ଆମେ ଦେଖୁଥିବା ସଂସ୍କୃତିକୁ ଉନ୍ନୀତସ୍ତର ଅନୁଯାୟୀ ତିନିଗୋଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଦେଖିଥାଉ। ପ୍ରଥମତଃ ଆଦିବାସୀ ସଂସ୍କୃତି, ଦ୍ୱିତୀୟତଃ ଲୋକ ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ତୃତୀୟତଃ ସହରୀ ସଂସ୍କୃତି । ଲୋକନୃତ୍ୟ ଘୁମୁରାକୁ ଏହି ସାଂସ୍କୃତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଯଦି ବିଚାର କରାଯାଏ ତେବେ ଏହି ନୃତ୍ୟଟି ବର୍ତ୍ତମାନ ଲୋକସଂସ୍କୃତି ଓ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସହରୀ ସଂସ୍କୃତିର ଅନ୍ତର୍ଗତ ହୋଇପାରିଛି। ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଘୁମୁରା ଆଦିବାସୀ ଅଧ୍ୟୁଷିତ କଳାହାଣ୍ଡିର ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ନ ଥିଲା, ଏ କଥା କୁହାଯାଇ ନ ପାରେ। ଦଶହରା ସମୟରେ କେତେକ ଆଦିବାସୀ ଦିଶାରୀ ଘୁମୁରା ପୂଜା ପୂର୍ବକ ଶାକ୍ତ ବାଦ୍ୟ ସହ ଘୁମୁରାକୁ ବଜାଉଥିବା ବେଳେ ଚିତାଲାଗି ଅମାବାସ୍ୟା ଦିନ ଘୁମୁରା ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହେଉଥିବା ଗ୍ରାମମାନଙ୍କରେ ନୃତ୍ୟ କରୁଥିବା ଜନଜାତି ଘୁମୁରା ପୂଜା କରିଥାନ୍ତି। କଳାହାଣ୍ଡିର ପାଇକ ଜାତି ଘୁମୁରାକୁ ନିଜସ୍ୱ ବୋଲି କହି ଅନେକ ଯୁକ୍ତି ଦର୍ଶାଇଥାନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ଏହି ନୃତ୍ୟକଳାର ଉତ୍ପତ୍ତି ଆଦିବାସୀ ସଂପ୍ରଦାୟରୁ ଉଦ୍ଭବ ହୋଇ ରାଜାରାଜୁଡ଼ା ଅମଳରେ ପାଇକ ମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ବେଶୀ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ବିଷୟ ଅଧିକ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ।
ଲୋକନୃତ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲେ ହେଁ କେତେକ ଲୋକନୃତ୍ୟ ଜାତି ଭିତରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ମଧ୍ୟ ସୀମିତ ହୋଇରହିଛି । ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟ କଳାହାଣ୍ଡିର ସର୍ବତ୍ର ପରିବେଷିତ ନୃତ୍ୟ ହେଲେହେଁ ପ୍ରାଥମିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଏହା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଗୋଷ୍ଠୀଭିତ୍ତିକ ନୃତ୍ୟ ଥିଲା। ପରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଏହା ସାର୍ବଜନୀନ ସ୍ତରକୁ ଆସିଛି ଏବଂ ଲୋକନୃତ୍ୟକୁ ଗଣନୃତ୍ୟକୁ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଛି।
ଘୁମୁରାରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ବୀର ରସାତ୍ମକ ନୃତ୍ୟ ଶୈଳୀକୁ ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ୱ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉଥିଲେ ହେଁ ଏହା ଶୃଙ୍ଗାର ରସାତ୍ମକ ବାଦ୍ୟ। କୌଣସି ଲୋକନୃତ ପ୍ରାଥମିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରୁ ବୀର ରସାଶୟୀ ହେବ ଏହା ଲୋକତତ୍ତ୍ୱ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅଯଥାର୍ଥ ମନେ ହୁଏ। ଅନ୍ୟ ଦିଗରେ ତାତ୍ତ୍ୱିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରଗଲେ ପୃଥିବୀର ସମସ୍ତ ଲୋକନୃତ୍ୟ ସହ ପ୍ରକୃତିର ପଶୁ, ପକ୍ଷୀ ଓ ବୃକ୍ଷଲତାର ସଂପର୍କ ଅବିଛିନ୍ନ ଅଟେ। ଆଦିମ କାଳରେ ମଣିଷ ପଶୁ, ପକ୍ଷୀ ସହ ଘନିଷ୍ଠ ଭାବେ ମିଶି ରହିଥିଲା।
ଜୀବ ବିଜ୍ଞାନୀ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଦେଖିବାକୁ ଗଲେ ପଶୁପକ୍ଷୀଙ୍କର ପ୍ରେମ ନିବେଦନ ଓ ଆମନ୍ତ୍ରଣ କ୍ରିୟା ପୁରୁଷ ପଶୁପକ୍ଷୀ ଅପେକ୍ଷା ସ୍ତ୍ରୀ ପଶୁ- ପକ୍ଷୀଙ୍କ ଠାରେ ହିଁ ଅଧିକ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ଏହାର ଏକ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ହେଉଛି ମୟୂର। ଅନ୍ୟ ପଶୁପକ୍ଷୀଙ୍କ ଭଳି ମୟୂରୀ ପ୍ରେମ ନିବେଦନ ନ କରି ଚତୁର୍ମାସ୍ୟା କାଳରେ ଏହା ମୟୂରର ନୃତ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ଘଟିଥାଏ। ଯେଉଁ ସମୟରେ କି ମୟୂର ପ୍ରାୟ ଦଶରୁ ପନ୍ଦର ମିନିଟ୍ ଧରି ପୁଚ୍ଛମେଲି ନୃତ୍ୟ କରିଥାଏ।
ଘୁମୁର ନୃତ୍ୟର କଳାକାରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆମନ୍ତ୍ରଣ ଭଙ୍ଗୀ ସାଧାରଣ ଭାବେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହେବାସହ ଅଙ୍ଗସତ୍ୱାରେ ମୟୂର ଚନ୍ଦ୍ରିକାର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ। ଏପରିକି ଟହଲିଆ ମୟୂର ପୁଚ୍ଛ ନିର୍ମିତ ଝାଡ଼ୁଧରି ନାଚିବା ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟ ସହ ମୟୂରର ସଂପର୍କକୁ ଆହୁରି ଓତଃପ୍ରୋତ କରେ। ଏପରିକି ନର୍ତ୍ତକର ଝାଲର ମୟୂର ପୁଚ୍ଛର ପ୍ରତୀତି ସୃଷ୍ଟି କରେ। ପୁଣି ଏହି ନୃତ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶନର ସମୟକାଳ ପ୍ରାୟ ଦଶରୁ ପନ୍ଦର ମିନିଟ୍ ଏବଂ ଚତୁର୍ମାସ୍ୟା ଅନ୍ତର୍ଗତ ଭାଦ୍ରବ ଓ ଆଶ୍ୱିନ ମାସରେ ହିଁ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରିବାର ପ୍ରଥା ରହିଛି। ଏପରିି ଯୁବକମାନେ ଏହି ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରୁଥିବାରୁ ଯୁବତୀମାନେ ଦର୍ଶକ ଭୂମିକାରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହେଉଥିଲେ। ଏପରିକି କଳାହାଣ୍ଡିର ଜଂଗଲ ମୟୂରମାନଙ୍କର ଏକ ସଂଚରଣଭୂମି ଏହା ଏବେ ବି ସୂଚନା ମିଳୁଛି।
