ଏକଥା ସମସ୍ତେ କହନ୍ତି ଯେ ସଂସାରରେ ଜୀବନ ନେଇ ବଂଚୁଥିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାରୀ ଓ ପୁରୁଷ ଜଣେ ଜଣେ କବି ଓ କବୟିତ୍ରୀ ! ମାତ୍ର ସେମାନଙ୍କ ଭିତରୁ କିଏ ନିଜର ଭାବକୁ ଭାଷାଦେଇ ବ୍ୟକ୍ତ କରିପାରେ , କିଏ କରିପାରେ ନାହିଁ । ଯିଏ ନିଜର ଭାବକୁ ଭାଷା ଦେଇ ବ୍ୟକ୍ତ କରିପାରେ ନାହିଁ , ସେ ସାଧାରଣ ମଣିଷ ରୂପରେ ଗଣାହୁଏ ; କିନ୍ତୁ ଯିଏ ନିଜର ଭାବକୁ ଭାଷା ଦେଇ ବ୍ୟକ୍ତ କରିପାରେ ସେ ସାଧାରଣ ମାନଙ୍କ ସ୍ତରରୁ ଟିକିଏ ଉପରେ ରହି “କବି ”ର ଆଖ୍ୟା ପାଇଥାଏ ।
ଯିଏ ନିଜର ଭାବକୁ ଭାଷାଦେଇ ବ୍ୟକ୍ତ କରିପାରେ ଏବଂ କବିର ଆଖ୍ୟାପାଏ ସେ କବି ଦୁଇ ପ୍ରକାର ! ଜଣେ ପ୍ରଥମରେ କବି ସାଜେ ଓ ତ’ା ପରେ କବିତା ଲେଖେ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଜଣେ ପ୍ରଥମେ କବିତା ଲେଖେ ଓ ତା’ ପରେ କବି ସାଜେ ! ଅବଶ୍ୟ ଏକଥା ସତ୍ୟ ଯେ ପ୍ରଥମେ କବି ସାଜି ତା’ ପରେ କବିତା ଲେଖୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଚିରଜୀଂବୀଏବଂ ମହାକାଳ ତାକୁ ନଷ୍ଟ କରିପାରେ ନାହିଁ । ମାତ୍ର ପ୍ରଥମେ କବିତା ଲେଖି ତା’ପରେ କବି ବୋଲାଉ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଆଦରତାଠାରୁ ବାହାରେ ରହିଯାଏ ଏବଂ କାଳ ବକ୍ଷରେ ବିଲୀନ ହୋଇ ଯିବାର ସଂଭାବନା ଥାଏ ।
ତା’ପରେ ପ୍ରଥମେ କବି ସାଜି ପରେ କବିତା ଲେଖୁଥିବା କବି ପୁଣି ଦୁଇ ପ୍ରକାର ! ଜଣେ ଭାବପ୍ରବଣ ହୋଇ କବିତା ଲେଖେ ଏବଂ ଆଉ ଜଣେ ବୌଦ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାକୁ ନେଇ କବିତା ଲେଖେ ; ମାତ୍ର ଏଠାରେ ଏହିକଥା କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ବୌଦ୍ଧକତା ବିହୀନ କେବଳ ଭାବପ୍ରବଣତାକୁ ନେଇ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା କବିତା ପାଣିର ଲହଡା ଭଳି ତରଳ । ଅପର ପକ୍ଷରେ ଭାବପ୍ରବଣତାହୀନ କେବଳ ବୌଦ୍ଧିକତାକୁ ନେଇ ଲେଖାଯାଇଥିବା କବିତା ବେରସିକ ଯୁକ୍ତି । ତାକୁ କବିର “ସାରସ୍ୱତ ସାଧନା” କୁହାଯାଇପାରେ ।
ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ସାଂପ୍ରତିକ ଓଡିଆ କବିକୁଳ କେତେବେଳେ ଭାବପ୍ରବଣ କବି ତ’ ଆଉ କେତେବେଳେ ବୌଦ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାର କବି । କବିତା ଲେଖିଲା ବେଳେ କବି ଆତ୍ମ ସଚେତନ ରହିତ ହେଲେ କବି କବିତା ଲେଖିବାର ରାସ୍ତାରୁ ବିଲକୁଲ ଖସରି ଯିବ ନାହିଁ । ବରଂ କବିତାର ଏକ ମୂଳ ସମ୍ବେଗ ନିକଟକୁ ପହଂଚିଯିବ । ଏହି ଭାବରେ ଶାରଳା ଦାସଙ୍କୁ ସମୀକ୍ଷା କଲେ ସେ ଆଦୌ ଭାବପ୍ରବଣ ହୋଇ ନଥିଲେ ହିଁ କୁହାଯିବ ।
ତା’ପରେ ଓଡିଆ ସାହିତ୍ୟର ଆଦି ଯୁଗରୁ ସାଂପ୍ରତିକ ଯୁଗ ଯାଏ ପ୍ରାୟ ସବୁ କାଳରେ କବିଏକ ସାମାଜିକ ପରଂପରାର ଅନୁବନ୍ଧନ ଭିତରେ ନିଜକୁ ଅଟକେଇ ଦେଇଛି । ଅନେକ ସ୍ଥଳରେ କବି ଯେ ନୂତନତାର ଅୁସନ୍ଧାନ କରି ନାହିଁ ଏକଥା ଆଦୌ କୁହାଯାଉ ନାହିଁ । ମାତ୍ର କବିଟିଏ କେବଳ ବର୍ଣନାକାରୀ ହୋଇଗଲେ କବିତା ଓ ତା’ର ଚିନ୍ତା- ଚେତନା ଭିତରେ ରହିଥିବା ଅସଳ ମୌଳିକତା ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ସ୍ଳିପ୍ ହୋଇଯିବାର ସମ୍ଭାବନା ଓ ଆଶଙ୍କା ଥାଏ ।
ସୁତରାଂ ଯାହା ଲେଖା ଯାଇଛି ତାହା ପୁର୍ନବାର ଲେଖିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ଆଉ ଆଦୌ ନାହିଁ । କବିତା ବା ସାହିତ୍ୟ ଏମିତି ପରଂପରାର୍ଧୀ ହୋଇଗଲେ ହୁଏତ’ ସେ ସାହିତ୍ୟ ଭବିଷତରେ ସଂକୁଚିତ ହୋଇଯାଇପାରେ ଏବଂ ମଣିଷର ଯେଉଁ ଜୀବନ ପ୍ରତି ନୂତନ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ରହିଛି ତାହା ସମସ୍ତଙ୍କ ଅଗୋଚରରେ ଉଭେଇଯାଇ ପାରେ । ସାହିତ୍ୟ ହେଉଛି ଜୀବନକୁ ସାମ୍ନାରେ ରଖି ବଂଚିବାର ଏକ ମାଧ୍ୟମ ! ସାହିତ୍ୟ ଜୀବନର ସବୁ ରଙ୍ଗକୁ ଚିହ୍ନେଇ ଦିଏ , ସାହିତ୍ୟ ବିହୀନ ଜୀବନ ଏକ ରଙ୍ଗୀନ ବେଳୁନ ହୋଇପାରେ , ତାର ସ୍ଥିତି କିନ୍ତୁ ମଜବୁତ ନୁହେଁ ।