାର ଗୀତ ବା ପାଲିଆ ଗୀତ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଧାଙ୍ଗରୀମାନଙ୍କ ବଦଳରେ ଗାହାକେନ ଓ ଚଖନେନ ଦ୍ୱୟ ରହିଥାନ୍ତି। ସେମାନେ ଉତ୍ତର ଦେଇ ଅନ୍ୟ ଧାଙ୍ଗରୀ ସାଥିମାନେ ଦୋହରାଇଥାନ୍ତି।
ଜନ୍ମ ଠାରୁ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସକଳ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୀତର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିଥାଏ। ଆଦିବାସୀ ସମାଜରେ ସମସ୍ତ ସୁଖ ଦୁଃଖରେ ଗୀତର ବ୍ୟବହାର ବିଶେଷତ୍ୱ ରହିଛି। ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କ ଗୀତକୁ ସାଧାରଣତଃ ଛଅ ଭାଗରେ ବିଭିକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ। ଖେଳ ଗୀତ, ଧର୍ମ ଭିତ୍ତିକ ଗୀତ, ପରବ ଗୀତ, ଆମୋଦ ପ୍ରମୋଦ ଭିତ୍ତିକ ଗୀତ, ଲୋକ କାବ୍ୟ, ନୃତ୍ୟ ଭିତ୍ତିକ ଗୀତ। ଆଦିବାସୀମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ସ୍ୱଭାଷାରେ ଗୀତ ଗାଇଥାନ୍ତି କିନ୍ତୁ ସମତଳ ଅଞ୍ଚଳ ତଥା ଆଧୁନିକତାର ପ୍ରବେଶ ଯୋଗୁଁ ଓଡ଼ିଆ (କଳାହାଣ୍ଡିଆ) ଗୀତ ବୋଲିଥାନ୍ତି। ଅବସରକାଳରେ ଆମୋଦ ପ୍ରମୋଦ ବା ମନୋରଞ୍ଜନ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରେମ ଗୀତ ବୋଲା ଯାଇଥାଏ। ଖେଳ ସମୟରେ କିମ୍ବା ବିଭିନ୍ନ କର୍ମ କର୍ମାଣିରେ ଯେଉଁ ଗୀତ ବୋଲାଯାଏ ତାହାକୁ ଖେଳ ଗୀତ କୁହାଯାଏ।
ଜନ୍ମ, ବିବାହ, ଶ୍ରାଦ୍ଧ, ଡୁମା ଆଣିବା ଆଦିକୁ ପାରିବାରିକ ଧର୍ମାଚାର ଭିତ୍ତିକ ଗୀତ କୁହାଯାଇପାରେ। ସାମାଜିକ ଧାର୍ମିକ ଆଚାର ଚଳଣି ଭିତ୍ତିକ ଗୀତ, ଠାକୁରାଣୀ ଗୀତ, ଶୀତଳାମାଣ ଗୀତ, ପୋଢ ବଳୀ କାଳର ଗୀତ, ଟୋକୀ ପରବ ଗୀତ, ଚଇତ ପରବ ଗୀତ, ହୋଲି ଗୀତ ପର୍ବପର୍ବାଣି ଗୀତରେ ନିଆଯାଇପାରେ। ପୁରାଣ ଆଦିର ଲୋକକଥା ତଥା ଲୋକ କାବ୍ୟ ଶ୍ରେଣୀର ଗୀତକୁ ଲୋକ କାବ୍ୟରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ। ଶେଷଟି ହେଉଛି ସଂଗୀତ ଓ ନୃତ୍ୟ ଭିତ୍ତିକ ଗୀତ ଭାବରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ପରିଚିତ। କନ୍ଧ ମାନଙ୍କର ଢାପ ଗୀତରେ ମଧ୍ୟ ଏହିପରି ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ରହିଛି। ଢାପ ଲଗା ବା ବାଦୀ ଢାପ ସାଧାରଣତଃ ଗୀତ ଉପରେ ଭିତ୍ତିକରି ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରିଥାନ୍ତି।
