ଅଙ୍ଗକୌଶଳ ପ୍ରଦର୍ଶନ ଓ ବାଦ୍ୟର ସମନ୍ୱୟରେ ନୃତ୍ୟ ସଫଳତା ଲାଭ କରେ। ଆଙ୍ଗିକ ଅଭିନୟ ବିନା ନୃତ୍ୟ ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରହିଯାଏ। ତେବେ ବାଦ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ ହିଁ ଅଙ୍ଗକୌଶଳର ପରିପ୍ରକାଶ ଘଟିଥାଏ। ଏହି ଅଙ୍ଗ କୌଶଳ ବା ନୃତ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ମୁଦ୍ରାକୁ ନାଟ୍ୟଶାସ୍ତ୍ର ପ୍ରଣେତା ଭରତମୁନୀ ୧୦୮ ଗୋଟିକରଣ ଓ ୩୧ ଗୋଟିଏ ଅଙ୍ଗହାରରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି। ସେ ଲୋକନାଟ୍ୟ ମାନଙ୍କରେ ଏତଦ୍ଭିନ୍ନ ଆହୁରି ଅନେକ ଅଙ୍ଗ କୌଶଳର ପ୍ରଦର୍ଶନ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି।
ନୃତ୍ୟ ଲୌକିକ ଆବଶ୍ୟକତାରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ଯୋଗୁଁ ସେହି ନୃତ୍ୟମାନଙ୍କର ବାଦ୍ୟ ଉପକରଣ, ସଂଗୀତ, ପୋଷକ ଭଳି ଅଙ୍ଗ କୌଶଳ ମଧ୍ୟ ପାରିବେଶିକ ପ୍ରଭାବରୁ ଯୁକ୍ତ ନୁହେଁ। ତେବେ ବାଦ୍ୟ, ବେଶ୍ ପୋଷାକ ପ୍ରଭୃତି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିବା ସ୍ଥଳେ ସଂଗୀତ ଓ ଅଙ୍ଗ କୌଶଳ ଉଭୟ ଆଞ୍ଚଳିକ ଓ ବିଶ୍ୱ ମାନବିକ ହୋଇଥାଏ। କାରଣ ସଂଗୀତ ଓ ଅଙ୍ଗକୌଶଳ ମନ ଓ କଳ୍ପନାରୁ ବିଶେଷ କରି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ। ପରିବେଶ, ବୁଦ୍ଧ ଅଭିଜ୍ଞତା ଗୁଡ଼ିକ କିନ୍ତୁ ଏହାର ଭିତ୍ତି ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ। ତେଣୁ ନୃତ୍ୟମାନଙ୍କର ଅଙ୍ଗ କୌଶଳରେ ସେହି ଅଞ୍ଚଳର ନୃତାତ୍ତ୍ୱିକ ଦିଗ ମଧ୍ୟ ଦେଖି ହୁଏ।
ଓଡ଼ିଶାର ଓଡ଼ିଶୀ, ଛଉ ଭଳି ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଏକ ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟ ନୃତ୍ୟ। ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟର କେତେକ ବିଶେଷ ଗୁଣ ଏହି ମାନ୍ୟତାର କାରଣ। ବାୟନକାରୀମାନେ ମଂଚର ଏକ ପାଶ୍ୱର୍ରେ ବାଦ୍ୟଗୀତର ପରିବେଷଣ କଲାବେଳେ ନୃତ୍ୟକାରୀ ମଂଚ ଉପରେ ନୃତ୍ୟ କରିବା ଦୃଶ୍ୟ ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ଲୋକ ନୃତ୍ୟରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। କିନ୍ତୁ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଏହା ଯେ, ଏହି ନୃତ୍ୟର ସମସ୍ତ କଳାକାର ନିଶାନ୍, ମାଦାଲ, ତାଳ, ହରିଣ ଶିଂଗା ବା କାହାଳୀ ଓ ଘୁମୁରା ବାୟନ ପୂର୍ବକ ନୃତ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି। ଏକକାଳୀନ ବାୟନ ଓ ନର୍ତ୍ତନ କଷ୍ଟକର ବ୍ୟାପାର ନିଶ୍ଚୟ। ଏଭଳି ଲୋକନୃତ୍ୟ ବିରଳ ଅଟେ। ଏଥିରୁ ଜଣାପଡ଼ଛି ଯେ, ପ୍ରାଥମିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟକାରୀମାନେ ପରିଶ୍ରମୀ ଥିଲେ।
ବର୍ତ୍ତମାନ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟ କଳାହାଣ୍ଡିର ସର୍ବତ୍ର ପରିବେଶିତ ଜନପ୍ରିୟ ଲୋକନୃତ୍ୟ ଭାବେ ପରିଚିତ। ଏହି ନୃତ୍ୟର ଅଙ୍ଗକୌଶଳ ବା ମୁଦ୍ରା ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କଲାବେଳେ କଳହାଣ୍ଡିର ପାରିପାର୍ଶିକ ଅବସ୍ଥାର ଉପେକ୍ଷା କରାଯାଇ ନ ପାରେ ଲୋକନୃତ୍ୟ ଘୁମୁରାର ଉତ୍ପତ୍ତିକାଳର ସଠିକତା ନିରୂପଣ ହୋଇ ପାରୁନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ସତ୍ୟ ଯେ, ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟର ଉତ୍ପତ୍ତିକାଳରେ ମଣିଷ ଓ ଆରଣ୍ୟକ ଜୀବଜନ୍ତୁ ଭିତରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ପରି ବିଶେଷ ପାର୍ଥକ୍ୟ ନ ଥିଲା ଏବଂ ମଣିଷ ପଶୁମାନଙ୍କୁ ଅନୁକରଣ କରିବାକୁ ଭଲ ପାଉଥିଲା। ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟ ଅଙ୍ଗକୌଶଳ ବା ମୁଦ୍ରାମାନଙ୍କରେ ଏହାର ଯଥେଷ୍ଟ ପ୍ରମାଣ ମିଳେ। ବେଙ୍ଗଡ଼ିଆ, ଘୋଡ଼ାନାଚ, ବଗଡ଼ିଆଁ, ମଝୁର ନାଚ, ଗେଛାନ୍ଦ ଇତ୍ୟାଦି ଏହାର ସୂଚନା।
