ଭୁବନେଶ୍ବର: ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ ଓ ଶାସ୍ତ୍ର ଅନୁସାରେ ବର୍ଷରେ ଅନେକ ପର୍ବପର୍ବାଣୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଅମାବାସ୍ୟା, ଏକାଦଶୀ, ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ, ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଓ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନରେ ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରାଯାଇଥାଏ। ଫାଲଗୁନ ଶୁକ୍ଲପକ୍ଷ ଦଶମୀ ତିଥି ଠାରୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ଦୋଳ ଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ। ଏହାର ଗୁରୁତ୍ୱ ବୈଷ୍ଣବ ଧର୍ମ ପରମ୍ପରାର ପ୍ରଚାର ଓ ପ୍ରସାର ସହିତ ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀ ଭାବେ ଜଡ଼ିତ। ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଗ୍ରାମ ଗ୍ରାମ ମଧ୍ୟରେ, ଗୋଷ୍ଠୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ, ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଏକ ସ୍ନେହ, ସଦ୍ଭାବ ଓ ପାରମ୍ପାରିକ ସୌହାର୍ଯ୍ୟର ପରିଚାୟକ ପର୍ବ ଭାବରେ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ। ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଓଡ଼ିଆ ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଦ ଶତାନନ୍ଦଙ୍କ ରଚିତ ଶତାନନ୍ଦ ସଂଗ୍ରହରେ ଦୋଳଯାତ୍ରା ସଂପର୍କରେ ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଣ୍ଣନାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଅନୁମିତ ହୁଏ ଯେ ଅତି କମରେ ଦୀର୍ଘ ଆଠଶହ ବର୍ଷ ତଳୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ଦୋଳଯାତ୍ରା ପାଳିତ ହୋଇ ଆସୁଛି। ସାଧାରଣତଃ ଏହି ଯାତ୍ରା ପାଞ୍ଚଦିନ ପାଇଁ ମହାସମାରୋହରେ ପାଳିତ ହୋଇ ରଜଦୋଳ ବା ପଞ୍ଚୁଦୋଳ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଥାଏ। କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ଫାଲଗୁନ ମାସର ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ପାଞ୍ଚଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଞ୍ଚଦୋଳ ଭାବେ ଯାତ୍ରା ପାଳନ କରାଯିବାବେଳେ ଆଉ କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନକୁ ପର୍ବର ଶେଷ ଦିବସ ରୂପେ ରଜଦୋଳ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇ ଏହି ଯାତ୍ରା ଶେଷହୁଏ। ଯେଉଁ କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଛଅଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ପର୍ବ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ, ସେଠାରେ ଛଅଦୋଳ ଏବଂ ଯେଉଁଠି ନଅଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପାଳନ କରାଯାଇପାରେ ସେଠାରେ ଏହାକୁ ନବଦୋଳ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ସାତଦିନ ଓ ଦଶଦିନ ଧରି ଦୋଳଯାତ୍ରା ଆୟୋଜିତ ହେବାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ମଧ୍ୟ ରହିଛି ।
ପୁରାଷର ଦୋଳଯାତ୍ରା
ଦୋଳଯାତ୍ରା ସଂପର୍କରେ ବିଭିନ୍ନ ପୁରାଣରେ କାହାଣୀ ରହିଛି। ଗୋଟିଏ ପଟେ ରାଧା-କୃଷ୍ଣ ପ୍ରେମ ଗାଥାର ଭବ୍ୟ ଉତ୍ତାଳ ଉତ୍ତରଣ ଓ ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପୌରାଣିକ ଆଖ୍ୟାନର ଗୁନ୍ଥନ। ରଙ୍ଗର ରଙ୍ଗୀନ ଖେଳ ଓ ହୋଲିକା ଦହନର ଅଗ୍ନି ଔଜ୍ଜଲ୍ୟ ଏ ଉଭୟ ଦୁଷ୍ଟ ଶକ୍ତି ଉପରେ ଶୁଭଙ୍କର ପ୍ରତୀକର ବିଜୟକୁ ଏହି ପର୍ବ ସହିତ ସମ୍ମିଳିତ କରି ରଖିଛି। ଶ୍ରୀରାଧା-ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପ୍ରେମପ୍ରଣୟର ଲୀଳା, ଦୋଳ ଓ ରଙ୍ଗର ଖେଳ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟଯେଉଁ ସବୁ ଆଖ୍ୟାନ ଉପାଖ୍ୟାନ ଏହି ଦୋଳ-ହୋଲି ଯୁଗ୍ମପର୍ବ ଦିବସ ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ। ପୁଣି କେତେକଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରବଳ ପରାକ୍ରମୀ ରାକ୍ଷସ ମେର୍ଦ୍ଧାସୁରର ମୃତ୍ୟୁର ଭଗବାନ କାରଣ ହୋଇ ପୃଥିବୀରୁ ପାପର ମାତ୍ରା ହ୍ରାସ କରିଥିବା ଯୋଗୁଁ ଏହିପର୍ବ ଆୟୋଜିତ ହୋଇଥିଲା।
