ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ଜନଜୀବନ ଓ ସଂସ୍କୃତିରେ ବର୍ଷର ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ବହୁ ପର୍ବପର୍ବାଣି ପାଳିତ ହୋଇଆସୁଛି। ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଗଣପର୍ବ ନୂଆଁଖାଇ ଅନ୍ୟତମ। ମାଟି ମାଁ ପ୍ରତି, ପ୍ରଥମ ଉତ୍ପାଦିତ ଶସ୍ୟ ପ୍ରତି, ଇଷ୍ଟ ଦେବାଦେବୀଙ୍କ ପ୍ରତି ହୃଦୟର ଗଭୀର ଭକ୍ତି ନୈବେଦ୍ୟ ଅର୍ପଣ କରିବାର ଏକ ମହାନ୍ ଗଣପର୍ବ ନୂଆଁଖାଇ। ଏହା ଏକ କୃଷି ଭିତ୍ତିକ ପର୍ବ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର କୁଲି, ମଜୁରୀଆ, ଶ୍ରମିକ ସବୁ ବର୍ଗର ଲୋକେ ଏହି ପର୍ବରେ ସାମିଲ ହୋଇଥାନ୍ତି। ଗାଁଠାରୁ ସହର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଧନିଠାରୁ ଗରିବ ସମସ୍ତେ ମହାଆଡ଼ମ୍ବର ସହକାରେ ପାଳନ କରନ୍ତି ଏହି ପର୍ବକୁ।
ଭାଦ୍ରବ ମାସରେ ଧାନ ଫଳ ଧରିବା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ। ପଶୁ, ପକ୍ଷୀ, ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ଏହି ନୂତନ ଶସ୍ୟକୁ ଉଚ୍ଛିଷ୍ଟ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ନିଜର ଇଷ୍ଟଦେବୀଙ୍କୁ ଏହା ଅର୍ପଣ କରିବାକୁ ମନେମନେ ସଂକଳ୍ପ କରିଥାଏ କୃଷକ। କୃଷକର ଏଭଳି ଏକ ଚିନ୍ତାଧାରାରୁ ‘ନୂଆଖାଇ’ ପର୍ବର ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଜଣାଯାଏ। ଭାଦ୍ରବ ମାସର ପଞ୍ଚମୀ ଦିନ ନୂଆଁଖାଇ ପର୍ବକୁ ପ୍ରବଳ ଉତ୍ସାହ ଓ ଉଦ୍ଦିପନା ମଧ୍ୟରେ ପାଳନ କରାଯାଏ ସମଗ୍ର ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାରେ। ଏହା ବ୍ୟତୀତ କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଲୋକେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଦିନରେ ମଧ୍ୟ ନୂଆଁ ଖାଆନ୍ତି।
ପୂଜା ବିଧି: ନୂଆଁଖାଇ ଦିନ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିବାରର ମହିଳାମାନେ ସକାଳରୁ ଶୀଘ୍ର ଉଠି ଗାଧୋଇ କୂଅ ବା ପୋଖରୀରୁ ପାଣି ଆଣିଥାନ୍ତି ପୂଜା କରିବା ପାଇଁ। ଧୂପ, ଦୀପ, ବେଲପତ୍ର, ଦୁବଲତା, ଫୁଲ ଆଦି ସଂଗ୍ରହ କରିଥାନ୍ତି। ଘରର ଇଷ୍ଟଦେବାଦେବୀଙ୍କ ପ୍ରତିମାକୁ ହଳଦୀ ପାଣିରେ ଧୋଇ ଦିଅନ୍ତି। ଘରର ମହିଳାମାନେ ଏକାଠି ବସି ପନିପରିବା କାଟିବାଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଖିରିପୁରି, ପିଠାମଣ୍ଡା, ଭାତ, ଡାଲି, ତରକାରୀ ରାନ୍ଧିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସବୁ କାମ କରିଥାନ୍ତି। ଶାଶୁ-ବୋହୂ, ନଣନ୍ଦ-ଭାଉଜ, ଯାଆମାନେ ପୂର୍ବର ରାଗ ରୁଷା, ମାନ ଅଭିମାନ ସବୁ ଭୁଲି ନୂଆଁଖାଇ ପର୍ବ ପାଳନ ପାଇଁ ସମସ୍ତେ ମିଶି ଘରର ବିଭିନ୍ନ କାମ କରିଥାନ୍ତି। ସକାଳୁ ଗାଁର ଝାଙ୍କର ଘର ଘର ବୁଲି ନୂଆଁ ଧାନ ବଣ୍ଟିଥାନ୍ତି। ଉକ୍ତ ନୂଆ ଧାନରୁ ଚାଉଳ ବାହାର କରି ମହିଳାମାନେ ଖିରି, ଭାତରେ ପକାଇ ପ୍ରସାଦ ବା ଭୋଗ ତିଆରି କରିଥାନ୍ତି।
ପରିବାରର ଇଷ୍ଟଦେବୀଙ୍କ ପାଖରେ ଏହି ଭୋଗ ଅର୍ପଣ କରାଯାଇଥାଏ। ଇଷ୍ଟ ଦେବୀଙ୍କଠାରେ ଘରର ମୁଖିଆ ପୂଜାଅର୍ଚ୍ଚନା କରିଥାନ୍ତି। ନୂଆଁଖାଇ ଦିନ ପରିବାର ସମସ୍ତେ ନୂଆ ବସ୍ତ୍ର ପରିଧାନ କରିଥାନ୍ତି। ପ୍ରଥମେ ଗାଁର ଇଷ୍ଟ ଦେବୀଙ୍କଠାରେ ନୂଆଁ ଲାଗିବା ପରେ ଗ୍ରାମବାସୀ ନୂଆଁ ଖାଇଥାନ୍ତି। ପରିବାରର ବୟୋଜ୍ୟେଷ୍ଠ ବ୍ୟକ୍ତି ସମସ୍ତଙ୍କୁ ନୂଆଁ ଖାଇଥାନ୍ତି। ନୂଆଁ ଗ୍ରହଣ କରିବାବେଳେ ସମସ୍ତେ ତାଙ୍କୁ ମୁଣ୍ଡିଆ ମାରନ୍ତି। ଜାତି ଅନୁସାରେ ଲୋକେ କୁରେ, ମହୁଲ, ପଳାସ ଆଦି ପତ୍ରରେ ନୂଆଁ ଖାଇଥାନ୍ତି। କୃଷକମାନେ ସକାଳୁର ନିଜ ଖେତରେ ଗୋରସ, ଅରୁଆ ଚାଉଳ ନେଇ ପୂଜା କରିଥାନ୍ତି। ଏହି ଦିନ ଗାଈବଳଦଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ପୂଜା କରାଯାଏ। ସେମାନଙ୍କୁ ଗାଧୋଇ ସଫା ସୁତୁରା କରି ଶିଂଘରେ ରାନ୍ଧି ବାନ୍ଧନ୍ତି। ପରେ ଗାଈବଳଦଙ୍କୁ ଖିରି, ପିଠା, ଆଦି ପେଟ ପୁରା ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଏ।
ଭାଇଚାରାର ନିଦର୍ଶନ: ନୂଆଁଖାଇ ହେଉଛି ଏକ ସଂପ୍ରୀତି ଓ ଭାଇଚାରାର ପର୍ବ। ଏହି ପର୍ବ ସମୟରେ ଭାଇ-ଭାଇ ଭିତରେ ଥିବା ଶତ୍ରୁତା, ବାପ-ପୁଅ ଭିତରେ ଥିବା ମନୋମାଳିନ୍ୟ ସବୁକୁ ପାଶୋରି ସମସ୍ତେ ଖୁସିରେ ଗୋଟିଏ ଛାତ ତଳେ, ଗୋଟିଏ ଘରେ ନୂଆ ଖାଇଥାନ୍ତି। ଯିଏ ଯେଉଁଠି ଥାଆନ୍ତୁ ନା କାହିଁକି ସମସ୍ତେ ସପରିବାର ଆସିଥାନ୍ତି ଘରକୁ। ନୂଆଁଖାଇ ସାରିବା ପରେ ପରିବାରର ଛୋଟମାନେ ବଡ଼ମାନଙ୍କୁ ମୁଣ୍ଡିଆ ମାରନ୍ତି ଏବଂ ବଡ଼ମାନେ ଛୋଟମାନଙ୍କୁ ଆଶୀର୍ବାଦ ଜଣାଇ ଶୁଭ ମନାସୀ ଥାନ୍ତି। ଏହା ହେଉଛି ନୂଆଁଖାଇର ଏକ ଅନନ୍ୟ ପରଂପରା। ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଏକତା ସୂତ୍ରରେ ବାନ୍ଧି ରଖିବା, ମାନବୀୟ ସଂପର୍କକୁ ଦୃଢ଼ରୁ ଦୃଢ଼ତର କରିବାରେ ଅନନ୍ୟ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥାଏ ନୂଆଁଖାଇ ପର୍ବ। ଭାଇଚାରା ଓ ସୌହାର୍ଦ୍ଦ୍ୟର ସମନ୍ୱୟ ହେଉଛି ନୂଆଖାଇ ପର୍ବ।
ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଭବ: ନୂଆଁଖାଇ ପର୍ବର ଅନ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପରଂପରା ହେଉଛି ତାହାର ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଭବ। ପୂଜା ପାର୍ବଣ ସହ ଉକ୍ତ ଦିନ ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପରିବେଷଣ କରାଯାଇଥାଏ। ନୂଆଁଖାଇ ଦିନ ଗାଁ ପରିବେଶ ଉତ୍ସବ ମୁଖରିତ ହୋଇଉଠେ। ନୂଆଁ ଖାଇ ସାରିବା ପାଖ ପଡିଶାରେ ଲୋକ ପରସ୍ପର ଘରକୁ ବୁଲି ଯାଇ ନୂଆଁଖାଇ ଜୁହାର ଭେଟ୍ ହୋଇଥାନ୍ତି। ଅପରାହ୍ଣରେ ଗାଁର ଯୁବକମାନେ ଗୁଡୁ, ତାସ, ଫୁଟବଲ, କିଶୋରୀମାନେ ରଶି ଡିଆଁ, ପୁଚି ଖେଳ ଆଦି ଖେଳିବାରେ ବ୍ୟସ୍ତ ରହି ନୂଆଁଖାଇକୁ ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି। ବୃଦ୍ଧ ବା ବୟସ୍କ ଲୋକେ ଭଜନ, କୀର୍ତ୍ତନ୍ୟରେ ଆପାଣାକୁ ହଜାଇ ଦେଇଥାନ୍ତି। ରାତିରେ କେଉଁଠି ପାଲା, ଦାସ କାଠିଆ, ଦଣ୍ଡ ନୃତ୍ୟ ବା ନାଟକ ଆଦି ମନୋରଂଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଗ୍ରାମ୍ୟ ମଣିଷମାନେ ବର୍ଷସାରା କର୍ମକ୍ଲାନ୍ତି ଜୀବନକୁ ଭୁଲି ଯାଆନ୍ତି କିଛି କ୍ଷଣ ପାଇଁ।
ଦିନକୁ ଦିନ ଆଧୁନିକ ସଭ୍ୟତାର ପ୍ରଭାବରେ ନୂଆଁଖାଇର ନିଆରା ପରଂପରା ଫିକା ପଡ଼ିବାରେ ଲାଗିଛି। ଆଧୁନିକ ଚାକଚକ୍ୟରେ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜୀବନ ଓ ସଂସ୍କୃତିକୁ ଭୁଲି ମଣିଷ ସହରାଭିମୁଖୀ ହେବାର ଲାଗିଛି। ତଥାପି ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାରେ ଏଭଳି ଅନେକ ଗାଁ ଅଛି ଯେଉଁଠି ନୂଆଁଖାଇର ପରଂପରା, ସଂସ୍କୃତି, ରୀତିନୀତିକୁ ଗ୍ରାମ୍ୟ ମଣିଷମାନେ ବଂଚାଇ ରଖିଛନ୍ତି। ସରଳ ଗ୍ରାମ୍ୟ ମଣିଷ ଭିତରେ ନୂଆଁଖାଇ ଆଣି ଦେଇଥାଏ ସୁଖ, ଶାନ୍ତି, ସମୃଦ୍ଧି ଓ ଜୀବନ ବଂଚିବା ନୂତନ ପ୍ରେରଣା। ପୁଣି ଆସନ୍ତା ବର୍ଷ ନୂଆଁଖାଇ ପର୍ବକୁ ସେମାନେ ଅପେକ୍ଷା କରିଥାନ୍ତି ।
(ଏହା ଲେଖକଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ମତ ଅଟେ )
ଡକ୍ଟର ସୁଶୀଳ କୁମାର ବାଗ୍ ଜଣେ ପରିଚିତ ଯୁବ ସାହିତ୍ୟିକ ।
ପେଶାରେ ସେ ସାମ୍ବାଦିକତା, ହେଲେ ନିଶା ତାଙ୍କର ସାହିତ୍ୟ ସାଧନା ।
ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ସାହିତ୍ୟ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ସହିତ ସେ ଜଡ଼ିତ ।