ଛଲବାଦ୍ୟ, କଁଚା ବାଦ୍ୟ, ଛୋକା ବାଦ୍ୟ, ଚତ୍ରଙ୍ଗ ବାଦ୍ୟ ଏପରି ଚାରିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ। ଛଳବାଦ୍ୟରେ ଯାବତୀୟ ଭର୍ସନା ଓ କଟୁ ସମାଲୋଚନା କରାଯାଇଥାଏ। କଂଚା ବାଦ୍ୟରେ ପଚାର ଉଚାର ମାଧ୍ୟମରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଏ। ଛେକା ବାଦ୍ୟରେ ଆଳଂକାରିକ କାବ୍ୟ ଚର୍ଚ୍ଚା ହୋଇଥାଏ। ଚତ୍ରାଙ୍ଗି ବାଦ୍ୟରେ ଚତ୍ରାଙ୍ଗି ଗୁଡିକର ସମାଧାନ ହୋଇଥାଏ। ଏହିପରି ଗୀତ ମାଧ୍ୟମ ନୃତ୍ୟକୁ ଢାପ ମାଡ଼, ଢାପ ଛେକା ଓ ଢାପ ଲଢେଇ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। କଂଚା ବାଦ୍ୟର ପଦଟିଏ –
କାଏଁ ଜଁତୁର ପିଞ୍ଜରେ ଘରା
ଲେଞ୍ଜେ ମାରିଥାଏ ଚରାରେ
ଗାବଡ଼ା ରଡ଼େ ଡାକଲା ଗଞ୍ଜା
ରାଉନ ତାର ଭନଜାରେ
ଗାଏଁ ଜୀବନ ଗାଧେ ନାଇଁ
ଟୁପା କନ୍ଧ କେତେ ଭାଇରେ
ମୋଟା ମୋଟି ଭାବରେ କନ୍ଧ ମାନେ ଢାପକୁ ପିଦର ବାଦ୍ୟ, ପୂଜା ବାଦ୍ୟ, ଯାତ୍ରା ବାଦ୍ୟ, ରଣ ବାଦ୍ୟ, ସିହାନି ବାଦ୍ୟ, ହାକା ବାଦ୍ୟ, ହୁରଡାବ ବାଦ୍ୟ, କୁହୁନି ବାଦ୍ୟ, ଗାହାନି ବାଦ୍ୟ ଓ ଢାପ ନାଚର ବାଦ୍ୟ ଉପରେ ବ୍ୟବହାର କରିଥାନ୍ତି। ଏ ସମସ୍ତ ସତ୍ତ୍ୱେ ଢାପ ନୃତ୍ୟ ଢାପନାଚକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ଏହା ମଧ୍ୟ ଅନେକ ପ୍ରକାରର ଢାପ ଲଗା ବା ବାଦୀ ଢାପ, ବିହା ଢାପ, ବରନି ଢାପ, ସଂଖଲା ଢାପ, ବଲାଢାପ, ପୁଷପୁନି ବା ଛେର ଛେରା ଢାପ, ପରବ ଢାପ ଓ ଧଙ୍ଗରା ଧାଙ୍ଗରୀ ଢାପ ଆଦି ଅନେକ ପ୍ରକାର। ଢାପ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ବାଦ୍ୟ ଭାବରେ ପରିବେଶିତ ହୋଇଥାଏ। ଆବଶ୍ୟକ ଅନୁସାରେ ଚାରିରୁ ଦଶ ଆଙ୍ଗୁଲି ଓସାରର ଏକ କାଠ ପାତିଆରେ ତିଆରି ଚକ୍ରାକାର ରାଞ୍ଚରେ ଏକ ପାଶ୍ୱର୍ର ଚମଡ଼ା ଛାଉଣି କରାଯାଇଥିବା ଢାପ ବାଦ୍ୟ ହେଉଛି ଆଦିବାସୀ କନ୍ଧମାନଙ୍କର ପ୍ରିୟ ବାଦ୍ୟ।
ପୃଥିବୀର ବହୁ ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କଠାରେ ଏ ପ୍ରକାର ଚକ୍ରାକାର ଅବନଦ୍ଧ ବାଦ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। ଉତ୍ତର ପୂର୍ବ ସାଇବେରିଆ ମଧ୍ୟ-ଉତ୍ତର-ଏସିଆ, ଆମେରିକା ତଥା ଭାରତର ମଧ୍ୟ ଉତ୍ତରାଂଶରେ ଢାପ ପରି ତଥା ଆକୃତିର