“ଜୀବନକୁ ସୁନ୍ଦର ଓ ମହତର କରିବା ପାଇଁ ସାହିତ୍ୟ ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ମାଧ୍ୟମ । ଏହା ଉନ୍ନତ ମାନବିକ ଚେତନାର ଅମ୍ଳାନ ଦ୍ୟୁତି । କେତେବେଳେ ଏହା ଆଷାଢର ମୌସୁମୀ ପରି ତପ୍ତ ବିକଳ ଜୀବନରେ ବଂଚିବାର ୂନୁତନ ରୋମାଂଚ ସୃଷ୍ଟିକରେ , କେତେବେଳେ ଶରତର ଶୁଭ୍ରତା ପରି ହୃଦୟ ଓ ମନରେ ସ୍ୱଛତା ପାଇଁ ବଳିଷ୍ଠ ପ୍ରେରଣା ଦିଏ । ମଳୟ ପରି ଏହା ମଣିଷକୁ କେତେବେଳେ ପୁଲକିତ କରେ , ପୁଣି କେତେବେଳେ ଅବା ବୈଶାଖୀ ଝଂଜା ପରି ଅଶିବକୁ ଅସୁନ୍ଦରକୁ ଧ୍ୱଂସ କରିବା ପାଇଁ ଦୃପ୍ତ ଅଭିଯାନରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।” (୧)
ତା’ଭିତରେ କବିତା ଏକ ନିଟୋଲ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟର ପରିଭାଷା । ଯେଉଁଠି କବିର ଆତ୍ମାନୁଭବ ଖୁନ୍ଦାଖୁନ୍ଦି ହୋଇ ରହିଥାଏ । ଗଳ୍ପ, ଉପନ୍ୟାସ , ପ୍ରବନ୍ଧ, ଓ ନାଟକ ଭଳି କବିତାରେ ଶବ୍ଦର ଆଧିକ୍ୟ ନଥାଏ ; ବରଂ ଭାବଥାଏ ।ଯେଉଁ ଭାବ ଜହ୍ନର ଜ୍ୟୋତ୍ସନା ଭଳି ପାଠକକୁ ଶୀତଳ କରେ । କବିତା ତେଣୁ ପ୍ରାଣର କଥା କହିବାରେ କ୍ଷମ ହୋଇଥାଏ । କବିତାକୁ ଯେଉଁ ଚିରି ଦିଆଯାଇଛି ,ସେଠି କବିତାର ପୃଥକ ସ୍ୱାଦ, ଜ୍ୟେଷ୍ଠ , ଏବଂ ୍ସ୍ୱାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଜାହିର କରେ ।
ଗୀତ ,ଛନ୍ଦପକା କବିତା , ଏବଂ ଆଧୁନିକ କବିତାର ରୂପ ଅଲଗା ଅଲଗା । ଗୀତ ଓ ଛନ୍ଦପକା କବିତା ଅପେକ୍ଷା ଆଧୁନିକ କବିତା ଅଧିକ ହୃଦୟଗ୍ରାହୀ । ଯେଉଁମାନେ ପ୍ରବନ୍ଧୁ ଖଣ୍ଡଖଣ୍ଡ କରିକାଟି ଦେଇ ଖାପଛଡା ଭାବରେ ଯୋଡିଦେଲେ ଆଧୁନିକ କବିତା ପାଲଟିଯାଏ ବୋଲି କହନ୍ତି ସେମାନେ ଠିକ କହନ୍ତି ନାହିଁ ।
ସବୁ ଯୁଗର କବିତା ଯଦିଓ ସ୍ୱତଃସ୍ଫୁର୍ତ ଭାବରେ ଆସେ ତଥାପି କବିର କବିତା ଚିନ୍ତା ଓ ଚେତନା ଭିତରୁ ହିଁ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ । ଆଧୁନିକ ମଣିଷ ଯେତିକି ଜଟିଳ ଓ ସମସ୍ୟାପୂର୍ଣ ସେଇ ତୁଳନାରେ ତା’ର ସୃଷ୍ଟିମଧ୍ୟ ଦୁର୍ବୋଧ୍ୟ । ତଥାପି ତା’ଭିତରେ ସରଳତାର ଗୋଟେ ଏକୀକରଣଥାଏ. ତାକୁ ଖାଲି ଯତ୍ନର ସହ ଅନ୍ୱେଷଣ କଲେ ହେଲା । କବିତା ସବୁବେଳେ ସବୁକଥା ନକହିଲେ ବ’ି ଯାହା କହିବାର ଥାଏ କହେ । ସେଥପାଇଁ କବିତାର ଜନ୍ମ ।
