“ଦର୍ଶନ”କାହାକୁ କୁହାଯାଏ, ଏ ପ୍ରଶ୍ନର ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ସନ୍ତୋଷ ଜନକ ଉତ୍ତର, ଯାହା ସବୁ ସମୟ- ଖଣ୍ଡ ଏବଂ ପରିସ୍ଥିତି ଲାଗି ସମୀଚୀନ ହେଉଥିବ ତାହାକୁ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଏ ପୃଥିବୀର କୌଣସି ବି ଦାର୍ଶନିକ କହି ପାରିବେ ନାହିଁ !
ତେଣୁ ଆଜି ପର୍ୟ୍ୟନ୍ତ ଯେତେସବୁ ଦାର୍ଶନିକ“ଦର୍ଶନ”ସଂପର୍କରେ ଯାହା ଯାହା ବଖାଣିଛନ୍ତି ସେସବୁ କେବଳ ସେମାନଙ୍କର ଏକାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ମତ। ନିଜ ନିଜର ପରିସ୍ଥିତିକୁ ନେଇ ସେମାନେ ତାହା ଭାବିବା ଲାଗି ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ। ଜଣକର ଜୀବନଶୈଳୀ ସହ ଆଉ ଜଣକର ଜୀବନଶୈଳୀ ଆଦୌ ଖାପ ଖାଇବା ସଂଭବପର ନୁହେଁ। ଏଠି ସମସ୍ତେ ସମସ୍ତଙ୍କଠାରୁ ଭିନ୍ନ ଏବଂ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର। ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ କୁହାଯିବ ଦର୍ଶନର ସଂଜ୍ଞା ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ସମାନ ଭାବରେ ଗ୍ରାହ୍ୟ ହେବ କିପରି? ଆମକୁ ତେଣୁ ବୁଝି ନେବାକୁ ହେବ ଯେ ପୃଥିବୀର ସବୁ ଦର୍ଶନ ଏ ଭିତରେ ପ୍ରାଚୀନ ହୋଇଯାଇଛି। ଯାହାକି ଅଧୁନା ପ୍ରାସଙ୍ଗିକ ଶୂନ୍ୟ ଏବଂ ଅଦରକାରୀ। ଆମକୁ ଏକ ଅଭିନବ ଦର୍ଶନର ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିବାକୁ ହେବ। ଯାହା ଗତକାଲିର ବଂଚିବାର ତରିକାଠାରୁ ଆଜିର ବଂଚିବାର ତରିକା ଉଚ୍ଚମାନର ହେବା ଲାଗି ସହଯୋଗ କରିପାରୁଥିବ।
ଏ ପୃଥିବୀର କୌଣସି ବି ପାଗଳ ଦାର୍ଶନିକ ନୁହଁନ୍ତି ! କିନ୍ତୁ ସବୁ ଦାର୍ଶନିକ ପାଗଳଙ୍କ ଭଳି କଥା କହିଛନ୍ତି ! ନହେଲେ ସେମାନେ ତାଙ୍କର ମତକୁ ନେଇ ଏତେଟା ଭିନ୍ନ ହେଇ ପାରି ନଥାନ୍ତେ ! ସମୟାନୁସାରେ ପରିସ୍ଥିତିକୁ ନେଇ ଦର୍ଶନର ସୂତ୍ରି ବଦଳିଯାଏ, ବଦଳିଯାଏ ବୋଲି ମଣିଷର ଢ଼ାଂଚା। ଦର୍ଶନ ଯେଉଁଠି ମଣିଷକୁ ସୁରୁଖୁରୁରେ ବଂଚିବା ଲାଗି ଉତ୍ସାହିତ କରିପାରେ ନାହିଁ ସେ ଦର୍ଶନର ମୂଲ୍ୟ କିଛି ନାହିଁ। ଦର୍ଶନ କେବେବି ଏକ ସୀମିତ ପରିସର ଭିତରେ ସୀମାବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହି ପାରେ ନାହିଁ। ତାହା ସମୁଦ୍ର ଭଳି ଗଭୀର ଏବଂ ବ୍ୟାପକ। ଆକାଶ ଭଳି ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ଏବଂମୁକ୍ତ !