ବାଦ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ହିନ୍ଦି ଭାଷାରେ ଏହାକୁ ଡଫଲି ବୋଲି କୁହାଯାଉଥିବା ବେଳେ ଡଫଲି ପରି ଢାପରେ ଗିନି ଲାଗି ନଥାଏ। ଢାପକୁ ଛୋଟ ବଡ଼ ମଧ୍ୟମ ଏପରି ବିଭିନ୍ନ ଆକୃତିରେ ତିଆରି କରାଯାଏ। ଢାପୁଆ ଏହାକୁ ବାମ କାଖ ଓ ବାହୁ ମଧ୍ୟରେ ରଖି ଛୋଟିଆ କାଠି ଓ ଗୋଟିଏ ପାତିଆ ସାହାଯ୍ୟରେ ବାଦନ କରିଥାଏ। ବାମ ହସ୍ତର ଅନାମିକା ମଧ୍ୟାଙ୍ଗୁଳି ଓ ବୃଦ୍ଧାଙ୍ଗୁଳି ସାହାଯ୍ୟରେ ସେ ଯେଉଁ ବାଉଁଶ ପାତିକୁ ବଜାଏ ତାକୁ ଢାପ ଡାଙ୍ଗ ବା ଘାଁଟୁ ବୋଲି କୁହାଯାଏ।
ଢାପ ମୁଖ୍ୟତଃ ମାଙ୍କଡ଼ ଚମଡା ଦ୍ୱାରା ଛାଉଁଣି କରାଯାଇଥାଏ। ଓଡ଼ିଶାର ଅନ୍ୟସ୍ଥାନମାନଙ୍କରେ ଚାଙ୍ଗୁ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ। ଏହା ଢାପର ଅନ୍ୟ ଏକ ରୂପ କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ଢାପ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। କେତେକ ହ୍ୟାଣ୍ଡଡ୍ରମ ବୋଲି ମଧ୍ୟ ଆଖ୍ୟା ଦେଇଥାନ୍ତି। ବଡ ଡ୍ରମକୁ ଢାପ ଓ ଛୋଟ ଡ୍ରମକୁ ଚାଙ୍ଗୁ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଚାଙ୍ଗୁକୁ ବାମହସ୍ତ ପାପୁଲି ଓ ଗୋଟିଏ କାଠି ସାହାଯ୍ୟରେ ବାଦନ କରାଯାଇଥାଏ। ଢାପ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇଟି କାଠି ସାହାଯ୍ୟରେ ବାଦନ କରାଯାଇଥାଏ। ଡାକା କନ୍ଧମାନଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଏକ ବାଦ୍ୟ। ଏହି ବାଦ୍ୟକୁ ମଝିରୁ ସମାନ ଦୁଇଭାଗ କଲେ ତାହା ଦୁଇଟି ଢାପରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ। କନ୍ଧ ମାନଙ୍କର ଢାପ ଗୀତ, ଢାପ ବାଦ୍ୟ ଓ ଢାପ ନୃତ୍ୟହିଁ ସେମାନଙ୍କର ଐତିହ୍ୟ ଏବଂ ସଂସ୍କୃତି ତଥା ପୁରାଣ କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ।
ଢାପ ନୃତ୍ୟ ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ହୁମାଦୁମା ପୂଜା କରି ଢାପୁଆମାନେ ସର୍ବଦେବୀଙ୍କର ମଙ୍ଗଳାଚରଣ କରିଥାନ୍ତି। ବନ୍ଦନା ସହିତ ଭକ୍ତିର ସାଧକ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ ପରେ ହିଁ ଶୃଙ୍ଗାର ରସାତ୍ମକ ନୃତ୍ୟ କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ। ଧାଙ୍ଗରୀ ନର୍ତ୍ତକୀମାନେ ଢାପ ବାଦ୍ୟର ତାଳେ ତାଳେ ଡାହାଣ ହାତରେ ଧରିଥିବା