ନୃତ୍ୟ ହେଉଛି ଲୋକ ଜୀବନର ପ୍ରାଥମିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟର ମାନସ ସଂପଦ । ଯାହାକି ସଂଗୀତ, ଅଭିନୟ, ଚିତ୍ରକଳା, ଭାସ୍କର୍ଯ୍ୟ, ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଆଦି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପରବର୍ତି ଲୋକକଳା ଭଳି ଜୀବନ ଜୀବିକାର ଆବଶ୍ୟକଗତ ଲୋକକଳାରୁ ଉଦ୍ଭବ । ଆଦିମ ମଣିଷର ଶିକାର ଭଳି ବଣ୍ୟ ଜୀବନଚର୍ଯ୍ୟା ଓ ଈଶ୍ୱର ତଥା ଯାଦୁବିଶ୍ୱାସକୁ ଅନୁକରଣ କରିବାର ଅଙ୍ଗଭଙ୍ଗୀ ହିଁ ପ୍ରାଥମିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ନୃତ୍ୟର ରୂପ ଥିଲା । ସ୍ପେନ୍ର ଆଲତାମିରା, ଫ୍ରାନ୍ସର ଲାସ୍କୋ, ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର ମାଉଗାପ୍, ଲିବିଆର୍ ଖାର୍ଗୁର୍ ତାହୁଲ୍, ଭାରତର ଭୋପାଳ ନିକଟସ୍ଥ ଭୀମବେଟ୍କା, ଓଡ଼ିଶାର ଗୁଡ଼ହାଣ୍ଡି ସିତାବିଂଚି ଓ ବିକ୍ରମ ଖୋଲ ଆଦି ଗୁମ୍ଫାଚିତ୍ର ମାନଙ୍କରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ, ନୃତ୍ୟ ହେଉଛି ପ୍ରାଗୈତିହାସିକ କାଳର କଳାତ୍ମକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଏବଂ ଏହାର ବୟସ ପାଖାପାଖି କୋଡ଼ିଏ ହଜାର ବର୍ଷ ।
ଅନୁକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଅଙ୍ଗଭଙ୍ଗୀ ଚାଳନା ହିଁ ନୃତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିର ମୂଳ ଉତ୍ସ । ତେବେ ନୃତ୍ୟର ଉଦ୍ଭବ ଓ ବିକାଶ ଦିଗରେ ଏହି ସୂତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ଯଥା ,
(୧) ଭାବ ବିନିମୟ ପାଇଁ ଅଙ୍ଗଭଙ୍ଗୀର କ୍ରମ ବିବର୍ତନ
(୨) ଧର୍ମ, ଈଶ୍ୱର ଓ ଯାଦୁବିଦ୍ୟାର ପରୋକ୍ଷ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି
(୩) ଉତ୍ସବ ଓ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କରେ ହର୍ଷୋତ୍ଫୁଲ୍ଲ କଳାତ୍ମକ ଅଙ୍ଗଚାଳନା ।
ଏହି ସୂତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ନିରପେକ୍ଷ ନୁହନ୍ତି ବରଂ ପରସ୍ପର ସଂପର୍କାନ୍ୱିତ । ଶିକାର, ଫସଲ ଆମଦାନୀ, କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟ, ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ଯୁଦ୍ଧ ଯାତ୍ରାର ସଫଳତା, କାମ ଉଦ୍ଦୀପନା ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟବହାରିକ ପ୍ରୟୋଜନର ବ୍ୟାପାର ଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ନୃତ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ପ୍ରାୟତଃ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜୀବନର ବହୁତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଘଟଣାକୁ କେନ୍ଦ୍ରକରି ଭାବାବେଗର ସହିତ ଗୋଷ୍ଠୀ ଜୀବନକୁ ଆଲୋଡ଼ିତ କରିପାରୁଥିବା ଓ ଲୌକିକ ସମାଜରେ ତା’ର ଯୁଥବଦ୍ଧ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ହିଁ ନୃତତ୍ୱବିଦ୍ମାନେ ନୃତ୍ୟ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ।