କେମିତି ହୋଇଥାଏ ହୋଲିକା ଦହନ
ଏହି କ୍ରମରେ ଫଗୁଣ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା (ଦୋଳ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା) ଦିନ ହୋଲିକା ଦହନ କରାଯାଇଥାଏ। ଦେଶର କିଛି ସ୍ଥାନରେ ହୋଲିକାଙ୍କ ପୂଜା ଓ ଦହନ ପରେ ଭୋଜନ କରାଯାଇଥାଏ। ଧାର୍ମିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ହୋଲିର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଗୁରୁତ୍ବ ରହିଛି। ଚଳିତ ବର୍ଷ ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୪ ତାରିଖରେ ହୋଲିକା ଦହନ କରାଯାଇଛି। ହୋଲିକା ଦହନର ଅର୍ଥ ଅସତ୍ୟ ଉପରେ ସତ୍ୟର ବିଜୟ ବୋଲି ବିଶ୍ବାସ ରହିଛି। ହୋଲିକା ଦହନ କାରଣରୁ ନକରାତ୍ମକ ଶକ୍ତିର ବିନାଶ ହୋଇଥାଏ। ହୋଲିକା ଦହନକୁ ଛୋଟ ହୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଇଥାଏ। ହୋଲି ଦିନରେ ଧୁମଧାମରେ ହୋଲି ଖେଳାଯାଉଥିବା ବେଳେ ହୋଲିକା ଦହନ ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁମାନେ ହର୍ଷୋଲ୍ଲାସରେ ହୋଲି ଖେଳିଥାନ୍ତି। ଏହି ଦିନ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ପରେ ହୋଲିକା ଜଳା ଯାଇଥାଏ। ମନ୍ତ୍ରଯପ ମଧ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ। ପାରଂପରିକ ଲୋକଗୀତ ଗାୟନ ହୁଏ। ଶୁଖିଲା କାଠରେ ଅଗ୍ନି ସଂଯୋଗ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଅକ୍ଷତ ଚାଉଳ ଅଥବା କଳସ, ଫୁଲ, ସୂତା, ହଳଦୀ, ମୁଗଡାଲି, ଚୀନି, ନଡ଼ିଆ, ଅବିର ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ। କାଠରେ ନିଆଁ ସଂଯୋଗ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁମାନେ ପରିକ୍ରମା କରିଥାନ୍ତି।
ହୋଲିକା ଅଗ୍ନିରେ କ’ଣ ଅର୍ପଣ କରିବା
-ଭଲ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ପାଇଁ କଳା ରଂଗର ତେଲ
-ରୋଗରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇଁ ସବୁଜ ରଂଗର ଗୁଜୁରାତି ଓ କର୍ପୁର
-ଧନ ପ୍ରାପ୍ତି ପାଇଁ ଚନ୍ଦନ କାଠ
-ରୋଜଗାର ପାଇଁ ହଳଦିଆ ସୋରିଷ
-ବିବାହ ଓ ବୈବାହିକ ସମସ୍ୟା ପାଇଁ ହୋମ ସାମଗ୍ରୀ
-ନକରାତ୍ମକ ଶକ୍ତିରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇଁ କଳା ସୋରିଷ
ପୁରାଣ କଥା
ଫଗୁଣ ମାସର ପୂର୍ଣ୍ଣିମାକୁ ଅସତ୍ୟ ଉପରେ ସତ୍ୟର ବିଜୟ ବୋଲି ମଧ୍ୟ ବିବେଚନା କରାଯାଇଥାଏ। ଏଥି ପାଇଁ ହୋଲିକା ଦହନ କରାଯାଇଥାଏ। କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁସାରେ ରାକ୍ଷସ ହିରଣ୍ୟକଶ୍ୟପଙ୍କ ପୁତ୍ର ପ୍ରହ୍ଲାଦ ଥିବେ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ପରମ ଭକ୍ତ। କିନ୍ତୁ ଏହା ହିରଣ୍ୟକଶ୍ୟପଙ୍କୁ ଆଦୌ ଭଲ ଲାଗୁ ନଥିଲା। ବାଳକ ପ୍ରହ୍ଲାଦଙ୍କୁ ଭଗବାନଙ୍କ ଭକ୍ତିରୁ ବିମୁଖ କରିବା ପାଇଁ ଭଉଣୀ ହୋଲିକାଙ୍କୁ ଦାୟିତ୍ବ ଦେଇଥିଲେ। ହୋଲିାକ ପୂର୍ବରୁ ଆଶୀର୍ବାଦ ପାଇଥିଲେ ଯେ, ସେ ନିଆଁରେ ମଧ୍ୟ ପୋଡ଼ିବେ ନାହିଁ। ଭକ୍ତ ପ୍ରହ୍ଲାଦଙ୍କୁ ଜାଳିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସେ ନିଜର କୋଳରେ ଧରି ଜଳନ୍ତା ନିଆଁକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଭଗବାନଙ୍କ ଲୀଳା ବଡ଼ ବିଚିତ୍ର। ବରଦାନ ପାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ହୋଲିକା ଦହନ ହୋଇଯାଇଥିବା ବେଳେ ଭକ୍ତ ପ୍ରହ୍ଲାଦଙ୍କ ଦେହରେ ନିଆଁ ଲାଗି ନଥିଲା।