ରାମତାଲି ସଙ୍ଗତ କରିବା ସହ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରିଥାନ୍ତି। ମଙ୍ଗୁଆଲର ସହକର୍ମୀମାନଙ୍କୁ ସଙ୍ଗୁଆଲ କେଚ କେଚା ବା ଘାଟୁଁ ଓ ଚାଁଟୁ ବୋଲି ଲୋକେ କହିଥାନ୍ତି। ଧାଙ୍ଗରୀ ନର୍ତ୍ତକୀ ମାନେ ରାମତାଲି ଡାହାଣ ହାତରେ ବଜାଉ ଥିବାରୁ ଏହି ହାତକୁ ସେମାନେ ମୁକ୍ତ ରଖିଥାନ୍ତି। ନର୍ତ୍ତକୀମାନେ ଏଣୁ ଅଣ୍ଟା ବା ହାତରେ ହାତ ଛନ୍ଦି ପାରନ୍ତି ନାହିଁ। ଏଣୁ ଏହା ଜୁଆଙ୍ଗ ନୃତ୍ୟ ଠାରୁ ଭିନ୍ନ ଅଟେ। ବାମ ହାତକୁ ନେଇ ବାମ ପାଖର ଧାଙ୍ଗରୀ ନର୍ତ୍ତକୀ ଅଣ୍ଟାରେ ଧରି ଅଣ୍ଟାକୁ ବଙ୍କାକରି ତଳକୁ ଝୁଙ୍କି ପୁଣି ସିଧା ହୋଇ ପୁଣି ଝୁଙ୍କି ନାଚିଥାନ୍ତି।
ନୃତ୍ୟ ସମୟରେ ଏମାନେ ଡାହାଣରୁ ବାମକୁ ବୁଲୁଥାନ୍ତି। ଧଙ୍ଗରାମାନେ ହୁର ହୁର ଓ ଧାଙ୍ଗରୀମାନେ ଭର୍ ଭର୍ ଶବ୍ଦକୁ ଉଚ୍ଚାରଣ କରି ବାଦ୍ୟରେ ତାଳେ ତାଳେ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରିଥାନ୍ତି। ଏହି ସମୟରେ ସାଧାରଣତଃ ଗୀତଗୁଡିକ ଶୃଙ୍ଗାର ରସ ବୋଲା ଯାଉଥିବାରୁ ଧାଙ୍ଗରୀ ଓ ଧଙ୍ଗରା ମାନେ ପ୍ରେମ ଶିକ୍ତ ହୋଇ ପଡ଼ିଥିବା ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ। ଢାପ ଗୀତର ବ୍ୟବହୃତ ଉପମା ଯେକୌଣସି ଉଚ୍ଚାଙ୍ଗ କାବ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ଦୁର୍ଲଭ। ଭାବର ବିନିମୟରେ ସମୟ ସମୟରେ ପ୍ରେମ ଭାବ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ପରିଶେଷରେ ବିବାହ ବନ୍ଧନରେ ଆବଦ୍ଧ ହୁଅନ୍ତି।
ଢାପ ଗୀତର ପଦର ପ୍ରଥମାଂଶକୁ ଟେକା, ଠେକା, ଉଠେନ ବା ଲହର ଦ୍ୱିତୀୟାଂଶକୁ ଚଖନା ବା ଘେଁଷା ଓ ତୃତୀୟାଂଶକୁ ଲଗେନ ଚଖନା, ଲଟକା ଚଖନା ବା ପାହ୍ୟାର ବୋଲି କନ୍ଧ ଢାପ ନୃତ୍ୟ ଗୁରୁ ମାନେ କହିଥାନ୍ତି। ଏହାଛଡ଼ା ଗାୟକ ଗାୟିକା ମାନେ ପଦର ଯେ କୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ମନଇଚ୍ଛା ଚଟକନ ଲଗାଇଥିବା ଜଣାଯାଏ। ଏହାକୁ ଲଟକନା ବୋଲି କହନ୍ତି। ଲୋକ ସମାଜରେ ଲୋକ ସଂଗୀତ ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇ ରହିଥାଏ। ଏହି କାରଣ ଯୋଗୁଁ ଲୋକ ସଂଗୀତ ନିଜର ମୌଳିକ ପରିଚୟକୁ ବହନ କରି କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇପାରେ।