ସର୍ବଦା ଜୀବନର ଅନୁବନ୍ଧନ ଭିତରେ କବିଟିଏ ବଂଚିରହୁଥାଏ । ହେତୁହେଲା ଦିନରୁ ସତ୍ୟକୁ ଭେଟିବାଯାଏ ରାସ୍ତାରେ ନାନା ଝଡ-ଝଂଜାର ଶିକାର ହେବାକୁ ପଡେ । ସେ ପଡେଉଠେ । ପଡିବା ଆଉ ଉଠିବାର ଲୁଚକାଳି ଖେଳ ଭିତରେ କବି ବଂଚିବାର ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖେ । ନହେଲେ ହାରିଯାଏ । ଯେ ହାରିଯାଏ ସେ ମରି୍ଯାଏ । ସେଠି ଆଉ କୌଣସି ଅସ୍ତିତ୍ୱର କଥା ଆଲୋଚନାର ପରିସର ଭିତରକୁ ଆସିପାରେ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଯିଏ ୍ଜିତି ଯାଏ ସେ ଆହତ ହୋଇଥାଏ । ତଥାପି ସେ ଜୀଉଁଥାଏ ।
ତେଣୁ କବି ଏକ ନିରୀହ ଶବ୍ଦ ! ତା’ର ସେ ନିରୀହତା ଭିତରୁ ଭାବ-ମିଶ୍ରିତ ଶବ୍ଦ ବାହାରେ । ସେ ଭାବ-ମିଶ୍ରିତ ଶବ୍ଦରେ ପ୍ରାଣଥିଲେ ତାହା ସାର୍ବଜନୀନତା ଲାଭ କରେ । ନହେଲେ ନିଜ ପାଖରେ ମୌଳି ଯାଏ । ସେ ମୌଳି ଯିବାର ମୁହୂର୍ତ ଆପେକ୍ଷିକ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିକୈନ୍ଦ୍ରିକ !
ତେଣୁ କବି କେତୋଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ । ନହେଲେ ସବୁ କବିତାର ଶବ୍ଦ ଭିତରେ ଭାବଥାଏ , ତାକୁ ପୃଥକ ଶୈଳୀରେ ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନା କରିବାର ଗତ୍ୟନ୍ତର ଆଉ କାହିଁ ? କବିର ମନନଶୀଳତାକୁ କେତେବେଳେ ବ’ି ବିଭାଗୀକରଣ କରାଯାଇ ପାରେନା । ହଜାରେ ଭାବନାର ଏକତ୍ରୀକରଣ କବିତା ହୋଇ ନପାରେ । ତେଣୁ ଗୋଟେ କବିର ଭାବନା ଓ ଆଉ ଗୋଟେ କବିର ଭାବନାରେ ସମନ୍ୱୟତା ନଥାଏ । ସେଠି ବଣ, ପାହାଡ, ନଦୀ-ଝରଣା, ଆକାଶ ,ସମୁଦ୍ରର ସବୁଠି ଅପୃଥକ ନଥିଲେ ବ’ି କବିର ଭାବନା ଅଲଗା ହୋଇଯାଏ । ଏବଂ କବି ସମ୍ରାଟ, କବିବର , ସ୍ୱଭାବ କବି , କବିଚନ୍ଦ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ବିଭାଗୀକରଣ ହୋଇଥାଏ । କବିତା ଚିର ଯାବତ ରହିଥିଲା ଓ ରହିଛି । ତାକୁ ନିଜନିଜ ଶୈଳୀରେ ଉଖାରିବା ହିଁ କବି ପଣିଆଁ ।
