ଆପଣ ଜଣେ ସାମାଜିକ କର୍ମୀ, ଆପଣ ସାମାଜିକ କ୍ରିୟାଶୀଳତା ଓ କବିତାକୁ ଏକାଠି କିପରି ମିଶାନ୍ତି?
ମତେ ଏହା ସମାଜ ଓ ଜନଜୀବନ ସହ ନିବିଡ଼ ଭାବେ ଯୋଡ଼େ। ଲୋକେ କହୁଥିବା ଭାଷା ସହ ଯୋଡ଼େ। ମୋ ଜୀବନରେ କବିତା ଓ କବିତାରେ ଜୀବନ ନିବିଡ଼ ରୂପେ ରହିଛି। କବି ଜୀବନ ଓ ସମାଜିକ କର୍ମୀର ଜୀବନ ଅବିଭାଜିତ ଓ ବିଭାଜିତ ବି। ଗୋଟିଏ ସମୟରେ ମୁଁ ଲୋକ-ଜୀବନର ଅଂଗ ହେଇଯାଏ । କିନ୍ତୁ ମୋ ଭିତରର କବି ଓ ସୃଜନଶୀଳ ସତ୍ତା ମତେ ଘଟଣା, ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ଓ ସଂଘାତ ଗୁଡ଼ିକୁ ଏକାସାଂଗରେ ଭିତରୁ ଏବଂ ବାହାରୁ ଦେଖିବା ଲାଗି ସଚେତନ କରୁଥାଏ। ମୁଁ ଏକା ସାଂଗରେ ଭିତର ଓ ବାହରର ମଣିଷ ହେଉଥାଏ। ଭିଡ଼ ଭିତରେ ଥିବା ବେଳେ ବି ଏକ୍ଲା ହେଉଥାଏ। ଏକ୍ଲା ଥିବା ବେଳେ ବି ଭିଡ଼ ଭିତରେ ଛିଡ଼ା ହେଇଥାଏ। ଆଉ ଗୋଟିଏ କଥା ଘଟେ ସେ ହେଲା ଲୋକସମ୍ପର୍କ ମତେ କବିତାର ବୋଧଗମ୍ୟତା ବାବଦରେ କିଛିଟା ସଚେତନ କରଉଥାଏ। ସେ କାରଣରୁ ବୋଧେ ମୋର କିଛି କବିତାରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ବହୁଳତା ଆସିଯାଏ। ଅବଶ୍ୟ ଭାଷା ଉପରେ ଦଖଲ ଓ ଶଦ୍ଦ ଶକ୍ତିର ଅଭାବ ବି ଆଉ ଏକ କାରଣ। ମୋ ଜୀବନ ଯୁଆଡ଼େ ଯାଇଛି ମୋ କବିତାବି ସେ ଆଡ଼କୁ ଯାତ୍ରା କରିଛି। ମୋ କବିତା ଦେଇ ଜଣେ ମୋ ଜୀବନ ଓ ବିଚାର ସଂସାରକୁ ଅନେକଟା ପଢିପାରିବ। ଜୀବନ ଓ ସମାଜ କହିଲେ ବିପୁଳ, ବହୁପ୍ରସ୍ତୀୟ, ବ୍ୟାପକ ଯାହାକୁ ମୋ କବିତା ଧରିପାରିନି। ସେଥିଲାଗି ପ୍ରବନ୍ଧର ସାହାରା ନେଇଛି। ଠିକ୍ ସେଇମିତି ସବୁ କଥା ପ୍ରବନ୍ଧରେ କହିବାର ପ୍ରବଣତାର ଅଭାବରୁ କବିତା ହେଇ ଆସିଛି କିଛି କଥା।
ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଜନଆନ୍ଦୋଳନ ସହ ସଂପୃକ୍ତି ଆପଣଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱକୁ କିପରି ସମୃଦ୍ଧ କରିଛି?