ଯେପରି ଧ୍ୱନୀ ଅନୁସାରେ ଢାପ ଗୀତ। ଦୃଢ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ସମାଜରେ ଲୋକ ସଂଗୀତ ତାର ନିଜସ୍ୱ ଓ ପ୍ରାଚୀନତ୍ୱ ରକ୍ଷା କରିପାରିଥାଏ ଏବଂ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଂଗୀତର ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଉପାଦାନ ଯୋଗାଇଥାଏ। ବହୁ ପୁରାତନ ଲୋକ ସଂଗୀତରୁ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଂଗୀତର ଭିତ୍ତିଭୂମି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ। ଲୋକ ସଂଗୀତ ବୀଜ ହେଲେ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଂଗୀତ ଦ୍ରୁମ ସଦୃଶ। ଢାପ ଗୀତର ଟେକା ବା ଠେକା କ୍ରମରେ ବ୍ୟବହୃତ ପଦର ଅନେକ ଅଳଙ୍କାର ଶାସ୍ତ୍ର ବର୍ଣ୍ଣିତ ଛନ୍ଦରେ ଥିବା ବୃତ ବା ରାଗାଦିରେ ଯତିପାତ କ୍ରମ ଲକ୍ଷ କରାଯାଏ।
ସେଥି ମଧ୍ୟରୁ ବଙ୍ଗଳାଶ୍ରୀ, ପୋଇ, ଶଙ୍କରା ଭରଣ, ରସକୁଲ୍ୟା ଓ ଲଘୁକାମୋଦି ଆଦି ପ୍ରଧାନ। ଧଙ୍ଗରା ଧାଙ୍ଗିରୀ ମାନଙ୍କର ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ପ୍ରେମ ନିବେଦନର ଢାପ ଗୀତ ବା ଉତ୍ତର ମୂଳକ ଢାପ ଗୀତର ଠେକା ବା ଠେକା ପଦମାନ ପ୍ରାୟ ଛଟକନ ଧର୍ମୀ ହୋଇଥାଏ। ଢାପ ଗୀତର ଚଖନା ଅଂଶ ହେଉଛି ରସପୂର୍ଣ୍ଣ, ହସପୁର୍ଣ୍ଣ ଓ ଉତ୍ତେଜନା ପୂର୍ଣ୍ଣ। କନ୍ଧାନ ଭାଷାରେ ଏହାକୁ ତହିଁକ ପଦ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଏହାର ଏକ ପଦ
ଶୁଣିର ମନ୍ଦକେ ଶିକାର ଦନା ……ଢାପ ଗୀତକେ ଚଖନା
ପାହ୍ୟାର ଦୁଇ ପାଦରେ ଗୋଟିଏ ପଦ ହୋଇଥାଏ ଯଥା –
ଚୁର୍ ମୁଛା, ମାର କୁଚା, କୁଡୁମ୍କୁଚା
କୁଇଁନୁ ଆସଲାଛେ ବିଚା…………ା
ଏହାର ଆଙ୍ଗିକ ଗଠନ ସହ ଭାଟିଆରି ବୃତ୍ତ ବା ରାଗର ସାମ୍ୟତା ରହିଛି ।
କଳାବାଲ ଜୁରା ଜୁରା
ତେଲ ଜରଜରା ଝୁରା
ଢାପ ନୃତ୍ୟରେ କନ୍ଧ ରମଣୀମାନେ ଅଙ୍ଗ ଶୋଭା ବଢାଇବା ପାଇଁ ଅଳଙ୍କାରମାନ ପରିଧାନ କରିଥାନ୍ତି। ପୂର୍ବ କାଳରେ ଡଣି, ଗୁନା, କାନ ଫୁଲରି, ବଲା, ଖଗଲା, ସିକଲି, ମାଲି, ଚାଏଁରି , ବେସନା, ଗୁଟକା, ଗୁନଚି, ଟାଡସୁତା, ଫାସିଆ, ମୁଡବେରନା, ବାଲଚେପନା, ବାଲକଁଟା ବ୍ୟବହାର କରୁଥିଲେ। ଏହାକୁ ଆଟ୍ ଅଙ୍ଗକେ ପନ୍ଦର ସାଜୋ ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଉଥିଲା। ପରବର୍ତ୍ତି କନ୍ଧ ରମଣୀମାନଙ୍କ ଅଳଙ୍କାର ପ୍ରାୟ ୯୫କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା। ସାଧାରତଣଃ ନୃତ୍ୟ ସମୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ଅଳଙ୍କାର ମାନ ହେଲା