ମଣିଷର ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟ ଏକ ଶୃଙ୍ଖଳା ଗତିକରେ। ବିଶୃଙ୍ଖଳା ଅବସ୍ଥାରେ ଥିବା କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଚିହ୍ନଟ କରିବା କଷ୍ଟକର ବ୍ୟାପାର। ଲୋକନୃତ୍ୟମାନଙ୍କର ଅଙ୍ଗକୌଶଳ ଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ସେମିତି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶୃଙ୍ଖଳା ଭିତରେ ଗତିକରେ। ଘୁମୁରା ପ୍ରାସଙ୍ଗିକତାରେ ଏହି ଶୃଙ୍ଖଳା ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ।
ଭରତମୁନୀ ଗୁଳ୍ମ, ଶୃଙ୍ଖଳା, ଲତା ଓ ଭେଦ୍ୟକ ନାମରେ ଚାରି ପ୍ରକାର ନୃତ୍ୟ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି। ଆଲୋଚ୍ୟ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟ ପ୍ରଥମ ଗୁଳ୍ମ ନୃତ୍ୟ ସ୍ତରୀୟ ଅଟେ କାରଣ ବହୁତ ଲୋକ ଏକାଠୀ ହୋଇ କରୁଥିବା ନୃତ୍ୟ ଗୁଳ୍ମ ବୋଲି ନାଟ୍ୟଶାସ୍ତ୍ରରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି।
ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟର କଳାକାରମାନଙ୍କ ନୃତ୍ୟରେ ନାଟ୍ୟଶାସ୍ତ୍ର ଉଲ୍ଲିଖିତ ଏକଶହ ଆଠକରଣରୁ ଆକ୍ଷିପ୍ତରେ ଚିତ, ବିକ୍ଷିପ୍ତାକ୍ଷିପ୍ତକ, ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱଦାନୁ, ମତଲ୍ଲି, ଉଦ୍ବୃତ୍ତ, ତଳ ସଂଘଟିତ, ଶକଟାସ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି କରଣର ପ୍ରୟୋଗ, ବତିଶ ପ୍ରକାର ଅଙ୍ଗହାର ମଧ୍ୟରୁ ମଲ୍ଲାକୀଡୁ, ମତ୍ତସ୍ଫଳିତକ, ବିଦ୍ୟୁତ୍ତ୍ରାନ୍ତ, ଅଦ୍ଧନିକୁଟିକ ପ୍ରଭୃତି ଅଙ୍ଗହାର ପ୍ରୟୋଗ ଏବଂ ପାଦରେଚକ କୀଟରେଚକ, କରରେଚକ ଓ ଗ୍ରୀବା ରେଚକ ଭଳି ସମସ୍ତ ଚାରି ପ୍ରକାର ରେଚକର ପ୍ରୟୋଗ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ।
ଗୋଟିଏ ଘୁମୁରା ଦଳରେ ୬ଜଣ, ୮ ଜଣ, ୧୦ ଜଣ ଘୁମୁରା ବାଦକ, ଜଣେ ବା ୨ ଜଣ ନିଶାନ ବାଦକ, ଜଣେ ବା ୨ ଜଣ ମୟୂର ପୁଚ୍ଛର ଝାଡୁଧାରକ, ଜଣେ ଗାୟକ ଓ ସାଥୀ ଏବଂ ଏକାଧିକ ତାଳ ବାଦକ ଥାଆନ୍ତି। ସେମାନେ ମଣ୍ଡଳାକାର, ବୃତ୍ତ ଉପ-ବୃତ୍ତାକାର, କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧକ ଧାଡ଼ି, ଚତୁରସ୍ତ୍ର, ଗୋଛନ୍ଦ ବର୍ଗବେଧ ଇତ୍ୟାଦି ଆକାରରେ ମଣ୍ଡୁକପ୍ଳୁତି, ବ୍ୟାଘ୍ରଗତି, ଠେକୁଆ ଡ଼ିଆଁ, ମାଙ୍କଡ଼ ଡ଼ିଆଁ ପ୍ରଭୃତି ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରନ୍ତି। ଗାୟକ ଓ ତାଳବାଦକମାନେ ନୃତ୍ୟସ୍ଥଳୀର ପଶ୍ଚିମ ଦିଗରେ ପୂର୍ବାଭିମୁଖରେ ଲମ୍ବା ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗରେ ଉତ୍ତରାଭିମୁଖ ହୋଇ ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି। ପୂର୍ବେ ଘୁମୁରା ବାଦ୍ୟରେ ଗୀତ (ରସ)ର ପ୍ରକାର ଭେଦରେ ପାଳି ଓ ଧ୍ୱନୀ କରିବା ନିୟମ ରହିଛି। ଏହି ପାଳି, ଧ୍ୱନି ବା ପ୍ରତିଧ୍ୱନିକୁ ଘୁମୁରାର ଉକୁଟ କହନ୍ତି। ବର୍ତ୍ତମାନ ଏତଦ୍ବ୍ୟତୀତ କେତେକ ଢ଼ଖଗୁ ମଧ୍ୟ ଘୁମୁରା ବାଦକମାନେ ଦୁଇ ଭାଗ ହୋଇ ଅଧା ଅଧା ଉଚ୍ଚାରଣ କରୁଥିବାର ଦେଖାଯାଉଛି।
ଗୀତର ଭାବ ତାଳବାଦକର ଧ୍ୱନୀ ଘୁମୁରା ବାଦକଙ୍କ ପ୍ରତିଧ୍ୱନୀ
(୧) ବନ୍ଦନା ଜୟ, ଜୟ ଓ’ହୋ’
(୨) ପ୍ରାର୍ଥନା ଦେହୀ, ଦେହୀ ସତେ
(୩) ଉଦ୍ବୋଧନ ଚାହି, ଚାହି ହଁ, ହଁ
(୪) ଆହ୍ୱାନ ବାହା, ବାହା ଆଚ୍ଛା
(୫) ଅଭିଯାନ ଆରେ, ଆରେ ହେ, ହେ
(୬) କରୁଣରସ ହାୟ, ହାୟ ଆହା
(୭) ଶୃଙ୍ଗାର ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗୀତ ଚାଲୁ, ଚାଲୁ ରାଧେ, ରାଧେ
ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ନିଶାଣର ଉଠାଣ ପାର୍ ସହ ଘୁମୁରା ବାଦମାନେ ପଦବିକ୍ଷେପ କରି ବୃତ୍ତ, ଆର୍ଦ୍ଧବୃତ୍ତ ବା ଦୁଇ କିମ୍ବା ଦୁଇ ତିନି ଧାଡ଼ିରେ ନିଜକୁ ସଜ୍ଜିତ କରାଇ ନିଅନ୍ତି। ଏହାକୁ ନାଟ୍ୟଶାସ୍ତ୍ରନୁମୋଦିତ ପୂର୍ବରଙ୍ଗ କୁହାଯାଇପାରେ। ପରେ ନିଶାଣର ତାଳ ଅନୁଯାୟୀ ବିଭିନ୍ନ ଶୈଳୀ ପ୍ରଦର୍ଶନପୂର୍ବକ ନିଜର ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରିଥାନ୍ତି ନିମ୍ନରେ କେତେକ ନୃତ୍ୟଶୈଳୀର ଆଲୋଚନା କରାଗଲା।