ଏହି ଦିଗରୁ ବିଚାର କଲେ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟ ପ୍ରାଥମିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ପୃଥିବୀର ଅଧିକାଂଶ ନୃତ୍ୟ ପରି ଶୃଙ୍ଗାର ରସାତ୍ମକ ଥିବା ସହ ପୁରୁଷମାନଙ୍କ ପ୍ରେମ ନିବେଦନର ନୃତ୍ୟଥିଲା କହିବା କେତେକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପ୍ରସଂଗୋଚିତ ମନେହୁଏ। ନୂଆଖାଇ ପଶ୍ଚିମ-ଓଡ଼ିଶାର ସଂସ୍କୃତିରେ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ତଥା ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ପର୍ବ। ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶା ଅନ୍ତର୍ଗତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜିଲ୍ଲା ତୁଳନାରେ କଳାହାଣ୍ଡିର ନୂଆଖାଇ ଅଧିକ ଚିତ୍ତାକର୍ଷକ ତଥା ଗୁରତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ। କାରଣ କଳାହାଣ୍ଡି ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ଅଂଚଳରେ ନୂଆଖାଇ କେବଳ ନୂତନ ବସ୍ତ୍ର ପରିଧାନ, ନୂତନ ଅନ୍ନର ପୂଜାସହ ଭୋଜନ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଭୋଜିଭାତ, ମଦମାଂସ ଭକ୍ଷଣ, ବନ୍ଧୁମିଳନ, ଗୁରୁଜନଙ୍କୁ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ ଭଳି ମଉଜ ମଜଲିସ୍ର ପର୍ବ ହୋଇଥିବା ବେଳେ କଳାହାଣ୍ଡିର ନୂଆଖାଇ ସହିତ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ ଏହି ପର୍ବକୁ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କରିପାରିଛି। କଳାହାଣ୍ଡିରେ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟର ଜନପ୍ରିୟତା ଓ ବହୁଳ ପ୍ରସାର ପଛରେ ଏହି ପର୍ବ ସହ ସଂଯୋଗ କରାଯାଉଥିବା କାରଣ ହିଁ ମୁଖ୍ୟ ଅଟେ। ଏପରିକି ବର୍ତ୍ତମାନ ମଧ୍ୟ କଳାହାଣ୍ଡିର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ପ୍ରାୟ ଅର୍ଦ୍ଧାଧିକ ପୁରୁଷ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣରେ ସକ୍ଷମ ଅଟନ୍ତି।
କଳାହାଣ୍ଡିର ଲୋକ ସଂସ୍କୃତିରେ ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀଭାବେ ଜଡ଼ିତ ରହି ଘୁମୁରା ବିଭିନ୍ନ ସୋପାନରେ ଉପନୀତ ହେବାର ଅନେକ ପ୍ରମାଣ ମିଳେ। କିଛି ବର୍ଷ ତଳେ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟ ନୂଆଖାଇରୁ ଦଶହରା ମଧ୍ୟରେ ପରିବେଷିତ ହୋଇ ଦଶହରା ସମୟରେ ଦୁର୍ଗାପୂଜା ଅବସରରେ କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ହେଉଥିବା ଏବଂ ଦଶହରା କଳାହାଣ୍ଡି ଜିଲ୍ଲାର ଏକ ମୁଖ୍ୟପର୍ବ ଭାବେ ପାଳିତ ହେଉଥିଲା। କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ କିଛି ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଗଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜା, ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜା, ଗଣେଶ ପୂଜା, ସରସ୍ୱତୀ ପୂଜା ଭଳି ମେଢ଼ ନିର୍ମିତ ମୃଣ୍ମୟ ମୂର୍ତ୍ତି ପୂଜା କଳାହାଣ୍ଡି ସଂସ୍କୃତିର ଏକ ଅଂଗ ବିଶେଷ ହୋଇ ବସିଲାଣି ଏବଂ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ମଧ୍ୟ ଏହି ସଂସ୍କୃତିର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଆକର୍ଷଣର ରୂପ ଧାରଣ କଲାଣି।