(କ) ପାହାଁ ଚକରି ସାଜୋ: ତୁତଲ ଓ ପଏଁରି ପନଝା
(ଖ) ଅଁଟା ସାଜୋ: ୧୦ ପ୍ରକାର ଗୁନଚି ମଧ୍ୟରୁ ପାତି ଗୁନଚି
(ଗ) ବେକିଆଁ ସାଜୋ: ୨୧ପ୍ରକାର ମାଲି ମଧ୍ୟରୁ ଖଗଲା, ପଡରିମାଲି, ଧାନମାଲି, ପଅଁଲାମାଲି, ଡାବୁ ମାଲି, ଗଞ୍ଜେର ମାଲି, ମଜୁର କଠିମାଲି, ଶୁଆ ଚପକା ମାଲି, ସେର ଶିଖା ମାଲି, ଦେଗୁଦନା ମାଲି
(ଘ) ହାତ ସାଜୋ: କତର୍ୟା, ବନ୍ଦର୍ୟା, କଲ୍ୟାରି
(ଙ) ବାହା ସାଜୋ: ଟାଡ, ବାହାସୁତା, ବାହାଝରା
(ଚ)ନାକ ସାଜୋ: ଗୁନା (ଝରାଗୁନା, ପୁଲି ଗୁନା,ଚକା ଗୁନା, ଠାସ ଗୁନା, ୧୨ ପ୍ରକାର ଗୁନା)
ଡଣୀ (ଜନ ଡଣି, ଝଲପି ଡଣି, ଠାସ ଡଣି, ଝରା ଡଣି-୮ ପ୍ରକାର ଡଣି)
(ଛ) କାନ ସାଜୋ: ଚାଁଟିଆ (ତଳ) ଝଲ୍କା (ମଝି) ତିର୍ ଡିରା (ନିଶ ମଝି) ବେଝଲ (ଉପରେ କାନଫୁଲ
(ଜ) ମୁଡରି ସାଜୋ: ଫୁଲ ବେରନି, ଚାଏଁରି ମୁଡି (ସୁତ୍ରଳଂକାର) କେଶ ସଜ୍ଜା ଯାଏ
(୧) ଖୁସା- ଝରାକାଠି, କତିକାଠି, ପାନପତରି, କୋକୋପାନା ଶିଙ୍ଗ ପନିଆ, ବାଲ ଚେପନା, ବାଲକଁଟା
(୨) ବେନି- ୧୨୩, ଆଦି କେରିଆ ବେନି ପ୍ରଥମରେ କେରିଆ ପାରି ତାପରେ ଚକା ବେନି ପାରିଥାନ୍ତି।
ଚକା ବେନିର ଅଳଙ୍କାର: ସୁନା ପାତିଆ, ରୁପା ପାତିଆ, କାକରା ପନିଆଁ, କୋକୋପାନା, ଗରା, ଚେପନା, ଫୁଲ ପାନପତରି, ତିରଖଟି
ସହାୟକ ଗ୍ରନ୍ଥ-କନ୍ଧ ମାନଙ୍କର ସାଂସ୍କୃତିକ ପରମ୍ପରା : ଡକ୍ଟର ଦୋଳଗୋବିନ୍ଦ ବିଶି
(ଏହା ଲେଖକଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ମତ ଅଟେ )
- ପରମେଶ୍ୱର ମୁଣ୍ଡ, ସେ ଏକାଧାରରେ ଜଣେ କବି,ଗବେଷକ ଓ ନାଟ୍ୟକାର ଅଟନ୍ତି। ତାଙ୍କର ବହୁ ଲେଖା ବିଭିନ୍ନ ପତ୍ରପତ୍ରିକାରେ ପ୍ରକାଶିତ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ଭବାନୀପାଟଣା ସହରସ୍ଥିତ ଜୟ ପ୍ରକାଶ ସାନ୍ଧ୍ୟ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ରେ ଅଧ୍ୟାପକ । ତାଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ନାଟକ ଆକାଶବାଣୀ ଓ ଦୁରଦର୍ଶନ ରେ ପ୍ରସାରିତ ହେବା ସହ ବିଭିନ୍ନ ମଞ୍ଚରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଛି। ତାଙ୍କ ସହ ମୋବାଇଲ ନମ୍ବର 9437153656 ଓ ଇମେଲ [email protected] ରେ ଯୋଗାଯୋଗ କରିପାରିବେ ।