୧. ମଣ୍ଡଳାକାର ନୃତ୍ୟ
ଘୁମୁରା ବାଦକମାନେ ମଣ୍ଡଳକାରରେ ସମ୍ମୁଖକୁ ମୁଖ କରି ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି। ମଝିରେ ନିଶାଣ ବାଦକ ରହନ୍ତି ଓ ମଣ୍ଡଳ ବାହାରେ ମୟୂର ପୁଚ୍ଛ ଝାଡ଼ୁଧାରକ ରହନ୍ତି। ଗୀତ ବାଦ୍ୟ ହୁଏ, ଘୁମୁରା ବାଦକମାନେ ବାମାବର୍ତ୍ତରେ ଘୁରି ଘୁରି ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି। ପରେ ସମସ୍ତ ଘୁମୁରା ବାଦକ କେନ୍ଦ୍ର ଆଡ଼କୁ ମୁଖ କରନ୍ତି ଓ ଦକ୍ଷିଣା ବର୍ତ୍ତରେ ଘୂରି ଘୂରି ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି। ତା’ପରେ ସମସ୍ତେ ବାହାରକୁ ମୁଖ କରନ୍ତି ଓ ବାମ ବର୍ତ୍ତରେ ପାର୍ଶ୍ବଗତି କରି ଘୁରି ଘୁରି ନାଚନ୍ତି, ଝାଡ଼ୁଧାରକ ମଣ୍ଡଳ ବାହାରେ ବସି ଘୁରି ଘୁରି ନାଚନ୍ତି। ଘୁମୁରା ବାଦକମାନଙ୍କୁ ସମ୍ମୁଖକୁ ମୁଖ କରିବା, କେନ୍ଦ୍ରକୁ ମୁଖ କରିବା, ବାହାରକୁ ମୁଖ କରିବା, ଅଗ୍ରଗତି ବା ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଗତି ଘୁରିବା ଇତ୍ୟାଦି ବିଷୟରେ ଝାଡ଼ୁଧାରକ ସଙ୍କେତ ଦିଅନ୍ତି।
୨. ବୃତ୍ତ ଉପ-ବୃତ୍ତାକାର ନୃତ୍ୟ
ଘୁମୁରା ବାଦକମାନେ ୨ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ଦଳେ ବୃତ୍ତାକାରରେ ଠିଆ ହୋଇଯାଆନ୍ତି। ଅନ୍ୟଦଳ ସେମାନଙ୍କ ବାହାରେ ବୃତ୍ତାକାରରେ ଠିଆ ହୋଇ ରହନ୍ତି। ମଧ୍ୟରେ ନିଶାଣଧାରୀ ଓ ବାହାରେ ଝାଡ଼ୁଧରି ରହନ୍ତି। ଝାଡ଼ୁଧାରୀଙ୍କ ସଙ୍କେତ କ୍ରମେ ପ୍ରଥମ ବୃତ୍ତର ନର୍ତ୍ତକମାନେ ବାମା ବର୍ତ୍ତରେ ଦ୍ବିତୀୟ ବୃତ୍ତ (ଅନ୍ତର୍ବୃତ୍ତ)ର ନର୍ତ୍ତକମାନେ ଦକ୍ଷିଣାବର୍ତ୍ତରେ ଘୁରି ଘୁରି ନାଚନ୍ତି। ନର୍ତ୍ତକମାନଙ୍କ କେଉଁଆଡ଼େ ମୁଖ ହେବା, ଅଗ୍ରଗତି କି ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଗତିରେ ଘୂରିବା ତାହା ଝାଡ଼ୁଧାରୀଙ୍କ ସଙ୍କେତାନୁସାରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ।
୩. କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧକ ଧାଡ଼ିନୃତ୍ୟ
ନୃତ୍ୟ ପରିସରର ପୂର୍ବ ଦିଗରେ ନିଶାଣ ବାଦକ ରହନ୍ତି। ତାଙ୍କ ପଛରେ (ବାମ ଓ ଡ଼ାହାଣରେ) ୨ ଜଣ ମୟୂରପୁଚ୍ଛ ଝାଡ଼ୁଧାରୀ ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି। ତାଙ୍କ ପଛରେ ୩ ଜଣ ଘୁମୁରା ବାଦକ, ତାଙ୍କ ପଛରେ ୪ ଜଣ ଓ ତାଙ୍କ ପଛରେ ୫ଜଣ ନର୍ତ୍ତକ ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି। ଗୀତ ଓ ବାଦ୍ୟ ହୁଏ। ସେମାନେ ନିଜ ନିଜ ଧାଡ଼ିରେ ଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା କରି ପୂର୍ବକୁ ନାଚି ନାଚି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୀମା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଆନ୍ତି। ସେଠାରୁ ପଶ୍ଚିମାଭିମୁଖରେ ନାଚି ନାଚି ପୂର୍ବ ସ୍ଥାନକୁ ଆସନ୍ତି। କେତେବେଳେ ଅଗ୍ରଗତି କେତେବେଳେ ପଶ୍ଚାତ୍ଗତିରେ ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି। ଧାଡ଼ି ଭଙ୍ଗ ହୁଏ ନାହିଁ।
୪. ଚତୁରସ୍ର ନୃତ୍ୟ
ତିନିତିନି ଜଣ ଘୁମୁରା ବାଦକ ୪ ଧାଡ଼ିରେ ବା ଚାରି ଚାରି ଜଣ ୩ ଧାଡ଼ିରେ ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି। ପୂର୍ବ ପଟେ ଆଗରେ ଝାଡ଼ୁଧାରୀ ଓ ପଶ୍ଚିମରେ ଧାଡ଼ିର ପଶ୍ଚାତ୍ ଭାଗରେ ନିଶଣ ବାଦକ ରହନ୍ତି। ଗୀତ ବାଦ୍ୟହୁଏ। ସମସ୍ତେ ନାଚି ପୂର୍ବକୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୀମା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଆନ୍ତି, ସେଠାରୁ ପଶ୍ଚିମକୁ ମୁଖକରି ନାଚି ନାଚି ପୂର୍ବର ସ୍ୱସ୍ଥାନକୁ ଆସନ୍ତି। ପରେ ଉତ୍ତରାଭିମୁଖେ ନାଚି ନାଚି ଉତ୍ତରକୁ ଯାଆନ୍ତି, ସେଠାରୁ ଦକ୍ଷିଣାଭିମୁଖରେ ଦକ୍ଷିଣକୁ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ସୀମାଯାଏ ଯାଆନ୍ତି। ସେଠାରୁ ଉତ୍ତରାଭିମୁଖରେ ସ୍ୱସ୍ଥାନକୁ ନାଚି ନାଚି ଫେରନ୍ତି। ଧାଡ଼ି ଭଙ୍ଗ ହୁଏ ନାହିଁ। ପଶ୍ଚାତ୍ ଗତି କରିବା, ନିଜେ ଘୂରିବା, ବଙ୍କେଇ ନାଚିବା, ବସିବା ଅବସ୍ଥାରେ ଡ଼େଇଁବା ଏସବୁ କାମ ଛାଡ଼ୁଧାରି ସଙ୍କେତ ଦ୍ୱାରା କରାଇଥାନ୍ତି।