ମୁଁ କବିତା ଓ ପ୍ରବନ୍ଧ ଲେଖେ। କିଛି କବିତା ଓ ପ୍ରବନ୍ଧର ପ୍ରସଂଗ ଓ ସଂଦର୍ଭ ପଛରେ ରହିଛି ଜନ ଆନ୍ଦୋଳନ ସହ ମୋର ସଂପୃକ୍ତି। ଏକ ସୁନ୍ଦର ସମାଜ ବା ଦୁନିଆଁ ଗଢାର ସ୍ୱପ୍ନ ସାଂଗକୁ ଜନ ଆନ୍ଦୋଳନର ସଂପୃକ୍ତି କାରଣରୁ ଯାହା ଆମେ ନିଜ, ଲୋକ ଓ ସମାଜ ପାଇଁ ଆଶା କରିଛୁ ଓ ଯାହା ମିଳିଛି ତାକୁ ନେଇ ଗଭୀର ଅସନ୍ତୋଷ ଓ ପ୍ରଚୁର ଅସହାୟତା ରହିଛି। ସ୍ୱପ୍ନ ତୂଳନାରେ ସ୍ୱପ୍ନଭଂଗ ବେଶୀ। ସେ ଆମକୁ ନିଜର ଓ ଆମ ସମୟର ରଚିତ ସାହିତ୍ୟ ଓ ସାହିତ୍ୟିକର ଉପଲବ୍ଧି ଓ ଅସହାୟତାକୁ ବୁଝିବା ଦିଗରେ ସାହଯ୍ୟ କରିଛି। ସାଂପ୍ରତିକ ସମୟର ସାହିତ୍ୟ ଓ ସାହିତ୍ୟକର ଉପଲବ୍ଧିକୁ ନେଇ ଯେ ଗର୍ବ କରିବାର କୌଣସି ଅବକାଶ ନାହିଁ ସେକଥା ବୁଝିପାରିଛି। ଲୋକଙ୍କ ଆକାଂକ୍ଷା ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଆମେ ଓ ଆମ ସାହିତ୍ୟର ସୀମିତତାକୁ ବୁଝି ହେଇଛି। ତା’ ସତ୍ୱେ ଆମେ କେମିତି ନିଜ ସମୟର, ଚାଲିଥିବା ବିଭିନ୍ନ ସକାରାତ୍ମକ/ ନକାରାତ୍ମକ ଘଟଣା ଓ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସାକ୍ଷୀ ହେଇପାରିବା ସେ ନେଇ ମୁଁ ସଚେତନ ହେଇପାରିଛି। ଲୋକଙ୍କ ଭିତରେ ରହିଥିବା ଆଶା, ନିରାଶା, କଳ୍ପନା, ପ୍ରଶ୍ନ, ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ, ସଂଘାତକୁ ଆଲୋଚନା ଭିତରକୁ ଆଣିବା ଲାଗି ମତେ ପ୍ରେରିତ କରିଛି ଜନ ଆନ୍ଦୋଳନ। ତା’ ସତ୍ୱେ ମୁଁ କହବି ଆମ ସମୟର ଦାବି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆମେ ଆମର ସାହିତ୍ୟିକ ଓ ଏକ୍ଟିଭିଷ୍ଟର ଦାୟିତ୍ୱ ଠିକ୍ ରୂପେ ତୁଲାଇ ପାରି ନାହୁଁ।
ଅନ୍ୱେଷାର ସମ୍ପାଦନାର ବିଶେଷତ୍ୱ କ’ଣ?
ଓଡ଼ିଶାରେ ବୈଚାରିକ ପତ୍ରିକାର ଅଭାବକୁ ଏହା କିଛିଟା ଦୂର କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛି। ବିନା ବିଜ୍ଞାପନରେ କେବଳ ପାଠକ ଓ କିଛି ସହୃଦୟ ପୃଷ୍ଠପୋଷକଙ୍କ ସହଯୋଗରେ ଏ ପତ୍ରିକା ପ୍ରକାଶିତ ହେଉଛି। ଅଧିକାଂଶ ସାହିତ୍ୟ ପତ୍ରିକା ଗପ, କବିତା, କାବ୍ୟ, ଉପନ୍ୟାସ ଆଦିକୁ ନେଇ କେବଳ ପ୍ରବନ୍ଧ ଛାପୁଥିବା ବେଳେ ରାଜନୈତିକ-ଅର୍ଥନୀତିକୁ ନେଇ ଲେଖା ଛାପିବାକୁ କେହି ନାହିଁ। ମୈାଳିକ ପ୍ରବନ୍ଧ ଯାହା ଅଧିକ ପୃଷ୍ଠାର ତା ପାଇଁ ପତ୍ରିକା ନାହିଁ। ଅନ୍ୱେଷା କେବଳ ପ୍ରବନ୍ଧର ସଂକଳନ ନୁହଁ। ଦଳଗତ ଭାବେ ଏଡ଼ିଟିଂଗ ହେଉଥିବା ଏକ ପତ୍ରିକା। ମୁଖ୍ୟଧାରାର ପତ୍ରପତ୍ରିକା ଏପରିକି ଅଧିକାଂଶ ଖବରକାଗଜ ଓଡ଼ିଶାରେ ଓ ଦେଶରେ ଚାଲୁଥିବା ବିକଳ୍ପ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଓ ଜନ ଆନ୍ଦୋଳନର ସ୍ୱରକୁ ଠିକ୍ ରୂପେ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରୁନାହାଁନ୍ତି। ସେସବୁର ଚର୍ଚ୍ଚା ଓ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ ଲାଗି ଅନ୍ୱେଷା ଚେଷ୍ଟା କରିଛି। ତା’ ସହ ବିବିଧତା ବା ଡାଇର୍ଭସିଟି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆସୁଥିବା ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଲେଖା ଲାଗି, ପୁରୁଣା କ୍ଲାସିକ ଲେଖାର ପୁନଃ ପ୍ରକାଶନ ଲାଗି, ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତି ପ୍ରଶ୍ନ କରୁଥିବା ଲେଖା ଆଦିର ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ ଲାଗି ଅନ୍ୱେଷା ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିବଦ୍ଧ।
ସାମାଜିକ ଅଂଗୀକାରବଦ୍ଧତା ବିନା କ’ଣ ସାହିତ୍ୟ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ?