ସମ୍ବଲପୁରୀ ନୃତ୍ୟର ଉତ୍ପତି ସଂପର୍କରେ ଆଲୋଚନା ନୃତ୍ୟ ଉତ୍ପତିର କାରଣମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଯେଉଁ କେତେକ କାରଣ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ସେ ସଂପର୍କରେ ପ୍ରଥମେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।
*ସଭ୍ୟତାର ଅୟମାରମ୍ଭ କାଳରେ ଭାଷା ସୃଷ୍ଟିର ବହୁପୂର୍ବରୁ ଏ ଅଂଚଳର ମଣିଷ ଅଙ୍ଗ ଚାଳନ ପୂର୍ବକ ନିଜର ଭାବକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରୁଥିଲା । ଏହାର ପୁନରାବୃତି ଓ ଛାନ୍ଦସିକତା ପରେ ନୃତ୍ୟର ରୂପ ନେଲା ।
*ଧର୍ମ ଓ ଯାଦୁବିଶ୍ୱାସ ଜନିତ କାଳ୍ପନିକ କ୍ରିୟାକଳାପର ପ୍ରୟୋଗ ପୂର୍ବକ ପଶୁଭଙ୍ଗୀ, ଦେବଭଙ୍ଗୀ ଓ ଦାନବଭଙ୍ଗୀର ଉପସ୍ଥାପନ ତଥା ବାସ୍ତବ ଦୃଶ୍ୟର ଅନୁକରଣ କ୍ରିୟାଗତ ମାନବ ଭଙ୍ଗୀର ଉପସ୍ଥାପନ ନୃତ୍ୟର ରୂପ ନେଲା
*ନିଜସ୍ୱ ସଫଳତା ତଥା ଭାବାବେଗ କାଳୀନ ଅବଚେତନ ଅବସ୍ଥାର ହର୍ଷୋତ୍ଫୁଲ୍ଲ କ୍ରିୟା କଳାପ ନୃତ୍ୟର ରୂପ ନେଲା ।
*ପ୍ରେମ, ଆବେଗ, କାମ ଉଦ୍ଦୀପନା ଆଦିର ପରୋକ୍ଷ ପରିପ୍ରକାଶ ନୃତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ନିମନ୍ତେ ଇନ୍ଧନ ଯୋଗାଇଥିଲା ।
ସମ୍ବଲପୁରୀ ନାମକରଣ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରବର୍ତି ଅତ୍ୟାଧୁନିକ କାଳର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ନୃତ୍ୟର ମୂଳ ସୂତ୍ର ପ୍ରାଗୈତିହାସିକ କାଳର ପ୍ରକୃତି ପ୍ରାଣ ପୂର୍ବଜ ପ୍ରଦତ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱ ପୂର୍ଣ୍ଣ କଳାତ୍ମକ ସମ୍ବଳ । ପ୍ରାଗୈତିହାସିକ କାଳରେ ଏହି ନୃତ୍ୟ ଏକକ ଥିଲା । ଦର୍ଶକ ପାଇଁ ଅଭିପ୍ରେତ ନ ଥିଲା । ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦରେ ନିଜସ୍ୱ ଆନନ୍ଦକୁ ଉପସ୍ଥାପନ ପୂର୍ବକ ନିଜେ ଖୁସି ହେବା ପାଇଁ ସେ ନାଚୁଥିଲା ।
ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରାଗୈତିହାସିକ କାଳର ଗୁଡ଼ହାଣ୍ଡି ଗୁମ୍ଫା ଚିତ୍ରରେ ଅଙ୍କିତ ହରିଣ ଶିକାର ଓ ନୃତ୍ୟଭଂଗୀ ଏବଂ ବିକ୍ରମଖୋଲ
(୪) ଶିଳାଲେଖରେ କେତେକ ଲିପି ସହ ଏକ ପଶୁ ଓ ମଣିଷର ନୃତ୍ୟ ମୁଦ୍ରା ଏହାର ସୂଚନା ଦେଇଥାଏ । ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ସୀମାବର୍ତି କେନ୍ଦୁଝରର ସୀତା ବିଂଚି