ଜୀବନ ଯେତେ ଦୁର୍ବିସହ ଓ ଜଟିଳ କବିତା ସେଇ ପରିମାଣରେ ବଳିଷ୍ଠ । ତ’ା ଭିତରେ ସେ କବିର ଆଧୁନିକ କବିତା ଯେଉଁମାନଙ୍କୁ ଭଲଲାଗେ ନାହିଁ ବୋଲି ଅଭିଯୋଗ କରନ୍ତି ,ସେମାନେ ପ୍ରକୃତରେ ଆଧୁନିକ କବିତା ପଢିନଥାନ୍ତି । ଆଧୁନିକ କବିତାର ଦ୍ୱାହିରେ ଲେଖା ଯାଇଥିବା କେତୋଟି ଶବ୍ଦର ସମାହାରକୁ ସେମାନେ ପଢିଥାନ୍ତି । ଆଧୁନିକ କବିତାର ନିଜସ୍ୱ ଗୋଟେ କଳାତ୍ମକ ଶୈଳୀଥାଏ । ଯାହାକି କବିର ଆତ୍ମା ଭିତରୁ ନିଗିଡି ଆସିଥାଏ ।
ଛନ୍ଦପକା କବିତା ଅପେକ୍ଷା ଆଧୁନିକ କବିତା ଅଧିକ ରୁଚିଶୀଳ । କାରଣ ଛନ୍ଦପକା କବିତା କବିର ସାଧନାରୁ ହିଁ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ; ମାତ୍ର ଆଧୁନିକ କବିତା କବିର ନିଛକ ଭାବପ୍ରବଣତା । କବିତାରେ ଅନସ୍ୱୀକାର୍ଯ୍ୟ ବୋଲି ଆଉ କିଛି ନଥାଏ । , ଥାଏ ବରଂ ଚାରିଆଡକୁ ପ୍ରସରି ଯିବାର ଏକ ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ଅଭିଳାଷା ।
କବିର ପତ୍ନୀ ଚିରାଶାଢି ପିନ୍ଧି ଗାଆଁ ଦାଣ୍ଡରେ ଚାଲିଲେ ବି’ କବିର ମାନସୀ ପାରିଜାତ ଫୁଲରେ ଗୁନ୍ଥା ଶାଢିରେ ଆବୃତ ହୋଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ସେ ଭାବନା କବିର କଦାପି ତାରଳିକ ନୁହେଁ ବା ସହଜ ନୁହେଁ । ବରଂ ସେଠି ଦୁଃଖକୁ ଆତ୍ମସ୍ଥ କରି ସୁଖ ଉପରେ ପହଁରିବାର ପ୍ରୟାସ ରହିଥାଏ ।
କବି ଦୀପକ ମିଶ୍ରଙ୍କ ମତରେ ଆଧୁନିକ କବିତାର ଗୋଟେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପାଠକ ଗୋଷ୍ଠୀ ଅଛନ୍ତି । ଏକଥା ଅବଶ୍ୟ ଅଯୌøକ୍ତିକ ନୁହେଁ ଏଇଥି ପାଇଁ ଯେ କବିତା ଭିତରେ ଥିବା କବିତାର ମୋଳିକତା ନିକଟକୁ ସବୁ ଧରଣର ପାଠକ ପହଂଚି ପାରି ନାହିଁ । ବେଳେବେଳେ କବିତା ଯାହା କହିବାର କଥା ତାହା ଆଦୌ କହୁନାହିଁ । କବିତା କବିତାର କଥା ନକହିଲେ କବିତା ଖାଲି ଅକବିତା ପାଲଟିଯିବ ନାହିଁ ;ବରଂ ତାର ଆୟୁଷ ଓ ଲୋକ ପ୍ରିୟତାଠାରୁ ଦୂରରେ ରହିଯିବ । “ ଅନେକ ଲୋକ ଅନେକ ସମୟରେ ନଦେଖି କିମ୍ବା ଦେଖିବା ଆଗରୁ ଲେଖି ପକାଉଛନ୍ତି । ଏହା ହେଲା ଆଧୁନିକ ସାହିତ୍ୟର ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା । —ସାହିତ୍ୟର ଆଧୁନିକ କାଳକୁ ଆସି ଆମେ ବାବାଜୀ କରି ଦେଉଛୁଁ । ସଂସାରଟା କେଚ୍କେଚା ଲାଗୁଛି । ଏଣୁ ସାହିତ୍ୟ ଭିତରକୁ ଆମେ ଆସୁଛୁଁ । ଆଧୁନିକ ସାହିତ୍ୟରେ କେବଳ ନିଃସଙ୍ଗତା । —ନିଃସଙ୍ଗତା ଛଡା କିଛି ନାହିଁ (୨)
ଏଠି କବିତା ବା ସାହିତ୍ୟ ଯଦି ସମାଜର ଦର୍ପଣ ତେବେ ପାଠକ କବିତାରେ ନିଜକୁ ନଦେଖିଲେ କବିତା ପ୍ରତି ବୀତସ୍ପୃହ ହେବା ଅସ୍ୱାଭିକ ନୁହେଁ । ଏଠି ପାଠକ ଅପରାଧୀ ନୁହେଁ । ସଂସାରର ଯାବତୀୟ ଦ୍ୱନ୍ଦକୁ ଆତ୍ମସ୍ତ କରି କବିତା ଲେଖୁଥିବା କବି ସବୁ ମୁହୂର୍ତରେ ପାଠକର ଦୂରରେ ନୁହେଁ ।
ତେଣୁ କବିତା ବା ସାହିତ୍ୟକୁ ସମୀକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ଆଉ ଜଣକର ଲୋଡାହୁଏ । ଯେଉଁ ମାନଙ୍କୁ ଆମେ ସାହିତ୍ୟର ସମାଲୋଚକ କହି ସ୍ୱୀକାର କରୁ , ପ୍ରକୃତରେ ସେମାନେ ସାହିତ୍ୟ ଭିତରୁ ତ୍ରୁଟି ଖୋଜି ନଥାନ୍ତି । ବରଂ ସେମାନେ ସାହିତ୍ୟକୁ ଭଲପାଆନ୍ତି ଏବଂ ସାହିତ୍ୟକୁ ୁ ଆହୁରି ଆହୁରି ପ୍ରସାରିତ କରିବା ପଇଁ ପ୍ରଯତ୍ନ କରୁଥାନ୍ତି । ଗୋଟେ ପାଣି ବୁଡାଳି ଯେତେବେଳେ ପାଣି ଭିତରେ ବୁଡୁଥାଏ , ସେ ହିଁ କେବଳ କହିପାରେ କେଉଁଠି କମ ପାଣି ଅଛି ଏବଂ କେଉଁଟି ବେଶି ପାଣି ଅଛି । ତା ବୋଲି ତାକୁ ଅହଂକାରୀ କହିବା ଏବଂ ତାସହ ଶତ୍ରୁତା ଆଚରଣ କରିବା ଆଦୌ ସୁନ୍ଦର କଥା ନୁହେଁ । ସାହିତ୍ୟ ଲେଖା ସରିଗଲେ ତାହା ସାର୍ବଜନୀନ ସଂପଦ ହେଇଯାଏ । ତାକୁ ଅନ୍ୟମାନେ ଯେତିକି ତର୍ଜମା କରିବେ , ଯେତିକି ଧର୍ଷଣ କରିବେ ତାହା ସେତିକି ପ୍ରସାରିତ ଏବଂ କାଳଜୟୀ ହେବ । ସାହିତ୍ୟ କଦାପି କବି ବା ଲେଖକର ନିଜସ୍ୱ ସଂପଦ ନୁହେଁ । ସାହିତ୍ୟକୁ ଯଦି ସାହିତ୍ୟିକ କେବଳ ଯାବୁଡି ଧରିବ ମୋର କହି ସାହିତ୍ୟର ନିଶ୍ଚୟ ଅପମୃତ୍ୟୁ ହେଇଯିବ ।
ତେଣୁ ସାହିତ୍ୟ ବା କବିତାକୁ ନେଇ ଆଉ କାହାରିର କିଛି କହିବାର ନଥାଉ । ଯଦି କହିବାର ଅଛି
ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରା ନଯାଉ । ଏବଂ ଯଦି ସୃଷ୍ଟି କରାଯିବ ତାକୁ କେତଟି ମୁହୂର୍ତ ପରେ ନିଆଁରେ ପୋଡି ଦିଆଯାଉ ।ତାପରେ ସେ କବିତା ବା ସାହିତ୍ୟକୁ ନେଇ ଅନ୍ୟମାନେ ବିଲକୁଲ ସମୀକ୍ଷା କରିପାରିବେ ନାହିଁ । କବିତା ବା ସାହିତ୍ୟର କଦାପି ଦୁଇଟି ଦିଗ ନଥାଏ ବା କୌଣସି ଦିଗ ନଥାଏ । ଯଦି ଥାଏ ତାହା କବି ବା ସାହିତ୍ୟିକର ଭାବନା । ସେ ଭାବନାକୁ ପୁଙ୍ଖାନୁପୁଙ୍ଖ ଭାବରେ ବିଶ୍ଳେଷଣ କଲେ ଯାଇ କବିତା ସାହିତ୍ୟର ଅସଳ ସ୍ୱାଦ ଚାଖି ହୁଏ ।
ସବୁବେଳେ ପ୍ରେମରୁ କବିତାର ଅୟମାରମ୍ଭ ହୁଏ ନାହିଁ । ଅଧିକାଂଶତଃ ପ୍ରତାରଣାରୁ କବିତା ଜନ୍ମଲାଭ କରେ । ଏବଂ ପ୍ରେମରେ ତାର ଇତିଶ୍ରୀ ହେଇଯାଏ । ସେଠି କବିବୋଲି ଆଗରୁ କେହିଜଣେ ଥାଏ ; କିନ୍ତୁ ଜଣା ପଡୁ ନଥାଏ ; ମାତ୍ର ହଠାତ ଦୁଃଖରୁ ସୃଜନଶୀଳତାର ବିକାଶ ହୋଇଯାଏ । ତେଣୁ ସବୁ କବି ଗୋଟେଗୋଟେ ପ୍ରେମିକ । ପ୍ରେମ ଓ ପ୍ରତାରଣା ହିଁ କବିତା । ପ୍ରେମ ନକଲେ କବିତା ଲେଖି ହୁଏ ନାହିଁ ବୋଲି ପ୍ରାୟତଃ ଶୁଣା ଯାଇଥାଏ । ଏକଥା ପୁରାପୁରି ମିଛ ନହେଲେ ବ’ି ବିଫଳ ନାୟକ କବିତାର ଅଶ୍ରୟ ନିଏ ।
ପ୍ରେମିକାର ପଣତ , ତା ଓଠର ଉଷ୍ନତା, ଦେହର ବାସ୍ନା, ତାର ଉନ୍ନତ କବରୀର ଗହନ କୁନ୍ତଳ , ଟାଣଟାନ ଆଖି ,ଓ ସର୍ବୋପରି ତା ପାଦର ଘୁଙ୍ଗୁର ଭିତରେ ନିଜକୁ ନିବିଡ ଭବରେ ଅନୁଭବ କରେ । ଯିଏ ନିଜକୁ ଅନୁଭବ କରିପାରେ ସେ କବିର ଭାବନା ପାଏ । ନିଜକୁ ଦୁଇଫାଳ ନକଲେ ଜଣେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ହୋଇପାରେ ; କିନ୍ତୁ କବି ହୋଇ ନପାରେ । କବି ହେବା ସତରେ ଗୋଟେ ପାହାଡ ଉପରୁ ଖସି ପଡିବା ସହ ସମାନ । କିନ୍ତୁ ରକ୍ତ ବାହାରେ ନାହିଁ ; ଅଥଚ ଯନ୍ତ୍ରଣା ହୁଏ । ସେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ମନର ଅଟେ । ହୃଦୟର ହୁଏ । ସେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ହୁଏତ ସ୍ୱଗତୋକ୍ତି । ସେ ସ୍ୱଗତୋକ୍ତି ବାହାରକୁ ଆସିଲେ କବିତାହୁଏ । ତେଣୁ ଅବ୍ୟକ୍ତ ଦୁଃଖକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରିବାର ମାଧ୍ୟମ ହିଁ କବିତା ।