୫. ଗୋସ୍ପଦ ନୃତ୍ୟ (କ)
ଘୁମୁରା ବାଦକମାନେ ୨ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି। ତେବେ ବାମବର୍ତ୍ତୀ ଅର୍ଦ୍ଧଚନ୍ଦ୍ରକାର ବୃତ୍ତରେ ଖେଳେଇ ହୋଇ ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି ଦଳେ ଦକ୍ଷିଣାବର୍ତ୍ତୀ ଅର୍ଦ୍ଧଚନ୍ଦ୍ରକାର ବୃତ୍ତରେ ଖେଳେଇ ହୋଇ ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି। ଦୁଇ ବୃତ୍ତର ମଝିରେ ନିଶାଣ ବାଦକ ରହନ୍ତି। ଝାଡ଼ୁଧାରୀ ଏ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ପରିକ୍ରମା କରି କରି ନାଚନ୍ତି। ଘୁମୁରାବାଦକ ମାନେ ନିଜ ବୃତ୍ତରେ ଅଗ୍ରଗତି, ପଶ୍ଚାତଗତି କରି ଘୂରି ଘୂରି ନାଚନ୍ତି।
ଗୋସ୍ପଦ ନୃତ୍ୟ (ଖ)
ଉପରୋକ୍ତ ୨ଟି ବୃତ୍ତରେ ଗୋଟିକର ଝାଡ଼ୁଧାରୀ ଓ ଅନ୍ୟଟି ବୃତ୍ତ ଭିତରେ ନିଶାଣ ବାଦକ ରହି ନାଚନ୍ତି।
୬. ମେଷଯୁଦ୍ଧ ନୃତ୍ୟ
ଘୁମୁରାବାଦକ ୨ ଦଳରେ ବିଭକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି। ଦଳେ ପୂର୍ବାଭିମୁଖରେ ପଶ୍ଚିମରେ ଧାଡ଼ି ବାନ୍ଧି ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି। ଦଳେ ପଶ୍ଚିମାଭିମୁଖେ ପୂର୍ବଦିଗରେ ଧାଡ଼ି ବାନ୍ଧି ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କ ଉଭୟ ପାଶ୍ୱର୍ରେ ଝାଡ଼ୁଧାରୀ ଓ ନିଶାଣ ବାଦକ ରହନ୍ତି। ଗୀତ ବାଦ୍ୟ ହୁଏ। ଉଭୟ ଦଳ ପରସ୍ପର ଆଡ଼କୁ ନାଚି ନାଚି ଆସନ୍ତି, ମଝିରେ ସମ୍ମୁଖୀନ ହୁଅନ୍ତି। ପୁଣି ସେଠାରୁ ପଶ୍ଚାତ୍ ଗତିରେ ନାଚି ନାଚି ଉଭୟ ଦଳ ସ୍ୱ ସ୍ୱ ସ୍ଥାନରେ ଉପସ୍ଥିତ ହୁଅନ୍ତି। ଏପରି କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ନୃତ୍ୟ ଚାଲେ। ଧାଡ଼ି ଭଙ୍ଗ ବା ବକ୍ର ହୁଏ ନାହିଁ। ଏଥିପ୍ରତି ଝାଡ଼ୁଧାରୀଙ୍କ ସତର୍କ ଦୃଷ୍ଟି ଥାଏ।
୭. ଛକ ନୃତ୍ୟ
ନୃତ୍ୟ ପରିସରରେ କେନ୍ଦ୍ରରେ ନିଶାଣ ବାଦକ ରହନ୍ତି। ନିଶାଣ ବାଦକଙ୍କ ପୂର୍ବ ଦିଗକୁ ଧାଡ଼ିରେ ୩ ଜଣ, ଦକ୍ଷିଣକୁ ୩ ଜଣ, ପଶ୍ଚିମକୁ ୩ ଜଣ ଓ ଉତ୍ତରକୁ ୩ ଜଣ ଘୁମୁରା ବାଦକ ରହନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କ ସମ୍ମୁଖକେନ୍ଦ୍ର ଆଡ଼କୁ ଥାଏ। ଗୀତ ବାଦ୍ୟ ହୁଏ। ପଶ୍ଚାତ୍ ଗତିରେ ସମସ୍ତେ ନାଚି ନାଚି ନିଶାଣଧାରୀଭ୍କ ଠାରୁ କ୍ରମେ ଦୂରେଇ ଯାଆନ୍ତି, ପରେ ସେଠାରୁ ଅଗ୍ର ଗତିରେ ନାଚି ନାଚି ନିଶାଣଧାରୀଙ୍କ ଆଡ଼କୁ ଆସନ୍ତି। ଏମାନଙ୍କୁ ପରିକ୍ରମା କରୁଥାନ୍ତି।
୮. ବର୍ଗ ବେଧ ନୃତ୍ୟ
ଘୁମୁରା ବଦକମାନେ ୨ ଦଳରେ ବିଭକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି। ଦଳେ ପୂର୍ବ ଦିଗରେ (ଉତ୍ତରକୁ ଦକ୍ଷିଣକୁ) ଧାଡ଼ି ବାନ୍ଧି ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କ ବ୍ୟବଧାନ ୨୪ ହାତରୁ ୩ ହାତ ମଧ୍ୟରେ ହୋଇଥାଏ। ଦଳେ ପଶ୍ଚିମ ଦିଗରେ ସେପରି ଧାଡ଼ି ବାନ୍ଧି ଠିଆ ହୋଇଯାନ୍ତି। ଏହାର ବିଶେଷତ୍ୱ ଏପରି ଯେ, ପୂର୍ବ ଦିଗ ଧାଡ଼ିରେ ଯେଉଁ ୧ ଓ ୨ ମ୍ବର ନର୍ତ୍ତକ ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁ ୨୪ ହାତ ବ୍ୟବଧାନ ରହେ, ତା’ର ସିଧା ରେଖାରେ ପଶ୍ଚିମ ଦିଗଧାଡ଼ିର ପ୍ରଥମ ନ୍ତର୍ତ୍ତକ ରହନ୍ତି। ପୂର୍ବ ଦିଗ ଧାଡ଼ିର ୨ ଓ ୩ ନମ୍ବର ନର୍ତ୍ତକଙ୍କ ବ୍ୟବଧାନ ସିଧାରେ ପଶ୍ଚିମ ଦିଗ ଧାଡ଼ିର ୨ ନମ୍ବର ନର୍ତ୍ତକ ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି। ଉଭୟ ପାଶ୍ୱର୍ରେ ନିଶାଣ ବାଦକ ଓ ଝାଡ଼ୁଧାରୀ ରହନ୍ତି। ଗୀତବାଦ୍ୟ ହୁଏ। ଉଭୟ ଦଳ ନାଚି ନାଚି ଆଗକୁ ଯାଆନ୍ତି ଓ ପଶ୍ଚିମ ଦଳ ପୂର୍ବ ଦିଗରେ ଓ ପୂର୍ବ ଦଳ ପଶ୍ଚିମରେ ଉପସ୍ଥିତ ହୁଅନ୍ତି। ମଝିରେ ଉଭୟ ଦଳ ମୁହାଁମୁହିଁ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଧକ୍କା ଖାଆନ୍ତି ନାହିଁ। ପ୍ରତି ୩ ଜଣ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁ ବ୍ୟବଧାନ ଥାଏ, ସେଥିରେ ସେମାନେ ଗଳି ପାର ହୋଇଯାଆନ୍ତି। ପୁନର୍ବାର ଉଭୟ ଦଳ ମୁହଁ ବଦଳାଇ ପୂର୍ବ ପରି ନୃତ୍ୟ କରି ବର୍ଗ ବେଧ କରନ୍ତି।
୯. ଗୋଛନ୍ଦ ବା ବିସର୍ଗ ବୃତ୍ତ ନୃତ୍ୟ