(୫) ଗୁମ୍ଫା ଚିତ୍ରରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ପ୍ରାଗୈତିହାସିକ କାଳରେ ହିଁ ଏ ଅଂଚଳର ମଣିଷ ଏକକରୁ ସମୂହ ନୃତ୍ୟ କରିବା ଶିଖିସାରିଥିଲା ତଥା ଅବସର ସମୟରେ ନୃତ୍ୟକୁ ମନୋରଂଜନର ମାଧ୍ୟମ କରିସାରିଲା ।
ସମ୍ବଲପୁରୀ ନୃତ୍ୟରେ ବାଦ୍ୟର ସମନ୍ୱୟ ଖ୍ରୀ.ପୂ. ତୃତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀ ବେଳକୁ ହୋଇସାରିଥିବାର ସୂଚନା ମିଳେ । ବର୍ତମାନ କୁହାଯାଉଥିବା ସମ୍ବଲପୁରୀ ନୃତ୍ୟ ଏହି ସମୟ ଖଣ୍ଡରେ ଏକ ଗୋଷ୍ଠୀନୃତ୍ୟର ରୂପ ଧାରଣ କରିଥିବା ଅନୁମିତ ହୁଏ । ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ତୃତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀରେ ରଚିତ ଭରତ ମୁନୀଙ୍କ ନାଟ୍ୟଶାସ୍ତ୍ରରେ ସ୍ଥାନିତ ଅବନଦ୍ଧ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରରେ ଢ଼ୋଲ, ନିଶାଣ, ତାସା, ମହୁରୀ ଆଦିର ସ୍ଥିତି ସ୍ପଷ୍ଟ ଅଟେ ।
(୬) ସମ୍ବଲପୁରୀ ନୃତ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ଏହି ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଏହି ସମୟରେ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବେ ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇସାରିଥିଲା, ତେବେ, ନିଶାଣ, ତାସା ଓ ମହୁରୀ ଅପେକ୍ଷା ଢ଼ୋଲ ସମ୍ବଲପୁରୀ ନୃତ୍ୟରେ ସଂଶ୍ଲିଷ୍ଟ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଅଧିକ ପୁରାତନ ଅଟେ । କାରଣ ଏହି ନୃତ୍ୟଟି ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ଢ଼ୋଲ ଆଶ୍ରିତ ନୃତ୍ୟ ଅଟେ ।
(୭) ପରେ ପରେ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ ନିମନ୍ତେ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ବାଦ୍ୟର ତାଳ ପାଇଁ ନିଶାଣ, ତାସା, ମହୁରୀକୁ ସହ-ବାଦ୍ୟ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ।
ପ୍ରକୃତି ପୂଜା ପରମ୍ପରା ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ଜନଜୀବନରେ ପ୍ରତୁଳ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଛି । ପଂଚମ ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀ ବେଳକୁ ଆଦିବାସୀଙ୍କ ସହିତ ଆର୍ଯ୍ୟାମାନଙ୍କ ସାଂସ୍କୃତିକ ସଂଘର୍ଷ ଓ ସମନ୍ୱୟ ଭିତରେ ଡ଼ାଲଖାଇ ଓଷା, କାରମାପୂଜା ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଧର୍ମୀୟ ଅନୁଷ୍ଠାନ । ତନ୍ତ୍ର ସାଧନା ଅବସରରେ ଇଷ୍ଟକୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିବାପାଇଁ ଏ ସବୁ ପୂଜା ପୂର୍ବକ ନୃତ୍ୟ କରିବା ଏହି ସମୟରେ ସ୍ୱାଭାବିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଥିଲା । ତେଣୁ ଏହି ସମୟରେ ସମ୍ବଲପୁରୀ ନୃତ୍ୟରେ ଆଦିବାସୀଙ୍କ ଡ଼ାଲଖାଇ ଓ କରମା ନୃତ୍ୟର ପ୍ରଭାବକୁ ଉପେକ୍ଷା କରାଯାଇନପାରେ । କହିବା ବାହୁଲ୍ୟ କରମା ଓ ଡାଲଖାଇ ନୃତ୍ୟ ହିଁ ସମ୍ବଲପୁରୀ ନୃତ୍ୟର ମୂଳ ଉତ୍ସ ଅଟେ । ତେବେ ଏହି ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମ୍ବଲପୁରୀ ନୃତ୍ୟରେ ଗୀତର ସଂଯୋଗ ହୋଇ ନ ଥିଲା ବୋଲି କହିବା ଉଚିତ୍ ହେବ । ଏହି ସମୟ ଖଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାରେ ବ୍ୟବହୃତ ବର୍ତମାନର କୋଶଲୀ ଭାଷା ସ୍ୱୟଂସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ନ ଥିଲା ତଥା ପାଲି, ପ୍ରାକୃତ, ଅପଭ୍ରଂଶ ତଥା ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କ ଭାଷାହିଁ ଏହି ଅଂଚଳର ଲୋକମାନଙ୍କ ଭାଷାର ସ୍ୱରୂପ ଥିଲା ।
(୮)ଏହି ସମୟରେ ସମ୍ବଲପୁରୀ ନୃତ୍ୟ ମନୋରଂଜନ ସମେତ ଧର୍ମାଚାର ଭିତିକ ହେବା ସ୍ୱାଭାବିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା କାରଣ ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ପଂଚଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ମଧ୍ୟରେ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାରେ ଶାକ୍ତ, ବୌଦ୍ଧ, ଶୈବ ଆଦି ଧର୍ମ ଭିତରେ ନିୟମିତ ସଂଘର୍ଷ ଜାରି ରହିଥିଲା ।
(୯) ଏଥି ସହିତ ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ଧର୍ମୀୟ ଧାରଣା ଓ ବିଚାରବୋଧ ମଧ୍ୟ ଏହି ସଂଘର୍ଷର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥିଲା ।
ମଧ୍ୟ ଯୁଗୀୟ ସମୟଖଣ୍ଡରେ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ଏହି ନୃତ୍ୟ ଗୀତ ସଂଯୋଜିତ ହୋଇଥିବାର ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । କାରଣ, ଏହି ସମୟରେ ସମଗ୍ର ଭାରତ ବର୍ଷରେ ଲୋକକଳାର ସଂଗୀତକୁ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଥିଲା । ଏପରିକି ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ସାଧାରଣ କଥିତ ଭାଷା ଏହି ସମୟରେ ସ୍ୱୟଂ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପ ପରିଗ୍ରହଣ କରିସାରିଥିଲା । ଗୀତର ସଂଯୋଗ ଫଳରେ ଏହି ନୃତ୍ୟ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଆଦୃତି ଲାଭ କଲା ଏପରିକି, ଧର୍ମାଚାର ସମେତ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ, ଅବସର ବିନୋଦନ ନିମନ୍ତେ ପରିବେଷିତ ହେଲା ।
ବାଦ୍ୟ ଓ ଗୀତର ସମନ୍ୱୟରେ ପରିବେଷିତ ଏହି ନୃତ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଯୁଗରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ସୀମାରେ ବାନ୍ଧି ନ ହୋଇ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ପର୍ଯନ୍ତ ପରିବେଷିତ ହେଉଥିଲା । ବେଳେବେଳେ ଗୋଟିଏ ପଦ ଗୀତରେ ଦୀର୍ଘ କାଳ ଧରି ବାଦ୍ୟ ବାୟନ କରାଯାଉଥିଲା । ବାଦ୍ୟକାର ବା ବଜ୍ନିଆମାନେ କ୍ଲାନ୍ତ ହେଲା ପରେ ଆଉ ଏକ ପଦକୁ ନଚ୍ନିଆମାନେ ଗୀତ ଗାନ ପୂର୍ବକ ନାଚୁଥିଲେ । ବର୍ତମାନ ମଧ୍ୟ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ଗ୍ରାମାଂଚଳରେ ଏହି ପରମ୍ପରା ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଛି । ବିଭିନ୍ନ ଶୈଳୀରେ ଗୀତକୁ ଏହି କ୍ରମରେ ଗାନ କରାଯାଉଥିଲା ।
ବିଶେଷତଃ ୮+୧୧+୮ ମାତ୍ରାର ତ୍ରିପାଦିକ ଛନ୍ଦରେ ସଂଯୋଜିତ ଏହି ଗୀତକୁ ଜାଇଫୁଲ, ସଜନୀ, ବାଙ୍ଗରୀ, ଝରିରେ ଝରା, ନିଆଲିମଲି, ଭମରା, ଚପ୍କରାଟି, କଲାକୋକିଲ, ସୁନାମାଲି, ଧନମାଲି, ଉକିଆବତୀ, ଲେଲେ ଲହରି, ମଲୀରେ, ସର୍ଗିଲାଙ୍ଗ, କରଲାଡ଼ାଙ୍ଗ, ବାଂଜିପତର, କଲା କଜଲପାତୀ, ଗଲାମାଲି, ଗୁଆନଡ଼ିଆ ଆଦି ଅନେକ ସମ୍ବୋଧନପୂର୍ବକ ଭିନ୍ନ ନ୍ନ୍ ସ୍ୱରରେ ଗାନ କରୁଥିଲେ । ଏଥିସହ ରସରକେଲୀ, ଡାଲଖାଇ, କରମସାନୀ ପ୍ରଭୃତି ଅନ୍ୟ ଛନ୍ଦର ଗୀତ ମଧ୍ୟ ଗାନ କରୁଥିଲେ । ଗୀତର ସ୍ୱର ଅନୁଯାୟୀ ବାଦ୍ୟର ତାଳ ବଦଳୁଥିଲା ଏବଂ ନୃତ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ମୁଦ୍ରାରେ ପରିବେଶିତ ହେଉଥିଲା ।
ପୂର୍ବରୁ କରମା, ଡାଲଖାଇ ଭଳି ଆଦିବାସୀ ନୃତ୍ୟ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ଅତି କମ୍ ମୁଦ୍ରାରେ ଏହି ଅବସର ବିନୋଦନ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷିତ ହେଉଥିବା ବେଳେ ଗୀତ ଓ ବାଦ୍ୟର ସ୍ୱର, ତାଳର ପ୍ରକାର ଅନୁଯାୟୀ ଏହି ସମୟରେ ନୃତ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକର ମୁଦ୍ରା ମଧ୍ୟ ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ସଂଯୋଜିତ ହେଲା । ପଶୁପକ୍ଷୀଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ଚାଲି, ଅଙ୍ଗ କୌଶଳ, ଦୈନନ୍ଦୀନ ଜୀବନଚର୍ଯ୍ୟାରେ କରୁଥିବା କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ, ସ୍ୱପ୍ନ-କଳ୍ପନାର ଭୌତିକ ରୂପାୟନ ଏହି ସମୟରେ ନୃତ୍ୟରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଗଲା ।
ନୃତ୍ୟ ସମୟରେ ମୟୂର ଭଳି ପୁଚ୍ଛ ମେଲି ନାଚିବା, ହରିଣ ଭଳି ବକ୍ର ଦୌଡ଼ କରିବା ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପଶୁପକ୍ଷୀଙ୍କ ଅଙ୍ଗଭଙ୍ଗୀର କ୍ରମାଗତ ଓ ସମୂହ ଅନୁକରଣ ସହିତ ଚାଷ କାମ ସମୟରେ ଲଙ୍ଗଳ ଧରିବା, ଧାନ ବୁଣିବା, କାଦୁଅ କରିବା, ପହ୍ଲା ମାରିବା, ପହ୍ଲା ରୋଇବା, ଧାନ କାଟିବା ଆଦି କୃଷିକର୍ମ ତଥା ଶାଗ ତୋଳିବା, ଢ଼ିଙ୍କି କୁଟିବା, ଛେରା ଦେବା, ବାସନ ଧୋଇବା, ପାଣି କାଢ଼ିବା, ଲୁଗା ବୁଣିବା, ତୁଳା ଭିଣିବା, ପୁଚି ଖେଳିବା, ଛୁଆ ଖେଳେଇବା ଆଦି ଅନେକ କ୍ରିୟାକଳାପକୁ ଛାନ୍ଦସିକ ଓ ନାନ୍ଦିନିକ ପ୍ରୟୋଗ ପୂର୍ବକ ନୃତ୍ୟରେ ସଂଯୋଗ କରାଗଲା । ଏହି ସମୟରେ ହିଁ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ଏହି ଯୁବ ପ୍ରମୋଦ ତଥା ଅବସର ବିନୋଦନ ନୃତ୍ୟରେ ଝୁମ୍କାର ସଂଯୋଗ ହୋଇଥିବା ଅନୁମାନ କରାଯାଏ ।
ସାଧାରଣତଃ ମନୋରଂଜନ ଧର୍ମୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଯୁବକ-ଯୁବତୀମାନେ ଏହି ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରୁଥିଲେ ହେଁ ଦର୍ଶକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଯେ କୌଣସି ଲୋକ ଯେଉଁ ମୁହୂର୍ତରେ ମଧ୍ୟ ନୃତ୍ୟଦଳ ମଧ୍ୟରେ ପଶି ପାଦରେ ପାଦ ମିଶାଇ ତାଳ ଅନୁଯାୟୀ ନାଚିପାରୁଥିଲା । ଏହି ସମୟରେ ଖଣ୍ଡକୁ ସମ୍ବଲପୁରୀ ନୃତ୍ୟ ପ୍ରୟୋଗ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସମୟଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇପାରେ ।
ସ୍ୱାଧୀନତା ପୂର୍ବବର୍ତି କାଳରେ ଏହି ନୃତ୍ୟ ଅଂଚଳଭେଦରେ ଧଙ୍ଗରା ଧାଙ୍ଗରୀ ନାଚ୍, ବଜାଶାଲିଆ ନାଚ୍, ବିହାଶାଲିଆ ନାଚ୍ ଆଦି ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ ସେମିତି କିଛି ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ନାମରେ ପରିଚିତ ନ ଥିଲା । ଯେଉଁମାନେ ନୃତ୍ୟ କରୁଥିଲେ ସେମାନେ ସମସ୍ତେ ନଚନିଆଁ ଥିଲେ । ଯେଉଁମାନେ ବାଦ୍ୟ ବାୟନ କରୁଥିଲେ ସେମାନଙ୍କୁ ବଜ୍ନିଆ କୁହାଯାଉଥିଲା ଏବଂ ନଚ୍ନିଆମାନଙ୍କ ଦୁଇ ପକ୍ଷରୁ ଜଣେ ଜଣେ ନେତୃସ୍ଥାନୀୟ ଯୁବକ ଯୁବତୀ ଗୀତ ଗାନ କରୁଥିଲେ । ବେଳେବେଳେ ଏହା ପ୍ରତିଯୋଗୀତାମୂଳକ ମଧ୍ୟ ଥିଲା । ଏହାର ମଂଚ ଯେ କୌଣସି ପ୍ରଶସ୍ତ ଦାଣ୍ଡ, ଦୁଆର ହିଁ ଥିଲା ।
ସ୍ୱାଧୀନତା ପରବର୍ତୀ କାଳରେ ଏହି ନୃତ୍ୟ ଗାଆଁ ଦାଣ୍ଡରୁ ବାହାରି ବାହ୍ୟ ଜଗତରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହେବାର ସୁଯୋଗ ଲାଭ କଲା ବିଭିନ୍ନ ଅଂଚଳର ଦର୍ଶକକୁ ଆଖି ଆଗରେ ରଖି ଏହି ସମୟରେ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ଏହି ଯୁବ ପ୍ରମୋଦ ନୃତ୍ୟ ସାମଗ୍ରିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଚିତାକର୍ଷକ ରୂପ ନେଲା । ସମୟର ଆହ୍ୱାନ କ୍ରମେ ଏହି ସମୟରେ ନୃତ୍ୟରେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଦିଗଗୁଡ଼ିକ ଗୁରୁତ୍ୱାରୋପ ସହିତ ପରିବର୍ତିତ ମଧ୍ୟ କରାଗଲା ।
(୧) ନୃତ୍ୟର ସମୟ ସୀମା ଆୟୋଜକ ଓ ଦର୍ଶକଙ୍କ ମନଲାଖି କରାଗଲା ଏହା ସାଧାରଣତଃ ଦଶରୁ କୋଡ଼ିଏ ମିନିଟ୍ ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ହେଲା ।
(୨) କମ୍ ସମୟରେ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ନୃତ୍ୟ ଛନ୍ଦର ପ୍ରୟୋଗ କରାଗଲା ।
(୩) ଅନ୍ୟ ନୃତ୍ୟର ଶୈଳୀମାନଙ୍କୁ ସଂଯୋଗ କରାଗଲା ।
(୪) ବାଦ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଢ଼ୋଲ, ନିଶାଣ, ତାସା, ମହୁରୀ ଓ ଝୁମ୍କା ଆଦିରେ ସୀମିତ ନ ରଖି ଆଧୁନିକ ବାଦ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ରର ସଂଯୋଗ କରାଗଲା ।
(୫) ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶୈଳୀର ଗୀତ ଗାନ କରି ଏକକାଳୀନ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହେଉଥିବା ଗୋଟିଏ ନୃତ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ଶୈଳୀର ଗୀତ ସଂଯୋଗ ହେଲା ।
(୬) ବାଦ୍ୟର ତାଳରେ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ୟ ଅଂଚଳର ତାଳକୁ ସଂଯୋଗ କରାଗଲା ।
(୭) ଲୋକଗୀତ ସହିତ ଆଧୁନିକ ଗୀତର ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରାଗଲା ।
(୮) ଛତିଶଗଡ଼ର ପାଣ୍ଡୱାନୀ ବା ଓଡ଼ିଆ ପାଲା ଭଳି ଗୀତ ଗାନ ସମୟରେ ଗୀତର ମର୍ମକୁ ଗାୟକ ଗାୟିକାମାନେ ଛଟା ଦାଏକା ସଂଯୋଗ ପୂର୍ବକ ଅର୍ଥବିସ୍ତାର କରିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ ।
(୯) ଗାୟକ ଗାୟିକା ନଚ୍ନିଆମାନଙ୍କ ଗୋଷ୍ଠିରୁ ନ ହୋଇ ମଂଚ ପାଶ୍ୱର୍ରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ରହି ଗୀତ ଗାନ କଲେ ।
(୧୦) ସ୍କୁଲ ବା ତାଲିମ କେନ୍ଦ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ଗୁରୁ ମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଶିକ୍ଷାଦାନ କରାଗଲା । ଯାହା ଲୋକନୃତ୍ୟ ପରମ୍ପରାର ବିରୋଧାଭାସ ଅଟେ ।
(୧୧) ପୂର୍ବରୁ ଯେହେତୁ ଜନସାଧାରଣ ଏହି ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ବର୍ତମାନ ସମୟରେ ତାଲିମ ପ୍ରାପ୍ତ କଳାକାର ମାନେ ଏହି ନୃତ୍ୟକୁ ପରିବେଷଣ କଲେ ତେଣୁ ସେମାନେ ଲୋକ ସାଧାରଣ ନହୋଇ କଳାକାର ଭାବେ ପରିଚିତ ହେଲେ ।
(୧୨) ଯେହେତୁ ତାଲିମ ପ୍ରାପ୍ତ କଳାକାରମାନେ ନୃତ୍ୟ ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଆରମ୍ଭ ହେଲା ତେଣୁ ଯୋଗାଡ଼କରା ଅଳଙ୍କାର ଓ ବେଶ ପୋଷାକ ପରିଧାନ କଲେ ।
(୧୩) ନିଜ ଦେହରେ ପାରମ୍ପରିକତା ଆଣିବା ପାଇଁ କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ ଓ ଅର୍ଥହୀନ ଚିତାକୂଟାର ପ୍ରୟୋଗ କରାଗଲା ।
(୧୪) ଜନ ସାଧାରଣଙ୍କ ନୃତ୍ୟ କଳାକାରଙ୍କ ଭିତରେ ସୀମିତ ହୋଇ ରହିଗଲା ।
(୧୫) ଗାଆ ଦାଣ୍ଡର ସ୍ୱାଭାବିକ ମଂଚ ଅପେକ୍ଷା ସୁଦୃଶ୍ୟ ମଂଚ ଆଡ଼କୁ ନୃତ୍ୟ ମୁହାଁଇଲା ।