ଅନେକ ସ୍ଥଳରେ ଅନେକ ତରୁଣ ଓ ପ୍ରବୀଣ କବି ଅନ୍ୟମନସ୍ୱତାର ଅନ୍ୟନାମ କବିତା ବୋଲି କହିଥାନ୍ତି । ଏକଥା ନିଚ୍ଛକ୍ ବାସ୍ତ ହୋଇପାରେ । ଯେତେବେଳେ ଗୋଟେ ମନ ଆଉ ଗୋଟେ ମନକୁ ଅନ୍ୱେଷଣ କରେ ନୀରବତାରେ ଆକୁଳ ଭାବରେ ଖୋଜୁଥାଏ ସେଠି କବି ଅନ୍ୟମନସ୍କ ହୁଏ । ସେଠି କେବଳ ନିଜକୁ ଓ ନିଜର ଅସ୍ତିତ୍ୱକୁ କାହିଁକି ସେ ନିଜର ଚାରିପାଖକୁ ମଧ୍ୟ ବିଳକୁଲ ବିସ୍ମରିଯାଏ । ଇଁରାଜୀ ସାହିତ୍ୟର “ସେଲ”ି ଏହାର ଚରମ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ । ଅବଶ୍ୟ ଖାଲି ନିଜକୁ ହଜେଇ ଦେବାରେ କବିତା ଜନ୍ମ ନିଏ ନାହିଁ । ତା ଭିତରେ କବିତ୍ୱ ଥିବା ନିହାତି ଆବଶ୍ୟକ । ନହେଲେ ସେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପାଗଳ ପାଲଟିଯାଏ ।
କବି ଓ ପାଗଳ ଭିତରେ ଏଇଠି ଏତିକି ତଫାତ । କବିର ଗୋଟେ ଶକ୍ତିଥାଏ ନିଜକୁ ଭୁଲିଗଲେ ବି’ , କିନ୍ତୁ ପାଗଳର ତାହା ନଥାଏ । ପାଗଳ ଭାରସାମ୍ୟ ହରେଇ ବସୁଥିବା ବେଳେ କବିର ଅନ୍ତରରୁ ପ୍ରଜ୍ଞା ବାହାରେ । ବାହାରକୁ ସଂପୂର୍ଣ ଉଛୁଳି ପଡେ ।
ଜ୍ଞାନ ଓ ଭାବପ୍ରବଣତା ତେଣୁ ସବୁ କାଳରେ ଦୁଇଟି ଅଲଗା ଜିନିଷ । ସବୁ ଭାବପ୍ରବଣ ମଣିଷ ଜ୍ଞାନୀ ନଥାନ୍ତି । ଅବଶ୍ୟ ନିରହଂକାରୀ ନଥାନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ସେ ନିରହଂକାରୀ କୌଣସି କ୍ରିଏଟ କରିପାରେ ନାହିଁ । ବେଳେବେଳେ ଛତୁଫୁଟା କାଠ ଭଳି ଅଦରକାରୀ ହେଇଯାଏ । କିନ୍ତୁ ଜ୍ଞାନୀ ପୁରୁଷ ଭାବପ୍ରବଣ ହୋଇ ସାମାଜିକ ଦାୟିତ୍ୱ ତୁଳାଏ । ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧଙ୍କଭଳି ଚକ୍ରବର୍ତି ନହେଉ ପଛକେ ସଂସାର ପାଇଁ ଈଶ୍ୱର ପାଲଟିଯାଏ । ସମାଜ ଓ ସଂସାରକୁ ଠିକ ରାସ୍ତାରେ ଚଳିବା ପାଇଁ କିଛି ମାର୍ଗ ଦେଇପାରେ । ତା ଦ୍ୱାରା ମଣିଷ ନିଜକୁ କିଛି ସଂସ୍କାର କରି ବଂଚିବାର ଶୈଳୀ ଗଢିପାରେ ।
(ଏହା ଲେଖକଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ମତ ଅଟେ )