ପ୍ରତିଯୋଗିତାଗୁଡ଼ିକ ମାଧ୍ୟମରେ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟର ପ୍ରସାର ଲାଭ ଘଟିଛି ସତ କିନ୍ତୁ ଏହା ଘୁମୁରାର ଲୋକକଳାକୁ ଆଘାତ ଦେଇ ଲୋକ ନୃତ୍ୟକୁ ବ୍ୟବସାୟିକ ମଧ୍ୟ କରିଦେଇଛି। କାରଣ ନୂଆଖାଇ ଦଶହରାର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ଭିତରେ ପରିବେଷିତ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟ ପର୍ବପର୍ବାଣୀ ଭିତ୍ତି ହୋଇଥିବା ଯୋଗୁଁ ଲୋକ କଳାକାରମାନେ ସ୍ୱତଃସ୍ଫୁର୍ତ୍ତ ଭାବେ ଯଥା ବେଶ ପୋଷାକ ପରିହୃତ ନହୋଇ ଏକ ଲୋକନୃତ୍ୟକୁ ହିଁ ପରିବେଷଣ କରୁଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଯୋଗ ଦେବାପାଇଁ ସ୍ଥିର କରି ଗଠନ କରିବା ଘୁମୁରା ଦଳଗୁଡ଼ିକ ନୂଆଖାଇ ଦିନ ଗ୍ରାମରେ ଘରଘରବୁଲି ପରିବେଶଣ ନ କରି କେବଳ ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ହିଁ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କଲେ। ଏପରିକି ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ବିଚାରକ ଓ ଦର୍ଶକମାନଙ୍କୁ ଆକର୍ଷଣ କରିବା ପାଇଁ ଦାମୀ ବେଶ ପୋଷାକ, ଆଧୁନିକ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର, ଆଧୁନିକ ସଂଗୀତ ତଥା ବଜାରରେ ଚାହିଦା ବଢ଼ାଇଥିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ନୃତ୍ୟକୁ ଘୁମୁରାରେ ପ୍ରୟୋଗ କରିବସିଲେ। ଯାହାଦ୍ୱାରା ଘୁମୁରାର ସ୍ୱାଭାବିକ ବିକାଶରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଏକ ପ୍ରକାର ଇଚ୍ଛାକୃତ ବିକୃତ ଦେଖାଦେଲା। ଏହାକୁ ଘୁମୁରାର ଅପସଂସ୍କୃତି ବୋଲି କୁହାଯାଇପାରେ। କାରଣ ଲୋକନୃତ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସ୍ୱାଭାବିକ ଗୁଣ ସଂଯୁକ୍ତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଗ୍ରହଣୀୟ କିନ୍ତୁ ବ୍ୟବସାୟିକ ସ୍ୱାର୍ଥରେ ଇଚ୍ଛାକୃତ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଲୋକନୃତ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କହି ବିକୃତି କରଣ କୁହାଯାଇଥାଏ।
ଠିକ୍ ଏହି ସମୟରେ ହିଁ କଳାହାଣ୍ଡି ଲୋକ ସଂସ୍କୃତିର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ବଦ୍ଧପରିକର ଭାବେ ଏକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଗୁରୁଦାୟିତ୍ୱ ବହନ କଲା। ଭବାନୀପାଟଣାସ୍ଥିତ ମହାବୀର ସାଂସ୍କୃତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଘୁମୁରାର ମୌଳିକାକୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ କିଛି ପଦକ୍ଷେପ ନେବା ସହ ଏକ ଏକାଡ଼େମୀ ଗଠନ କରି ଗୁରୁ ଓ ଗବେଷକମାନଙ୍କ ଆଲୋଚନା ନିର୍ଯ୍ୟାସକୁ ଆଧାର କରି ମୌଳିକତା ସଂଯୁକ୍ତ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟକୁ ଦିଲ୍ଲୀ, କୋଲକାତା, ମୁମ୍ବାଇ , କେରଳ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଭାରତର କୋଣ-ଅନୁକୋଣରେ ପରିବେଷଣ କରିବା ସହ ଜିଲ୍ଲାର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଚଳରେ ଘୁମୁରା ଏକାଡ଼େମୀ ତରଫରୁ ଗୁରୁମାନଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ମୌଳିକତା ଗୁଣ ସଂଯୁକ୍ତ ଘୁମୁରା ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା। ଯାହାଦ୍ୱାରା ବିକୃତି ଆଡ଼କୁ ଗତିକରୁଥିବା ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟ ପ୍ରତି କ୍ରମଶଃ ଜନସାଧାରଣତଙ୍କ ଆସ୍ଥା ତ୍ରୁଟି ପୁନର୍ବାର ମୌଳିକତାଗୁଣ ଯୁକ୍ତ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟର ପ୍ରଦର୍ଶନ ପ୍ରତିଯୋଗିତାମାନଙ୍କରେ ଆରମ୍ଭ ହେଲା। ଏହି ସମୟକୁ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟର ରେନେସାଁ ବା ନବଜାଗରଣର ସମୟ ବୋଲି କୁହାଯାଇପାରେ।
ଲୋକଧାରାର ବିଭିନ୍ନ ସୋପନରେ ଘୁମୁରା ନୃତ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ଅଗ୍ରଗତି କରି ଆଜି ଏହି ସ୍ତରରେ ପହଞ୍ଚିପାରିଛି। ଆମୋଦ ପ୍ରମୋଦରୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ସୈନ୍ୟ ଉନ୍ମାଦନାକାରୀ ନୃତ୍ୟ ଏବଂ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପର୍ବଭିତ୍ତିକ ସ୍ତର ଯାଏ ଗତି କରିବା ସହ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହା ସାର୍ବଜନୀନ ଓ ସାର୍ବକାଳୀନ ଗଣନୃତ୍ୟର ଆସନ ହାସଲ କରିଛି। ସାଂସ୍କୃତିକ ଧାରାରେ ନିଶାଣ, ତୂରୀ, ତାଳ, ମର୍ଦ୍ଦଳ ପ୍ରଭୃତି ବାଦ୍ୟ ଉପକରଣକୁ ଆହରଣ କରିବା ସହ ପ୍ରୟୋଜନୀୟ ଆବଶ୍ୟକତା ଓ ଯୁଗରୁଚି ଅନୁଯାୟୀ ଗୀତ, ବେଶ, ପୋଷାକ ତଥା ନୃତ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଛି। ବର୍ତ୍ତମାନ ଓଡ଼ିଶାର ଆଲବମ୍ ଗୀତଗୁଡ଼ିକରେ ଘୁମୁରା ବାଦ୍ୟକୁ ଅବିକଳ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବାର ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଛି।
(ଏହା ଲେଖକଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ମତ ଅଟେ )
ପରମେଶ୍ୱର ମୁଣ୍ଡ, ସେ ଏକାଧାରରେ ଜଣେ କବି,ଗବେଷକ ଓ ନାଟ୍ୟକାର ଅଟନ୍ତି। ତାଙ୍କର ବହୁ ଲେଖା ବିଭିନ୍ନ ପତ୍ରପତ୍ରିକାରେ ପ୍ରକାଶିତ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ଭବାନୀପାଟଣା ସହରସ୍ଥିତ ଜୟ ପ୍ରକାଶ ସାନ୍ଧ୍ୟ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ରେ ଅଧ୍ୟାପକ । ତାଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ନାଟକ ଆକାଶବାଣୀ ଓ ଦୁରଦର୍ଶନ ରେ ପ୍ରସାରିତ ହେବା ସହ ବିଭିନ୍ନ ମଞ୍ଚରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଛି। ତାଙ୍କ ସହ ମୋବାଇଲ ନମ୍ବର 9437153656 ଓ ଇମେଲ [email protected] ରେ ଯୋଗାଯୋଗ କରିପାରିବେ ।
