କଳାହାଣ୍ଡିର ଶାକ୍ତ ପୂଜା ପରମ୍ପରା

                                                                      ପରମେଶ୍ୱର ମୁଣ୍ଡ       

ସୃଷ୍ଟିକ୍ରିୟାର ସମର୍ଥ ମାଧ୍ୟମ ଭାବେ ପ୍ରକୃତି, ନାରୀ, ବୃକ୍ଷ ଆଦିକୁ ପୂଜା କରିବା ପରମ୍ପରା ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ଧରି ମାନବ ସଭ୍ୟତାରେ ଦେଖା ଦେଇଥିବାର ଅନେକ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ମିଳେ । କଳାହାଣ୍ଡି ଅଞ୍ଚଳରେ ମଧ୍ୟ ସମଧିକ ପରିମାଣରେ ଏହା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଏହିପରିକି ଆବହମାନ କାଳରୁ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯଦି କୌଣସି ଧର୍ମ କଳାହାଣ୍ଡିର ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ପ୍ରଭାବ ପକାଇବା ସହ ସେମାନଙ୍କର ଅସ୍ଥି ମଜ୍ଜାଗତ ହୋଇପାରିଛି ତେବେ, ତାହା ହେଉଛି ଶାକ୍ତ ଧର୍ମ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗ୍ରାମରେ ଅନ୍ତତଃ ଠାକ୍ରାନୀ, ଧରନୀମାତା, ଠୁଟିମେଇଲୀ, ଡୋକ୍ରୀବୁଢ଼ୀ ଭଳି ଅଜସ୍ର ଦେବୀଙ୍କ ଆସ୍ଥାନ ଥିବାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଅନୁମିତ ହୁଏ ଯେ, ଏଠିକାର ଶାକ୍ତ ପରମ୍ପରା ଅତୀବ ପ୍ରାଚୀନ । ଅନ୍ୟ ଧର୍ମ ତୁଳନାରେ ଥିବା ଶାକ୍ତ ଧର୍ମର ଏଭଳି ବହୁଳ ପ୍ରଭାବ ତଥା ଶକ୍ତି ସଂପର୍କିତ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରୁ ଅନୁମିତ ହୁଏ ଯେ, ଏକଦା ଏଠାରେ ମାତୃକୈନ୍ଦ୍ରିକ ପରିବାରର ଯଥେଷ୍ଟ ପ୍ରଚଳନ ଥିଲା ଏବଂ ନାରୀ ଜାତି ପ୍ରତି ଯଥେଷ୍ଟ ସମ୍ମାନ ଥିଲା । ଏପରିକି ଏ ଅଂଚଳରେ ଦେବତା ଅପେକ୍ଷା ଦେବୀପୂଜା ଅଧିକ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । କଳାହାଣ୍ଡି ଅଞ୍ଚଳର ଦେବୀମାନେ ଗଛ, ଗୁହାଳ, ରୋଷେଇଘର, ଭଣ୍ଡାର ଘର, କ୍ଷେତ, ଜମି, ନଦୀ ବା ଝରଣାକୂଳ, ଗୁଡ଼ି ତଥା କେତେକାଂଶରେ ମନ୍ଦିରରେ ନିଜ ଆସ୍ଥାନ ଜମାଇଥାନ୍ତି । ପଠର, କାଠ, ଦଉଡ଼ି, ଶିକୁଳି, ଖଣ୍ଡା, ବର୍ଚ୍ଛା, ଟାଙ୍ଗୀ, କଟୁରୀ ଆଦିରେ ଏହି ଦେବୀମାନେ ନିଜକୁ ପ୍ରତୀକିତ କରାଇଥାନ୍ତି । ଗ୍ରାମ୍ୟ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପରି ଦେବଦେବୀମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ଭିତରେ ପରସ୍ପରର ଭାଇ, ଭଉଣୀ, ପୁଅ-ଝିଅ, ବାପା, ମା’, ମାମୁଁ ମାଇଁ, ଦେଢ଼ଶୂର, ଭାଇବୋହୂ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି । ଏପରିକି ଇଲାକା ଅନୁଯାୟୀ ଦେବୀମାନଙ୍କର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପାଲି ବା