ସମ୍ଭବ ବୋଲିତ ଅନେକେ ବାରମ୍ବାର ପ୍ରମାଣିତ କରୁଛନ୍ତି। ଅନେକେ ବିନା ସାମାଜିକ ଅଂଗୀକାର ବଦ୍ଧତାରେ ବଡ଼ ବଡ଼ ସାହିତ୍ୟିକ ହେବାର ପଦମର୍ଯ୍ୟଦା, ପୁରସ୍କାର ଓ ପଦପଦବୀ ମଣ୍ଡନର ଗୌରବ ହାସଲ କରପାରିଛନ୍ତି। ତଥାକଥିତ ସଫଳତା ପାଇଛନ୍ତି କିନ୍ତୁ ନିଜ ସମୟ ଓ ଆସୁଥିବା ପ୍ରାସଂଗିକ ହେଇପାରି ନାହାଁନ୍ତି। ସଫଳତା ଓ ସାର୍ଥକତା ଦୁଇଟି ଅଲଗା ଅଲଗା କଥା। କିନ୍ତୁ ସାମାଜିକ ଅଂଗୀକାରବଦ୍ଧତାର ସହ ସାହିତ୍ୟ କରୁଥିବା ଲୋକଙ୍କର ସାହିତ୍ୟ ଓ ଜୀବନ ଉଭୟ ହିଁ ସମାଜକୁ ଜୀବନକୁ ବେଶୀ ଛୁଏଁ, ପ୍ରଭାବିତ କରେ ତା’ର ବଡ଼ ପ୍ରମାଣ ହେଉଛନ୍ତି ନିଜେ ପେମଚାଂଦ,ପାବ୍ଳୋ ନେରୁଦା, ଭଗବତୀ ଚରଣ, ଗୋପବନ୍ଧୁ। ଆଉ ମଧ୍ୟ ଆମ ପଂଚସଖା ଯୁଗର ସାହିତ୍ୟ, ଭୀମ ଭୋଇଙ୍କ ଜୀବନ ଓ ସାହିତ୍ୟ।
ଆପଣଙ୍କ ପ୍ରଥମ କବିତା ସଂକଳନ ସମ୍ପର୍କରେ କିଛି କୁହନ୍ତୁ?
ପ୍ରଥମ ସଂକଳନ ହେଲା-‘ଗୋଟିଏ ମାଣ୍ଡିଆର ଡାକରେ’। ପଶ୍ଚିମା ତରଫରୁ ଅଶୋକ ଭାଇ ତାକୁ ଛାପିଥିଲେ ୨୦୦୮ରେ। କବି ଓ ସାନ ଭାଇ ଭାରତ ମାଝୀଙ୍କ ଆଗ୍ରହ ଓ ପରିକଳ୍ପନାରୁ ଏହାର ଜନ୍ମ। ସେ ଯା ହେଉ ପଇସା ଖର୍ଚ୍ଚ କରିବାକୁ ପଡ଼ି ନଥିଲା। ଯାହା ଛପା ହେଇଥିଲା ବିକ୍ରି ହେଇଯାଇଛି। ବଜାରରେ ବର୍ତମାନ ବହିଟି ଉପଲବ୍ଧ ନାହିଁ। ଏତିକି କହିବି ମୋ କବିତାକୁ ନେଇ ଯାହାର ଆଗ୍ରହ ଥିବ ସେମାନେ ଏ ସଙ୍କଳନଟିକୁ ପଢିବା ହେବେ।
ଓଡ଼ିଶାର ମୂଖ୍ୟ ସ୍ରୋତର ସାହିତ୍ୟ ଆପଣଙ୍କ କେମିତି ଲାଗେ?
କାହାକୁ ମୂଖ୍ୟ ସ୍ରୋତ କହିବା । ଅନେକ ସ୍ରୋତକୁ ନେଇ ଓଡ଼ିଶାର ସାହିତ୍ୟ । ଏ ବିଭାଗୀକରଣ ବଡ଼ ଜଟିଳ । ତଥାକଥିତ ସଫଳତା ବନାମ ସାର୍ଥକତାକୁ ନେଇ ଏକ ବିଭାଜନ କରାଯାଇପାରେ । ସେ ବାବଦରେ ମୁଁ ଉପରେ କହିଛି ।
ବିକଳ୍ପ ସାହିତ୍ୟକୁ ନେଇ ମତ କ’ଣ?