ବିସର୍ଗ ବୃତ୍ତାକାରରେ ଘୁମୁରା ବାଦକମାନେ ଖେଳେଇ ହୋଇ ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି। ଗୋଟିଏ ବୃତ୍ତ ଭିତରେ ନିଶାଣ ବାଦକ ଓ ଅନ୍ୟବୃତ୍ତରେ ଝାଡ଼ୁଧାରୀ ରହନ୍ତି। ଗୀତ ବାଦ୍ୟ ହୁଏ। ସେମାନେ ଘୁରି ଘୁରି ବିସର୍ଗାକାରରେ ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି। ବେଳେ ବେଳେ ଝାଡ଼ୁଧାରୀ ଓ ନିଶାଣବାଦକ ବୃତ୍ତ ବାହାରେ ମଧ୍ୟ ରହନ୍ତି।
୧୦. କୁକ୍କୁଟ ଯୁଦ୍ଧ ନୃତ୍ୟ
ଘୁମୁରା ବାଦକମାନେ ୨ ଦଳରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ପୂର୍ବ ଦିଗରେ ଦଳେ ଓ ପଶ୍ଚିମ ଦିଗରେ ଦଳେ ଉତ୍ତର ଦକ୍ଷିଣ ଧାଡ଼ି ହୋଇ ରହନ୍ତି। ଉଭୟ ପାଶ୍ୱର୍ରେ ନିଶାଣ ବାଦକ ଓ ମୟୂର ପୁଚ୍ଛ ଝାଡ଼ୁଧାରକ ରହନ୍ତି। ଗୀତ ବାଦ୍ୟ ହୁଏ। ପୂର୍ବ ଦଳ ପଶ୍ଚିମାଭିମୁଖେ ଓ ପଶ୍ଚିମଦଳ ପୂର୍ବାଭିମୁଖେ ନାଚି ନାଚି ଗତିକରି ମଝିରେ ମୁହାଁ ମୁହିଁ ହୁଅନ୍ତି। ସେତେବେଳେ ପୂର୍ବଦଳର ନର୍ତ୍ତକ ନିଜର ଦକ୍ଷିଣ ପାଦ ଉଠାଇ ଓ ତା’ର ବିପରୀତ ଦିଗରେ ନର୍ତ୍ତକ ନିଜର ବାମପଦ ଉଠାଇ ସମତାଳରେ ଉଭୟେ ପାଦରେ ପାଦ ଆଘାତ କରନ୍ତି। ତା’ ପରେ ପୂର୍ବ ଦଳ ନର୍ତ୍ତକର ବାମ ପାଦ ଓ ପଶ୍ଚିମ ଦଳ ନର୍ତ୍ତକର ଦକ୍ଷିଣ ପାଦରେ ଆଘାତ ହୁଏ। ଏଠାରେ ଆଘାତର ଅର୍ଥ ଖଣ୍ଡିଆ ଖାବରା ନୁହେଁ। ଏକ ସମୟରେ ଦୁଇ ଦଳ ନର୍ତ୍ତକଙ୍କ ପାଦରେ ପାଦ (ଜଣେ ଅନ୍ୟ ୪ ଜଣ ସହ) ଯୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଉଭୟ ଧାଡ଼ିରେ ସମାନ ସଂଖ୍ୟକ ନର୍ତ୍ତକ ଥାଆନ୍ତି। ଧାଡ଼ି ବ୍ୟତିକ୍ରମ ହୁଏ ନାହିଁ।
ଏତଦ୍ବ୍ୟତୀତ ନର୍ତ୍ତନର ପ୍ରକାର ଭେଦ ମଧ୍ୟ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ। ବେଙ୍ଗ ଭଳି ବସି ବସି ଡେଇଁବା, ବାଗ୍ ଚାଲି ବା’ ଦୁଇ କଦମ୍ ନୃତ୍ୟ କରି ତୃତୀୟ କଦମରେ ଡେଇଁବା, ମାକଡ୍ଡ଼ିଆଁ ବା ଗୋମୂତ୍ର ଛନ୍ଦରେ ଡେଇଁବା, ଠେକୁଆ ଡିଆ ବା ନଇଁ ନଇଁ ଡେଇଁବା, ହଂସ ଚାଲି ବା ବାମକୁ ଢ଼ଳି ହାହାଣକୁ ଢ଼ଳି ନାଚିବା, ଠିଆପୁଚି, ଗୋଡ଼ଟେକା, ଘୋଡ଼ା ଡ଼ିଆଁ, ଚେହେଁନି, ବଗଡ଼ିଆ, ଗରିକଁଟା, ଖଣ୍ଡାଧରା, ଅଁଟା ହଲେନ୍, ଏକ୍ପାଦିଆ, ଗୋଡ଼ଫିକେନ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଅନେକ ଶୈଳୀରେ ନର୍ତ୍ତମାନେ ନୃତ୍ୟ କରୁଥିବାର ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ। ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ଏଠାରେ କେତେକର ଆଲୋଚନା କରାଗଲା।
୧୧. ଠିଆ ପୁଚି
ଏହି ଶୈଳୀରେ ପ୍ରଥମେ ଘୁମୁରା ନର୍ତ୍ତକର ଦୁଇବାହୁ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇ ହାତ ଘୁମୁରା ଉପରେ ରହେ। ତେଣିକି ଦୁଇଗୋଡ଼ ମାଟିରେ ଛୋଟ ଆଘାତ ସହ ସ୍ଥିତାବସ୍ଥାରୁ ଗୋଟିଏ ପାଶ୍ୱର୍କୁ ଯାଏ ଓ ପୁନର୍ବାର ପୂର୍ବସ୍ଥିତିକୁ ଆସି ଅନ୍ୟ ପାଶ୍ୱର୍କୁ ଯାଏ। ଦୁଇ ପାଦ ମଧ୍ୟରେ ୬୦ ଡିଗ୍ରୀର କୋଣ ଅଙ୍କିତ ହୁଏ।
୧୨. ଗେଛାନ୍ଦ
ଏହି ମୁଦ୍ରାରେ ଗୋଟିଏ ଗୋଡ଼ର ପଛକୁ ଅନ୍ୟ ଗୋଡ଼ର ଅଗ୍ରପାଦ ମାଟିରେ ମିଶି ଏକ ଛୋଟ ଲଚକ୍ ଦେଇ ଫେରିଆସେ ଓ ପ୍ରଥମ ଗୋଡ଼ ସେମିତି ଅନ୍ୟ ଗୋଡ଼ର ପଛକୁ ଆସି ବାରମ୍ବାର ନୃତ୍ୟ କରେ। ଏହି ସମୟରେ ସମସ୍ତଙ୍କ ଅଙ୍ଗ ଅତି ହାଲୁକା ଭାବେ ପଦ ପାଦ ଅନୁଯାୟୀ ନାଚେ। ଏହା ଗାଈ ପଦାର ଛାନ୍ଦ ସଦୃଶ ଦୃଶ୍ୟ ଅଙ୍କନ କରୁଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଗେଛାନ୍ଦ କୁହାଯାଏ।
ଗେଛାନ୍ଦ ନାମରେ ଏକ ବ୍ୟୁହରଚାନ ମଧ୍ୟ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। ଏହି ବ୍ୟହରେ ଘୁମୁରା ନର୍ତ୍ତକମାନେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ମୁଦ୍ରାରେ ନୃତ୍ୟ ନ କରି ସାମୂହିକ ଭାବେ ଗାଈ ପଘାର ଛାନ୍ଦ ସଦୃଶ ଏକ ବ୍ୟୁହ ରଚନା କରି ନାଚିଥାନ୍ତି।
୧୩. ଗୋଡ଼ଟେକା