ପାଁଚୁରା ରହିଛି । ସାମାଜିକ କ୍ରିୟାନୁଷ୍ଠାନ ପରି ଦେବଦେବୀମାନଙ୍କ ଭିତରେ ପରିବାର, ସମାଜ, ବଂଧୁ, କୁଟୁମ୍ବ ରହିଛି । ବୈବାହିକ କାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଜାତି, ବର୍ଗ ଅନୁଯାୟୀ ତାଙ୍କ ଭିତରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । କଳାହାଣ୍ଡି ଅଞ୍ଚଳରେ ଅଜସ୍ର ଦେବୀଙ୍କର ପୂଜା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଉଥିଲେ ହେଁ କେତେକ ଦେବୀଙ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶକ୍ତିର ଅଧିକାରିଣୀ ଭାବେ ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ଗ୍ରାମରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଯଥା-ଧରନୀମାତା-କ୍ଷେତ, ବିଲ ଓ ପ୍ରକୃତି ରକ୍ଷାକାରିଣୀ, ଫସଲ ବୃଦ୍ଧିକାରିଣୀ, ରୋଗ ଶୋକ ନିବାରିଣୀ । ଦୁଲା ଓ ସାତଭଏନୀ ଜଲକାମେନୀ-ସନ୍ତାନ ପ୍ରଦାୟିନୀ ଠୁଟି ମେଇଲୀ-କାର୍ଯ୍ୟ ନ ପାଇଲେ ଅନିଷ୍ଟ କରୁଥିବା କାଲି ସୁନ୍ଦରୀ, ଗୁ ମଟିଏନ୍, ଅରଷାଖାଇ ଭଳି ଦେବୀ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାନ୍ତି । ଡୋକ୍ରୀବୁଢ଼ୀ, ମାଣିକେଶ୍ୱରୀ, ଲଙ୍କେଶ୍ୱରୀ, ଦନ୍ତେଶ୍ୱରୀ, ଖମ୍ବେଶ୍ୱରୀ, ଭଣ୍ଡାରଘରେନ, ରକ୍ତାମ୍ବରୀ, ବନ୍ଜାରୀ ଆଦି ମନ୍ଦିରର ଆସୀନା ଦେବୀ ସହ ପଣ୍ଡରା ପଲିଏନ୍, ପାହାର୍ ପହରେନ୍, ଗଙ୍ଗାଦେଇ, ଇନ୍ଦ୍ରାଦେଇ ଆଦି ଅନେକ ଦେବୀ ଏ ଅଞ୍ଚଳରେ ଥିବାର ତଥ୍ୟ ମିଳେ । ଦଶରା ଓ ଚଇତ ମାସକୁ ଦେବୀମାନଙ୍କର ମାସ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହି ସମୟରେ ଦେବୀମାନେ ନିଜ ଆସ୍ଥାନ ଛାଡ଼ି ଗ୍ରାମ ବା ବଂଧୁଗ୍ରାମକୁ ଯାତ୍ରା କରନ୍ତି । ଦଶରା ମାସରେ ମାଣିକେଶ୍ୱରୀଙ୍କ ଛତରଯାତ୍ରା (ପ୍ରାୟ ୪ କି.ମି.) ଡୋକ୍ରୀ ବୁଢ଼ୀଙ୍କ ଲାଠିଯାତ୍ରା (ବାନେର୍ରୁ ତାଳଗୁଡ଼ ପ୍ରାୟ ୧୫ କି.ମି.), ଚଇତ ମାସରେ ଘଣ୍ଟଯାତ୍ରା ବା ଗ୍ରାମ ଦେବୀଙ୍କର ସମସ୍ତ ଗୃହ ପରିଭ୍ରମଣ, ମଡ଼େଇ ବଜାର (ବିଭିନ୍ନ ପାଲି, ପାଁଚୁରାରରୁ ଆସିଥିବା ଶତାଧିକ ଦେବଦେବୀଙ୍କର ମେଳା) ଏହାର ସମର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ । ଦେବୀମାନେ ପ୍ରତି ବର୍ଷ ଏକାଠି ସମ୍ମିଳିତ ହେବା ସହ ଭାବର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ କରିବାର ପରମ୍ପରାରୁ ମଡେଇ ବଜାରର ସୃଷ୍ଟି । ଦେବୀମାନଙ୍କର କ୍ରିୟାକଳାପ, ରୂପରେଖା ମଧ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥିବାର ସାକ୍ଷ୍ୟ ମିଳେ । ଲଙ୍କେଶ୍ୱରୀ ଝିଅ ବେଶରେ ବୋରିଆ ଖେଳିବା, କାଲି ସୁନ୍ଦରୀ ଘରର ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକଙ୍କ ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ଘରକାମ କରିବା ସହ ଚୁଡ଼ି ବିକି ଆଣିଲେ ପିନ୍ଧିକି ପଳେଇବା, ମାଏଲୀ ମେଣ୍ଢାର ସ୍ୱରରେ ଲୋକଙ୍କ ନାମ ଧରି ଡାକିବା (ଯିଏ ‘ଓ’ କରେ ସେ ମୃତ୍ୟୁ ମୁଖରେ ପଡ଼େ) ଡୋକ୍ରୀ ଭୟାକୁଳ ପଥିକର ସହଯାତ୍ରୀ ହେବାର ଘଟଣାସବୁ ଲୋକମାନଙ୍କ ମୁଖରୁ ଶୁଣିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । କଳାହାଣ୍ଡି ଅଞ୍ଚଳରେ ପୂଜା ପାଉଥିବା କେତେକ ଦେବୀ ବାହାରୁ ଆସିଥିବାର ମଧ୍ୟ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ମିଳେ । ମାଣିକେଶ୍ୱରୀ-ଛୋଟ ନାଗପୁର/ପାରଳାଖେମୁଣ୍ଡି, ଲଙ୍କେଶ୍ୱରୀ ଲଙ୍କା / ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର, ଦନ୍ତେଶ୍ୱରୀ-ଦନ୍ତୱାଡ଼ା, ପଣ୍ଡରା ପଲିଏନ୍-ପଣ୍ଡରାପାଲି, ଠୁଟିମେଇଲି-ବଲାଙ୍ଗିରପାଟଣାରୁ ଆସିଛନ୍ତି ବୋଲି ଶୁଣାଯାଏ । ପ୍ରେତମାନଙ୍କୁ ଦେବୀ ଭାବରେ ପୂଜା କରାଯାଉଥିବାର ଅନେକ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ କଳାହାଣ୍ଡିରେ ମିଳେ । ଚିଲାଗୁନ୍, ଦୁଲା, ସାତଭଏନୀ ଜଲକାମେନୀ, ମିର୍କୁଚ୍, କଁଳାଲେନ୍ ଏହି ଗୋଷ୍ଠୀର ଅନ୍ତର୍ଗତ । ଏମାନଙ୍କୁ, ଅନିଷ୍ଟ ନ କରିବା ପାଇଁ ଅନୁରୋଧ କରି ଭୟରେ ପୂଜା କରାଯାଇଥାଏ । କେତେକ ଦେବୀ ଗୃହ ଇଷ୍ଟଦେବୀ ଭାବେ ଗୋଟିଏ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ପୂଜା ପାଉଥିବାରୁ ଗୃହକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ଉତ୍ତର ପିଢ଼ିର ଭାଇ ଭାଗ ବଣ୍ଟନ ସମୟରେ ଦେବୀମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ମସ୍ତକ, ଗର୍ଭ, ହାତ, ପାଦ, ଯୋନିରେ ବିଭକ୍ତ କରିଥିବାର ଦେଖାଯାଏ । ଏହି ଦେବୀମାନେ ନିଜ ନିଜ ଅବୟବମାନଙ୍କୁ ନେଇ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଗୃହଇଷ୍ଟଦେବୀ ଭାବେ ପୂଜିତା ହୋଇ ପରେ ପରେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ନିକଟକୁ ଓହ୍ଲାଇ ଆସିଛନ୍ତି । କଳାହାଣ୍ଡିର ଶାକ୍ତ ପରମ୍ପରାରେ ଖୁବ୍ ପ୍ରାଚୀନ ନ ହେଲେ ବି ସଂତୋଷୀ, ତାରିଣୀ ତଥା ଅମ୍ବାଦୀଙ୍କୁ ଉପେକ୍ଷା କରାଯାଇ ନ ପାରେ । ଏ ଦେବୀମାନେ କୌଣସି ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକ ଉପରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତିଥି, ବାର, ସମୟରେ ନିଜର ଶକ୍ତିକୁ ପ୍ରତୀକିତ କରାଇ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ବିଶ୍ୱାସ ଭାଜନ ହୋଇଛନ୍ତି ଶକ୍ତିପୂଜା ସହ ତନ୍ତ୍ରସାଧନାର ସମ୍ପର୍କ ଖୁବ୍ ଘନିଷ୍ଟ । କଳାହାଣ୍ଡି ଅଞ୍ଚଳର ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ଦେବୀ ତନ୍ତ୍ର ପୂଜା ପଦ୍ଧତି ଅନୁଯାୟୀ ହିଁ ପୂଜା ପାଇଥାନ୍ତି । ପାଂଗଣ ବିଦ୍ୟା ବା ଘୃଣା ତନ୍ତ୍ର ସାଧନାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଏ ଅଞ୍ଚଳରେ ବିରଳ ନୁହେଁ । ଯାହାଦ୍ୱାରା ଏହି ଅନିଷ୍ଟକାରୀ  ତନ୍ତ୍ରଶକ୍ତିଠାରୁ ନିଜକୁ ପରିବାରକୁ ଓ ବେଳେବେଳେ ଗ୍ରାମକୁ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ଯାଇ ମହାନ୍ ତନ୍ତ୍ରଶକ୍ତିର ଅଧିକାରିଣୀ କଲ୍ୟାଣମୟୀ ଦେବୀମାନଙ୍କୁ ଜନସାଧାରଣ ଅତ୍ୟନ୍ତ ବିଶ୍ୱାସ ଓ ଭକ୍ତିର ସହ ପୂଜା କରନ୍ତି । ଦେବୀମାନେ ସଦାସର୍ବଦା ମାନବସମାଜର ଉପକାର କରୁଥିବାରୁ ଏମାନେ ଉପହାର ସ୍ୱରୂପ ତାଙ୍କୁ ବେଳେବେଳେ ମଣିଷ ସମେତ ପୋଢ଼, ଘୁଷୁରୀ, ଛେଳି, କୁକୁଡ଼ା, ପାରା ପ୍ରକୃତି ଜୀବକୁ ସମର୍ପଣ କରନ୍ତି । ଏହି ସମର୍ପଣ / ବଳିକୁ ସେମାନେ ଅମାନୁଷିକ ନ ଭାବି ସମାଜର ମଙ୍ଗଳକାମନା ନିମିତ୍ତ ଆନନ୍ଦର ସହ ଅର୍ପଣ କରୁଥିବାରୁ ବରଂ ଖୁସି ଅନୁଭବ କରନ୍ତି । ଏ ଅଞ୍ଚଳର ଲୋକମାନଙ୍କ ସରଳ ନିଷ୍କପଟ ଜୀବନଶୈଳୀ ଭିତରେ ସୃଷ୍ଟିର ମଙ୍ଗଳକାମନା, ସଦ୍ଭାବନା ଯେହେତୁ ସର୍ବଦା ଥାଏ ତେଣୁ ହୁଏତ ଏହା ଅନ୍ଧବିଶ୍ୱାସର ପରିଚାୟକ ହୋଇପାରେ କିନ୍ତୁ ହିଂସ୍ରତାର ନୁହେଁ । କାରଣ ଏମାନେ ଆର୍ଯ୍ୟ ପରମ୍ପରାର ନୈବେଦ୍ୟ (ପେନ୍ଛଡ଼ା) ଅପେକ୍ଷା ସମର୍ପଣ (ଥି ପେନ୍)କୁ ପୂଜାଭୋଗ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଅନ୍ତି । ଦେବୀମାନଙ୍କ ନିମିତ୍ତ ଉର୍ଦ୍ଦିିଷ୍ଟ ବାଦ୍ୟର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ତାଳ ରହିଛି । ନିଶାଣ, ମୁହରୀ, ଢ଼ୋଲ ଓ ତିର୍ବିଡ଼ିର ସମ୍ମିଳିତ ତାଳରେ ‘ଚଗେନ୍ ପାର୍, ଉଧ୍ଲେନ୍ ପାର୍, ନାଚ୍ନିପାର୍, ଦୁଲେନ୍ ପାର୍, ଉଡ଼୍ରେନ୍ପାର୍ ପ୍ରଭୃତି ବିଭିନ୍ନ ତାଳରେ ଏହି ଦେବୀମାନେ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ଉପରେ ଆରୋପିତ ହୋଇ ନୃତ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ଏହାକୁ ‘ଶିରାଖେଳ’ କୁହାଯାଏ । କଳାହାଣ୍ଡିର ଶାକ୍ତ ପରମ୍ପରାରେ ସଂପ୍ରତି ଦୁର୍ଗା ଏକ ଆଲୋଚ୍ୟ ଦେବୀ । ଦୁର୍ଗାଦେବୀଙ୍କ ଗୁଡ଼ି ଗାମାଞ୍ଚଳମାନଙ୍କରେ ସେତେ ଅଧିକ ପରିଦୃଷ୍ଟ ନ ହେଲେ ହେଁ ଦଶରାମାସରେ ସାମୟିକ ଭାବେ ନିର୍ମିତ ମେଢ଼ ତଥା ମୃଣ୍ମୟ ମୂର୍ତ୍ତିର ଦୁର୍ଗାପୂଜା ଏ ଅଞ୍ଚଳରେ କ୍ରମଶଃ ବ୍ୟାପକ ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ପରିତାପର ବିଷୟ ଏହି ଯେ ଏ ପରମ୍ପରା ଆରମ୍ଭ ହେବାର ବହୁବର୍ଷ ହୋଇ ନ ଥିଲେ ହେଁ ଏଥିପ୍ରତି ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ବଢ଼ୁଥିବା ଆଗ୍ରହରୁ ଦୀର୍ଘ ବର୍ଷ ଧରି ଦଶହରା ମାସରେ ପୂଜାପାଇ ଆସୁଥିବା ଲୋକଦେବୀମାନଙ୍କର ପୂଜାପୂର୍ବ ପରି ସେତେ ଉଲ୍ଲାସର ସହ ହେଉ ନାହିଁ । ଜୁନାଗଡ଼ର ଲଙ୍କେଶ୍ୱରୀଙ୍କ ଖଣ୍ଡାବସା ଯାତ୍ରା ଓ ବାନେରର ଡୋକରୀବୁଢ଼ୀଙ୍କ ଲାଠିଯାତ୍ରା ଏ ଅବସରରେ ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ । ଦେବଦେବୀମାନେ ଗୁଡ଼ି ବା ମନ୍ଦିରରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇ ପୂଜା ପାଉଥିବା ବେଳେ କେତେକ ଦେବଦେବୀ ସ୍ଥାପିତ ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ ବା ପୂଜା ମଧ୍ୟ ପାଆନ୍ତି ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ କୌଣସି ଅନିଷ୍ଟ ଘଟିଲେ ସେମାନଙ୍କୁ ତନ୍ତ୍ରଯୋଗରେ ସାମୟିକ ସ୍ଥାପନା କରି ପୂଜା କରାଯାଇଥାଏ । କଳାହାଣ୍ଡିର ଥୁଆମୂଳ ରାମପୁର ଅଞ୍ଚଳରେ ଖଣ୍ଡୁଆଳ ନାମରେ ଏକ ଚାରଣ ପ୍ରିୟ ଦେବୀଙ୍କ ସଂଧାନ ମିଳୁଥିଲା । ପଥରରେ ନିର୍ମିତ ଏହି ଦେବୀ ପ୍ରତିମା କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ନ ରହି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ଭାବେ ଗଛର ଡାଳ, ଘର ଦୁଆର, ରାସ୍ତାକଡ଼, ଝରଣା କୂଳମାନଙ୍କରେ ବୁଲୁଥିବାର କୁହାଯାଏ ।  କଳାହାଣ୍ଡିର ଦେବଦେବୀମାନଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ସାତ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ । ଯଥା-୧. ରାଜ ଇଷ୍ଟଦେବୀ, ୨. ଆଞ୍ଚଳିକ ଦେବଦେବୀ, ୩ ପ୍ରଜାତିକ ଦେବଦେବୀ, ୪. ଗ୍ରାମ୍ୟ ଦେବଦେବୀ, ୫. ଗୃହ ଇଷ୍ଟଦେବୀ, ୬. ଅଦ୍ଭୁତ ଦେବଦେବୀ, ୭. ଡୁମା । ତେବେ ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୟରେ ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନେକ ଦେବଦେବୀ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଭାଗର ପରିଚୟର ଉଦ୍ଧ୍ୱର୍ରେ ମଧ୍ୟ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି । ଯେମତି ମାଣିକେଶ୍ୱରୀ, ଲଙ୍କେଶ୍ୱରୀ ରାଜ ଇଷ୍ଟଦେବୀ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପୂଜିତା । ଡୋକରୀଙ୍କୁ ଉଭୟ ଜନସାଧାରଣ ଓ ରାଜବଂଶ ପୂଜା କରନ୍ତି । ବୁଢ଼ାରଜା ପ୍ରଜାତିକ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପୂଜିତ । ଏହା ପଛରେ ରହସ୍ୟ ଏହା ଯେ ଦେବଦେବୀମାନେ ପ୍ରାଥମିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷଠାରୁ ଜନସାଧାରଣ ନିକଟକୁ ଯାଇଛନ୍ତି । ବର୍ତ୍ତମାନ ସମସ୍ତ ସୀମାର ଉଦ୍ଧ୍ୱର୍ରେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି । ଏପରିକି ଗୃହ ଇଷ୍ଟଦେବୀ ସମୂହ ମଧ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଭାତିର ବିଭିନ୍ନ ଗୃହରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି । ଆଦିମ ପରମ୍ପରାର ଉତ୍ତର ଦାୟାଦ ଭାବେ କଳାହାଣ୍ଡି ଅଞ୍ଚଳରେ ବୃକ୍ଷପୂଜା ମଧ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧ୍ୟାୟ । କଳାହାଣ୍ଡିର ଜନସାଧାଣ ବର, ପିପ୍ପଳ, ଅଁଳା, ଗର୍ଭଣା, କରମା, ନିମ୍ବ, ଶାଳ, ମହୁଲ, ବାଂଜିବାଉଁଶ, ଡିମିରି, ଧଅଁରା ଗଛମାନଙ୍କୁ ଏବେବି ପୂଜା କରିଆସୁଛନ୍ତି । ଆଦିମାନବ ଯୁଗରୁ ଚଳି ଆସୁଥିବା ଏହି ପ୍ରାଚୀନ ଅନୁଷ୍ଠାନ ପ୍ରଜନନ ଶକ୍ତିପୂଜା ସଂପର୍କୀୟ ଚିନ୍ତାଧାରା । ବୃକ୍ଷରୁ ଫୁଲ, ଫଳ, ମଂଜି ଓ ମଂଜିରୁ ପୁଣି ବୃକ୍ଷ । ଏହି ଚକ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟିତତ୍ତ୍ୱ ନିହିତ ରହିଛି । ସନ୍ତାନହୀନତା, ରୋଗ, ଶୋକ, ଧନହାନୀ, ପ୍ରାଣହାନୀ ଭଳି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାରଣମାନଙ୍କୁ ନେଇ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୃକ୍ଷକୁ ପୂଜା କରିବାର ପରମ୍ପରା ଏବେ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଏପରିକି ବୃକ୍ଷକୁ ନେଇ ସାଂସ୍କୃତିକ-ସମାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କେତେକ ବାରଣ ବା ନିଷେଧାଦେଶ ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ଯଥା – ବଢ଼ନ୍ତି ଗଛର ଫୁଲ, ଫଳକୁ ଆଂଗୁଠି ଦେଖାଇଲେ, ଫୁଲ, ଫଳ କ୍ଷୟ ହୋଇଯାଏ । ରବିବାର ଦିନ ବାଉଁଶ କାଟିବା ମନା ।

ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ମାସରେ ବୃକ୍ଷରୋପଣ ନିଷେଧ ।

    – ରାତ୍ରିରେ ଫୁଲ, ଫଳ ବା ପତ୍ର ଛିଣ୍ଡାଇବା ମନା । ଇତ୍ୟାଦି ।

ଏପରିକି ନୂତନ ଶସ୍ୟ ଫୁଲ, ଫଳ ପୂଜା ମଧ୍ୟ ଏ ଅଞ୍ଚଳରେ ଦେଖାଯାଏ । ଧାନ ବ୍ୟତୀତ ମାଣ୍ଡିଆ, ଗୁରୁଜି, ମକା, ଲାଉ, କଖାରୁ, ଶିମ୍ବ, ଚାର, ବହୁଲ, ବିରି, ଡିମିରି, ଆମ୍ବ, କାନ୍ଦୁଲ, ସାରୁ, ଟଭା, କରମଙ୍ଗା, ନାରଙ୍ଗ, ଝୁଡ଼ଙ୍ଗ, ମୂଳା, ସୋରିଷ, ଶାଗ, ଚଣା, ଶାଗ, ମୂଳା ଶାଗ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରଥମ ପ୍ରାପ୍ୟକୁ ପୂଜା ପରେ ଭକ୍ଷଣ କରାଯାଏ । ତେବେ ସାମଗ୍ରିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅବଲୋକନ କଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ କଳାହାଣ୍ଡି ତଥା ତାର ପାଖାପାଖି ଅଂଚଳ ଶାକ୍ତ ପୂଜା ପରଂପରାର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ପୀଠ ଏଥିରେ ଦ୍ୱିମତ ନାହିଁ ।

ହିଲ୍ ଟାଉନ୍, ଭବାନୀପାଟଣା\nମୋ. -୯୪୩୭୧୫୩୬୫୬