ବର୍ତମାନ ପରିପେକ୍ଷୀରେ ଦଳିତ ସାହିତ୍ୟ (ଉଭୟ ଦଳିତ ଓ ଜନ୍ମଗତ କାରଣରୁ ଅଣଦଳିତ ଲେଖୁଥିବା), ନାରୀବାଦୀ ସାହିତ୍ୟ (ଉଭୟ ନାରୀ ଓ ପୁରୁଷ ଲେଖୁଥିବା), ନୂଆ କରି ଦେଖିଲେ ଆଦିବାସୀ ସାହିତ୍ୟ (ଉଭୟ ଆଦିବାସୀ ଓ ଅଣଆଦିବାସୀ ଲେଖୁଥିବା ସାହିତ୍ୟ), କିନ୍ନର ବା ଥାର୍ଡ ଜେଣ୍ଡର ସାହିତ୍ୟ (ସେମାନେ ଓ ଅନ୍ୟମାନେ ଲେଖୁଥିବା ସାହିତ୍ୟ), ମାଇନୋରିଟି ସାହିତ୍ୟ (ସେମାନେ ଓ ଅନ୍ୟମାନେ ଲେଖୁଥିବା ସାହିତ୍ୟ), ପରିବେଶକୁ କେନ୍ଦ୍ର କରି ଲେଖାଯାଉଥିବା ସାହିତ୍ୟ, ଜଗତୀକରଣ ଓ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ଟେକ୍ନୋଲୋଜିର ଦେଶ, ଦୁନିଆଁ, ଜୀବନ, ସମାଜ ଉପରେ ପଡ଼ୁଥିବା ପ୍ରଭାବ ଓ ସେ କାରଣରୁ ଆସୁଥିବା ସଙ୍କଟ, ପରିବର୍ତନ ଓ ସମ୍ଭାବନକୁ ନେଇ ଲେଖାଯାଉଥିବା ସାହିତ୍ୟ, ସବୁ ରକମର ସମ୍ପର୍କ, ସଂଳାପ, ସମନ୍ୱୟ ଓ ବିଛିନ୍ନତାର ପରିବର୍ତିତ ହେଇ ଚାଲୁଥିବା ସ୍ୱରୂପ ଓ ଚରିତ୍ରକୁ ହେଇ ଲିଖିତ ସାହିତ୍ୟ, ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିରୋଧୀ ସାହିତ୍ୟ, ବଂଚିତ, ଉପେକ୍ଷିତ, ଅନାଲୋଚିତ ଓ ଅଲୋଡ଼ା ହେଇଯାଉଥିବା ଜୀବନକୁ ନେଇ ସାହିତ୍ୟକୁ ବିକଳ୍ପ ସାହିତ୍ୟ କହିପାରିବା। ତା’ର ଭାଷା ଓ ସୈାନ୍ଦର୍ଯ୍ୟବୋଧ ବି ଅଲଗା ହେବ।
ଅନେକ ଅଭାବ ଅନାଟନ ଭିତରେ ଥାଇ ବି ଅଭାବୀ ମଣିଷଙ୍କ ପାଇଁ ଢେର ଲଢିଛନ୍ତି, କେତେ ମାତ୍ରାରେ ଆତ୍ମତୃପ୍ତି ପାଇଛନ୍ତି?
କେତେ ବା ଲଢ଼ିଛି। ଲଢ଼େଇଟି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ନୁହଁ, ସାମୂହିକ ଓ ଦଳଗତ। ଲଢେଇ ବେଳେ ଦେଖିଥିବା ସ୍ୱପ୍ନ ତୂଳନାରେ ଉପଲବ୍ଧି କାହିଁ? ଅବଶ୍ୟ ଅସନ୍ତୋଷତକ ବି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଯେତିକି ଦଳଗତ ସେତିକି। ସାମୟିକ ଓ କିଂଚିତ ସଫଳତାରେ ତୃପ୍ତି କାହିଁ?
କଳ୍ପନାରୁ ପ୍ରେମ କବିତା ଲେଖାଯାଇଛି ନା ପ୍ରେମର ଅନୁଭୁତିରୁ ସେ କବିତା ଉତୁରି ଆସିଛି?
ପ୍ରେମର ଅନୁଭୁତି ସହ କିଛି କଳ୍ପନା ମିଶିଛି । କିନ୍ତୁ ଅନୁଭୁତିରୁ କବିତା ଉତୁରି ଆସିଛି ।