(୧୬) ଅବସର ବିନୋଦନ ନିମନ୍ତେ ପରିବେଷିତ ହେଉଥିବା ଏହି ନୃତ୍ୟ କଳାକାରମାନଙ୍କ ଅବସର ଅପେକ୍ଷା ଦର୍ଶକମାନଙ୍କ ଅବସରକୁ ଗୁରୁତ୍ୱ ପ୍ରଦାନ ପୂର୍ବକ ଅପେକ୍ଷା କଲା ।
(୧୭) ପେଶାଦାର କରିବା ପାଇଁ ସମ୍ବଲପୁରୀ ନୃତ୍ୟକୁ ନିଜସ୍ୱ ସୁବିଧାମୁତାବକ ଯେ କୌଣସି ସଂଜ୍ଞା ପୂର୍ବକ ନାମ ଦିଆଗଲା ।
(୧୮) ମୁକ୍ତ ନୃତ୍ୟ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ଶୃଙ୍ଖଳିତ, ବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଓ ବିଧିବଦ୍ଧ ହେଲା ।
(୧୯) ନୃତ୍ୟରେ ବ୍ୟାୟାମ କୌଶଳ ବା ଜିମାନିଷ୍ଟିକ୍ କ୍ରିୟା କଳାପକୁ ଆରୋପ କରାଗଲା ।
(୨୦) କଳାକାରମାନଙ୍କର ନୃତ୍ୟ ସହିତ ଆତ୍ମିକ ସଂପର୍କ ରହିଲା ନାହିଁ ।
ତେବେ ଏହି ନୃତ୍ୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରବର୍ତୀ କାଳରେ ହିଁ ସମ୍ବଲପୁରୀ ନାମରେ ପରିଚିତ ହେଲା । ଏହାର ନୃତ୍ୟ, ଗୀତ ଓ ବାଦ୍ୟର ସୁସମନ୍ୱୟ ସମସ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର ଓ ସମସ୍ତ ଅଂଚଳର ଦର୍ଶକଙ୍କୁ ଆକର୍ଷିତ କରିପାରିଛି । ତେବେ ସାଂପ୍ରତିକ କାଳର ସମ୍ବଲପୁରୀ ନୃତ୍ୟ ବିଶ୍ୱ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହେବାର ଗୌରବ ଅର୍ଜନ କରିବା ନିଶ୍ଚୟ ଏକ ଗୌରବାବହ ବିଷୟ ।
ସମ୍ବଲପୁରୀ ନୃତ୍ୟ ବର୍ତମାନ କେବଳ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାରେ ସୀମିତ ନ ରହି ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଏପରିକି ରାଜ୍ୟ ତଥା ଦେଶ ବାହାରେ ମଧ୍ୟ ଗୁରୁ ଓ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ତାଲିମ ପ୍ରଦାନ ପୂର୍ବକ ପରିବେଷିତ ହେବାର ସୁଯୋଗ ପାଇଲାଣି । ଏହାର ସାମଗ୍ରିକ ବିଭବ ଏହି ନୃତ୍ୟକୁ ଅତି ସହଜରେ ଦର୍ଶକଙ୍କ ମନ ଜିଣିବା ସହ ବର୍ତମାନର ଜଗତୀକରଣର ବଜାରରେ ନିଜର ସ୍ଥାନକୁ ସୁରକ୍ଷିତ କରି ରଖି ପାରିଛି ।
(ଏହା ଲେଖକଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ମତ ଅଟେ )
- ପରମେଶ୍ୱର ମୁଣ୍ଡ, ସେ ଏକାଧାରରେ ଜଣେ କବି,ଗବେଷକ ଓ ନାଟ୍ୟକାର ଅଟନ୍ତି। ତାଙ୍କର ବହୁ ଲେଖା ବିଭିନ୍ନ ପତ୍ରପତ୍ରିକାରେ ପ୍ରକାଶିତ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ଭବାନୀପାଟଣା ସହରସ୍ଥିତ ଜୟ ପ୍ରକାଶ ସାନ୍ଧ୍ୟ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ରେ ଅଧ୍ୟାପକ । ତାଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ନାଟକ ଆକାଶବାଣୀ ଓ ଦୁରଦର୍ଶନ ରେ ପ୍ରସାରିତ ହେବା ସହ ବିଭିନ୍ନ ମଞ୍ଚରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଛି। ତାଙ୍କ ସହ ମୋବାଇଲ ନମ୍ବର 9437153656 ଓ ଇମେଲ [email protected] ରେ ଯୋଗାଯୋଗ କରିପାରିବେ ।