ଏହି ମୁଦ୍ରାରେ ନର୍ତ୍ତକର ବାମଗୋଡ଼ ଉପରକୁ ଉଠେ ଓ ଜଂଘ ମାଟି ସହ ସମାନ୍ତରାଳ ରହେ। ଗୋଡ଼ ସିଧା ରହେ, ଗୋଡ଼ ଓ ଜଂଘ ମଧ୍ୟରେ ୯୦ ଡିଗ୍ରୀ କୋଣ ଆଙ୍କିତ ହୁଏ। ଛାତି ଆଗକୁ ଫୁଲି ରହି ଉଠିଥିବା ଗୋଡ଼ର ଦିଗରେ ଆଖି ଓ ମୁହଁ ଶାଣିତ ଭଂଗୀରେ ରହେ। ଅଷ୍ଟପାଦରେ ଠିଆ ସହ ଗୋଇଠି ମାଟିରେ ନାମ ମାତ୍ର ସ୍ପର୍ଶ କରିଥାଏ। ବାମଗୋଡ଼ ମାଟିରେ ପଡ଼ିବା ସମୟରେ ତାଡ଼ାସନ ମୁଦ୍ରାରେ ରହେ। ପରେ ଦକ୍ଷିଣ ଗୋଡ଼ ବାମ ଗୋଡ଼ର ସ୍ଥାନ ନେଇ ବାମଗୋଡ଼ ଦକ୍ଷିଣ ଗୋଡ଼ର ସ୍ଥାନ ନିଏ। ଏହା ବାରମ୍ବାର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବା ବେଳେ ଦୁଇଟି ପାଦ ପାଦ ମଧ୍ୟରେ ୪୫ ଡିଗ୍ରୀ କୋଣର ବ୍ୟବଧାନ ରହିଥାଏ।
୧୪. ଘୋଡ଼ା ଡିଆଁ ବା ମୟୂର ନାଚ
ଏହି ମୁଦ୍ରାରେ ନର୍ତ୍ତକର ବାମ ଗୋଡ଼ ଉଠି ଜଂଘ ମାଟି ସହ ସମାନ୍ତରାଳ ରହେ ଓ ଡ଼ାହାଣ ଗୋଡ଼ ସିଧା ଓ ଦ୍ରୁଢ଼ ରହେ। ଅଣ୍ଟାରୁ ଉପରକୁ ପଛକୁ ଝୁଂକି ରହେ। ପରେ ବାମ ଗୋଡ଼ ମାଟିରେ ଏକ ଝଟ୍କା ସହ ତଳେ ପଡ଼େ ସିଧା ହୋଇ ରହେ ଓ ଡାହାଣ ଗୋଡ଼ ପଛକୁ ଉଠି ଶରୀରର ଅଣ୍ଟା ଉପରେ ଅଂଶ ଆଗକୁ ଉହୁଙ୍କି ଆସେ। ଏହିଭଳି ଭାବେ ବାରମ୍ବାର ନୃତ୍ୟ କରାଯାଏ। ଘୋଡ଼ା ସଦୃଶ ଡେଇଁବା ଏବଂ ମୟୂରର ପୁଚ୍ଛ ସଦୃଶ ଏକ ଗୋଡ଼କୁ ପଛକୁ ନେଇ ନୃତ୍ୟ କରାଯାଇଥବାରୁ ଏହାକୁ ଘୋଡ଼ାଡ଼ିଆଁ ବା ମୟୂର ନାଚ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ନାଟ୍ୟଶାସ୍ତ୍ରରେ ଏହାକୁ ମୟୂର ଲଳିତ କାରଣର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି।
୧୫. ଚେହେଁନି
ଏହି ମୁଦ୍ରାରେ ସମସ୍ତ ଅଂଶ ପ୍ରଥମେ ବାମ ଦିଗରୁ ଘୂରି ରହେ। ବାମ ପାଦ ତଳେ ଲାଗି ରହେ ଓ ଗୋଡ଼ ଆଗକୁ ଝୁଂକି ଆସି ଗୋଡ଼ ଓ ଜଂଘ ମଝିରେ ୬୦ ଡିଗ୍ରୀ କୋଣ ଆଭ୍କିତ ହୁଏ ତଥା ଅଣ୍ଟା ଏବଂଶରୀର ତଳକୁ ଖସିଆସେ। ଆଖି ବୀର ସୁଲଭ ଠାଣିରେ ଆଗକୁ ନିକ୍ଷେପିତ ହୁଏ। ଏହି ମୁଦ୍ରା ପ୍ରଦର୍ଶନ ଦୁଇ ପାଦ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରାୟ ଦେଢ଼ ଫୁଟର ବ୍ୟବଧାନ ରହେ। ଡାହାଣ ଗୋଡ଼ର ଅଗ୍ରପାଦ ମାଟିରେ ମିଶି ରହିବା ସହ ଗୋଇଠି ଉପରକୁ ଉଠି ଆଣ୍ଠୁ ନିମ୍ନମୁଖୀ ହୋଇ ମାଟି ସହ ସମାନ୍ତରାଳ ଭାବେ ରଖି ପୁନର୍ବାର ଅଙ୍ଗ ଡାହାଣ ଆଡ଼କୁ ଘୁରି ବାମ ଗୋଡ଼ର ସ୍ଥିତି ଡାହାଣ ଗୋଡ଼ ଏବଂ ଡାହାଣ ଗୋଡ଼ର ସ୍ଥିତି ବାମ ଗୋଡ଼ ଗ୍ରହଣ କରେ।
ଏହି ମୁଦ୍ରାରେ ଆଖିର ଚାହାଣୀ କଟାକ୍ଷଯୁକ୍ତ ହୁଏ। ଯୁଦ୍ଧକାଳୀନ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାର୍ଶ୍ବଦର୍ଶନ ତଥା ଚତୁରତାର ସହ ସମ୍ମୁଖ ଓ ପୁଷ୍ପପଟ୍ଟ ନିରୀକ୍ଷଣ କରିବା ବିଷୟ ଏହି ମୁଦ୍ରାରେ ସୂଚୀତ ହୁଏ।
ଭରତମୁନୀଙ୍କ ନାଟ୍ୟଶାସ୍ତ୍ର ଉଲ୍ଲିଖିତ ସଂହାକର୍ଷିତ କରଣ ଓ ଘୁମୁରାର ଚେହେଁନ ମୁଦ୍ରା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମାନ ନହେଲେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରାୟ ସମାନ ହୋଇଥାଏ।
୧୬. ବେଙ୍ଗଡ଼ିଆଁ
ଏହି ମୁଦ୍ରାରେ ନର୍ତ୍ତକ ଅଗ୍ରପାଦରେ ସମଗ୍ର ଶରୀରର ଭରାଦେଇ ବସି ବେଙ୍ଗ ସଦୃଶ ଡ଼ିଆମାରି ମାରି ନିଶାଣର ତାଳ ଅନୁଯାୟୀ ଏକ ଶୃଙ୍ଖଳା ଭିତରେ ନୃତ୍ୟ କରିଥାଏ।
୧୭. ବଗଡ଼ିଆଁ
ଏହି ମୁଦ୍ରାରେ ଗୋଟିଏ ଗୋଡ଼ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ଡ଼ିଆଁ ମାରିବା ସମୟରେ ଅନ୍ୟ ଗୋଡ଼ଟି ଗୋଟିଏ ପାଦ ଆଗକୁ ଡିଆଁ ମାରି ପୁନଶ୍ଚ ପଛକୁ ଡିଆଁମାରେ ଏବଂ ଏହି ଅଙ୍ଗ କୌଶଳର ପୁନଃ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯାଏ। ବଗ ସଦୃଶ ଡିଆଁ ମାରି ମାରି ନାଚୁଥିବାରୁ ଏହାକୁ ବଗଡ଼ିଆଁ ବୋଲି କୁହାଯାଏ।
୧୮. ଗରିକଁଟା
ଏହି ମୁଦ୍ରାରେ ବାମପାଦ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ଏକ ଛୋଟ ଲଚକ୍ ଦେବା ବେଳେ ଡ଼ାହାଣ ପାଦ ବାମ ପାଦର ଆଗକୁ ପ୍ରାୟ ଏକ ହାତ ଦୂରରେ ଓ ପଛକୁ ଏକ ହାତ ଦୂରରେ ଅର୍ଦ୍ଧବୃତ୍ତ ରଚନା କରି ବାରମ୍ବାର ଘୁରେ। ଏହି ସମୟରେ ଅଣ୍ଟା ହାଲୁକା ରହିବା ସହ ସମସ୍ତ ଅଙ୍ଗ କ୍ଷିପ୍ର ଚାଳିତ ହୁଏ। ଡାହାଣ ପାଦର ଅବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ ଶରୀର ଘୂର୍ଣ୍ଣୀୟମାନ ହେବା ସହ ମୁହଁ ଓ ଆଖି ଦିଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରେ।
୧୯. ପୁଚି
ଏହି ମୁଦ୍ରାରେ ଗୋଇଠି ଭୂମି ସ୍ପର୍ଶ କରେ ନାହିଁ। ଅଗ୍ରପାଦରେ, ଭରା ଦେଇ ନର୍ତ୍ତକ ବସେ ଓ ସୁବିଧା ଅନୁଯାୟୀ ଦୁଇଟି ଆଣ୍ଠୁର ବ୍ୟବଧାନ ରଖେ ଏବଂ ଠିଆପୁଚି ମୁଦ୍ରାରେ ସ୍ଥିତାବସ୍ଥାର ଦୁଇ ପାଶ୍ୱର୍କୁ ଉହୁଙ୍କି ପଡ଼ି ବାରମ୍ବାର ନୃତ୍ୟ କରେ।
ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାସେ ପୁଚି ଖେଳ ସଦୃଶ ନୃତ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯାଉ ଥିବାରୁ ଏହି ମୁଦ୍ରାକୁ ପୁଚି ନାମରେ ଅଭିହିତ କରାଯାଏ।
୨୦. ଖଣ୍ଡାଧରା
ଏହି ମୁଦ୍ରାରେ ନର୍ତ୍ତକର ଦୁଇଟି ହାତ ଘୁମୁରାରେ ରହି ଡ଼ାହାଣ ଗୋଡ଼ ପଛକୁ ଓ ବାମ ଗୋଡ଼ ଆଗକୁ ରହିବା ସହ ପାଦ ଭୂମିରେ ମିଶି ରହେ। ଗୋଡ଼ ଦୁଇଟି କୁତ୍ସିତ ଭାବେ ଆଗକୁ ପଛକୁ ଯିବାଆସିବା କରେ। ଏହି ସମୟରେ ନର୍ତ୍ତକ ବୀରାସନକୁ ଆହରଣ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ।
ଖଣ୍ଡା ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଏଭଳି ଅଙ୍ଗ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରୁଥିବାରୁ ଏହା ଖଣ୍ଡାଧରା କୁହାଯାଏ। ଏହି ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରଦର୍ଶନ ସମୟରେ ନିଶାଣରେ ତ୍ରିପୁଟା ତାଳ ବାୟନ କରାଯାଇଥାଏ।
୨୧. ଅଁଟା ହଲେନ
ଏହି ମୁଦ୍ରାରେ ନର୍ତ୍ତକର ଦୁଇଟି ପାଦ ସୁବିଧା ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରାୟ ଏକ ହାଚ ବ୍ୟବଧାନରେ ସ୍ଥିର ହୋଇରହେ। ଅଣ୍ଟା ଦୁଇ ପାଶ୍ୱର୍କୁ ଝୁଲି ଝୁଲି ନାଚେ, ଯାହାଦ୍ୱାରା ଛାତି, କାନ୍ଧ ଓ ମୁଣ୍ଡ ମଧ୍ୟ ଅଣ୍ଟା ଅନୁଯାୟୀ ଗତି କରେ। ଅଣ୍ଟାର ଦୋଳାୟମାନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ ଦୁଇଟି ଗୋଡ଼ର ଅଗ୍ରପାଦ ସ୍ଥିର ରହିବା ବେଳେ ଗୋଇଠି ଦ୍ୱୟ ସାମାନ୍ୟ ପାଶ୍ୱର୍ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରେ। ଅଣ୍ଟା ହଲେଇ ହଲେଇ ନାଚୁଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଅଁଟା ହଲେନ୍ ବୋଲି କୁହାଯାଏ।
ଅଁଟା ହଲେନ୍ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାର। ପୂର୍ବୋକ୍ତ ଅଙ୍ଗକୌଶଳ ଠିଆ ହୋଇ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବା ବେଳେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଅଙ୍ଗ କୌଶଳ ବସିକି କରାଯାଏ। ଏହି ଅଁଟା ହଲେନ୍ରେ ନର୍ତ୍ତକ ଅଗ୍ରପାଦରେ ସମଗ୍ର ଶରୀରକୁ ଭରାଦେଇ ବସେ ଓ ଠିଆ ଅଁଟା ହଲେନ୍ ମୁଦ୍ରାରେ ନୃତ୍ୟ କରେ।
୨୨. ଏକ ପାଦିଆ
ଏହି ମୁଦ୍ରାରେ ନର୍ତ୍ତକ ସ୍ଥିର ବାମପାଦର ଆଣ୍ଠୁ ଆଗରେ ଡାହାଣ ପାଦକୁ ରଖି ଏକ ତ୍ରିଭୂତ ରଚନା କରେ ଏବଂ ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ଗୋଟିଏ ପାଦ ଆଗକୁ ଓ ଗୋଟିଏ ପାଦ ପଛକୁ ଛୋଟ ଲଚକ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଡିଆଁ ମାରି ନାଚିଥାଏ।
ଗୋଟିଏ ପାଦରେ ଭରାଦେଇ ଏହି ଅଙ୍ଗ କୌଶଳ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରୁଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଏକ ପାଦିଆ କୁହାଯାଏ।
୨୩. ଗୋଡ଼ ଫିକେନ୍
ଏହି ମୁଦ୍ରାରେ ଡ଼ାହାଣ ଗୋଡ଼ର ଏକ ଛୋଟ ଡିଆଁ ସହ ବାମଗୋଡ଼ ଉଠି ଡାହାଣ ଗୋଡ଼ର ଆଣ୍ଠୁକୁ ମାଡ଼ି ହୋଇକି ଆସେ। ଏହା ଇଂରାଜୀ ୪ ଆକାର ଧାରଣ କରେ। ବାମଗୋଡ଼ ମାଟି ସହ ସମାନ୍ତରଳ ରହେ। ତା’ପରେ ବାମଗୋଡ଼ ଭୂମିରେ ପଡ଼ିବା ପୂର୍ବରୁ ଏକ ଲଚକ୍କା ଦେଇ ପଡ଼େ। ଏହି ସମୟରେ ଡାହାଣ ଗୋଡ଼ ସିଧା ଆଗକୁ ତାଳର ଗତିରେ ଆସି ଭୂମି ସହ ସମାନ୍ତରାଳ ହୁଏ ଏବଂ ତତ୍କ୍ଷଣାତ୍ ପଛକୁ ଯାଏ। ବାମ ଗୋଡ଼ର ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅନବରତ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୁଏ। ବାମଗୋଡ଼ ଆଣ୍ଠୁ ଉପରେ ରହିବା ସମୟରେ ଛାତି ଓ ମୁହଁ ଆଗକୁ ଝୁଂକି ପକ୍ଷେ ଓ ଡ଼ାହାଣ ଗୋଡ଼ ସମ୍ମୁଖକୁ ଗତି କରିବା ସମୟରେ ଛାତି ଓ ମୁହଁ ପଛକୁ ରହେ। ଗୋଡ଼କୁ ଆଗକୁ ଫିଙ୍ଗି ଫିଙ୍ଗି ନୃତ୍ୟ କରୁଥିବାରୁ ଏହି ମୁଦ୍ରାକୁ ଗୋଡ଼ ଫିକେନ୍ ବୋଲି କୁହାଯାଏ।
ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟରେ ପଡ଼ି ଓ ଛାକଡ଼ି ସ୍ୱରୂପ ଦୁଇ ପ୍ରକାର ବାଦ୍ୟ ବାଜେ। ପଡ଼ି ବୀର ଓ ଛାକଡ଼ି ଶୃଙ୍ଗାର ରସାତ୍ମକ ନୃତ୍ୟ ହେଇଥିବା ସ୍ଥଳେ ପିଡ଼ିର ସମସ୍ତ ମୁଦ୍ରା ଛାକ୍ଡ଼ି ନୃତ୍ୟରେ ଦୃଢ଼ ପଦପାଦ ଓ ଦୃଢ଼ ତାଳଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ।
ନିଶାଣର ତାଳ ସହ ଘୁମୁରା ବାୟନ ପୂର୍ବକ ନର୍ତ୍ତକ ଏହିସବୁ ମୁଦ୍ରାରେ ନିଜର ନୃତ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାଏ। ଏତଦ୍ବ୍ୟତୀତ ମେଘଯୁଦ୍ଧ ମୁକ୍ତା, ଛକିମୁଦ୍ରା, କୁକୁଡ଼ା ଯୁଦ୍ଧ ମୁଦ୍ରା, ଚତୁରସ୍ତ ନୃତ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। ତେବେ ଗାୟକର ଗୀତ ପରିବେଷଣ ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ନର୍ତ୍ତକ ବିଭିନ୍ନ ମୁଦ୍ରାରେ ନିଜର ଅଭିନୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ। ନର୍ତ୍ତକ ଘୁମୁରା ବାୟନ କଲାବେଳେ ହସ୍ତ ବ୍ୟତୀତ ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗର କୌଶଳ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରୁଥିବା ବେଳେ ଗୀତ ଗାଇବା ସମୟରେ ଘୁମୁରା ନର୍ତ୍ତକର ହସ୍ତ ଅଙ୍ଗ କୌଶଳର ମୁଖ୍ୟ ମାଧ୍ୟମ ହୋଇରହେ। ହାତ ଉଠାଇ ଆମନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ବାହା, ଜଂଘରେ ହାତ ପିଟିବା ସମ୍ମୁଖରେ ଏବଂ ଅବନତ ଅବସ୍ଥାରେ ତାଳି ମାରିବା ସହ ପାଦ କଚାଡ଼ିବା ଆଦି ଅଙ୍ଗ କୌଶଳ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାଏ।
ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟରେ ଘୁମୁରା ନର୍ତ୍ତକ ବ୍ୟତୀତ ନିଶାଣ ବାଦକ, ଝାଂଜ ବାଦକ, ମାଦଲ ବାଦକ, ଗାୟକ, ଝାଲରଧାରୀ ଓ ହରିଣ ଶିଂଗା ଫୁଙ୍କୁଥିବା କଳାକାରମାନଙ୍କ ଅଙ୍ଗ କୌଶଳକୁ ଉପେକ୍ଷା କରାଯାଇ ନ ପାରେ। ତେବେ ଏହି ସମୟ ନର୍ତ୍ତକାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ନିଶାଣ ବାଦକ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ଅଙ୍ଗକୌଶଳ ସେତେଟା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ମନେ ହୁଏ ନାହିଁ। ତେବେ ନିଶାଣ ବାଦକଙ୍କର ଆହ୍ୱାନକ୍ରମେ ଓ ନିଶାଣର ତାଳ ଅନୁଯାୟୀ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ତର ପରିଚାଳିତ ହେଉଥିବାରୁ ନିଶାଣ ବାଦକର ନୃତ୍ୟ ଅପେକ୍ଷା ବାଦ୍ୟ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ମନେହୁଏ। ତଥାପି ଅଗ୍ରସୈନ୍ୟ ସ୍ୱରୂପ ଦୃଢ଼ ପଦପାଦ ଲମ୍ପ ପ୍ରଦାନ, ଆକ୍ରମଣାତ୍ମକ ଆହ୍ୱାନ, ଆରେରେ ବୀରତ୍ୱ ବାଦ୍ୟ ବିସ୍ଫାରଣ ଆଦି ଅଙ୍ଗ କୌଶଳ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟକୁ ଅଧିକ ଆକର୍ଷିତ କରାଯାଇଥାଏ।
ଆଲୋଚ୍ୟ ଶୀର୍ଷକରେ ମୁଦ୍ରାମାନଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଆହୁରି ଅନେକ ମୁଦ୍ରା ଥିବାର ଘୁମୁରା ଗୁରୁମାନେ କହନ୍ତି କିନ୍ତୁ କ୍ରମଶଃ ନୃତ୍ୟକୁ ସହଜ ଓ ସରଳ କରିନେବା ଭଳି କାଳଗତି ଆବଶ୍ୟକତା ଯୋଗୁଁ ଅନେକ ମୁଦା ପ୍ରଦର୍ଶିତ ମଧ୍ୟ ହେଉନାହିଁ। ଏଥି ନିମିତ୍ତ ଘୁମୁରା ଗୁରୁମାନଙ୍କ ଗବେଷଣା ଆବଶ୍ୟକ ମନେ ହୁଏ ।
ସହାୟତା : -ଗୁରୁ ପବିତ୍ର ଚରଣ ପଟ୍ଟନାୟକ ,ଗୁରୁ ଚୈତନ୍ୟ ରାଉତ, ଗୁରୁ ପବିତ୍ର ଗହୀର ପ୍ରଦୀପ କୁମାର ସିଂହ
(ଏହା ଲେଖକଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ମତ ଅଟେ )
- ପରମେଶ୍ୱର ମୁଣ୍ଡ, ସେ ଏକାଧାରରେ ଜଣେ କବି,ଗବେଷକ ଓ ନାଟ୍ୟକାର ଅଟନ୍ତି। ତାଙ୍କର ବହୁ ଲେଖା ବିଭିନ୍ନ ପତ୍ରପତ୍ରିକାରେ ପ୍ରକାଶିତ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ଭବାନୀପାଟଣା ସହରସ୍ଥିତ ଜୟ ପ୍ରକାଶ ସାନ୍ଧ୍ୟ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ରେ ଅଧ୍ୟାପକ । ତାଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ନାଟକ ଆକାଶବାଣୀ ଓ ଦୁରଦର୍ଶନ ରେ ପ୍ରସାରିତ ହେବା ସହ ବିଭିନ୍ନ ମଞ୍ଚରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଛି। ତାଙ୍କ ସହ ମୋବାଇଲ ନମ୍ବର 9437153656 ଓ ଇମେଲ [email protected] ରେ ଯୋଗାଯୋଗ କରିପାରିବେ ।