ଜଣେ ଧନୀ ଲୋକ ଏବଂ ଗରିବ ଲୋକର ଭାବନା କେବେବି ସମାନ ହୋଇ ନପାରେ। ଜଣେ କବିର ଏବଂ ଆଉ ଜଣେ ବ୍ୟବସାୟୀର ଚିନ୍ତାରେ ମଧ୍ୟ ସମାନତା ନାହିଁ। ଜଣେ ସଂସାରୀ ଯାହା ଭାବେ ତାହା ଜଣେ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଭାବେନା। ଏକଥା ସତ ଯେ -ଏ ଦୁନିଆଁରେ ଯାହାବି ଘଟୁଛି ତାହା ଆଗରୁ ଘଟିସାରିଛି ଏବଂ ଯାହା ଘଟିବାର ବାକି ଅଛି ତାହା ପ୍ରତିମୂହୂର୍ତରେ ଘଟିଚାଲିଛି। ତେଣୁ ଦର୍ଶନର ଅନ୍ୱେଷଣ ପାଇଁ ଆମକୁ କେଉଁଠିକି ଯିବାକୁ ହେବ ତାହା ବର୍ତ୍ତମାନ ଏକ ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ !
କେଉଁ କଥା କୁହା ସରିନାହିଁ ଯେ ତାହା କହିଦେଲେ ଦୁନିଆଁ ପାଇଁ ନୂଆ ହେଇଯିବ ? ଏ ପୃଥିବୀରେ ଯାହାବି ପୁସ୍ତକ ଲେଖା ଯାଉଛି ସବୁ ତାହା ପୁରୁଣା ପାଠର ପୁନରାବୃତ୍ତି। ଜଣେ ମଣିଷ ଏମିତି କିଛି ଭାବିପାରିବ ନାହିଁ, ଯାହା ଦୁନିଆଁର କେଉଁଠି ନା କେଉଁଠି ନାହିଁ। ମନୁଷ୍ୟ କେବେ ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ଅତିକ୍ରମ କରିପାରିବ ନାହିଁ। କାହାର ନାସିକାକୁ ବନ୍ଦ କରିଦେଇ ବିଜ୍ଞାନ ଦେହ ଭିତରେ ପ୍ରାଣକୁ ଅଟକେଇ ପାରିବ ନାହିଁ। ଏ ପୃଥିବୀର ସବୁ ମଣିଷ ମିଶିଲେ ମଧ୍ୟ ଗୋଟେ ବୁନ୍ଦା ରକ୍ତ ତିଆରି କରି ପାରିବେ ନାହିଁ।
ସତ୍ୟ ମଧ୍ୟ ବେଳେବେଳେ ଅପରର ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ନିଜକୁ ରୂପାନ୍ତରିତ କରିଥାଏ। ସତ୍ୟ ସବୁବେଳେ ସତ୍ୟ ହୋଇ ରହେନା ! ଯେଉଁଠି ସତ୍ୟ ନିଜର ସୁରକ୍ଷା ଲାଗି ମିଥ୍ୟା କହିବା ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ପାରେ ନାହିଁ ସେସତ୍ୟର କୌଣସି ମୂଲ୍ୟ ରହେ ନାହିଁ। ତାକୁସ୍ୱାର୍ଥ କୁହାଯିବ। ସତ୍ୟ, ଧର୍ମ, ସାହିତ୍ୟ, ବିଜ୍ଞାନ ସମୟାନୁସାରେ ବଦଳୁଥାଏ। ତେଣୁ ଦର୍ଶନ ବି ବଦଳି ଯାଏ। ବଦଳିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୁଏ। ଗତକାଲିର ଭାବନାକୁ ନେଇ ମଣିଷ ଆଜି ବଂଚି ପାରେନା। ସେ ବଂଚିବାରେ ଶାନ୍ତି ଓ ଅଗ୍ରଗତି କିଛି ହେଲେ ନାହିଁ।
ଦର୍ଶନ ତେଣୁ ଏକ ଗଭୀର ଅନୁଭବ ! ଯାହା ପ୍ରଚୁର ଅଭିଜ୍ଞତାରୁ ଆସିଥାଏ। ପାହାଡ ଚଢି ନଥିବା ଲୋକ ପାହାଡ଼ ଚଢିବାର ରାସ୍ତା ଦେଖାଇ ପାରିବ ନାହିଁ।
ନକାରାତ୍ମକ ଚିନ୍ତାଧାରା କେବେବି ଦର୍ଶନର ଭାଗୀଦାର ହୋଇ ପାରିବ ନାହିଁ। ଦର୍ଶନ ସବୁବେଳେ ସକାରାତ୍ମକ। କାହାକୁ ହତାଶ କରି ବ୍ୟର୍ଥ କରିବା ପରାସ୍ତ କରି ଦର୍ଶନର ସଂଜ୍ଞା ଜୋର କରି ତା’ଉପରେ ଲଦି ଦେବାଟା ଦର୍ଶନ ହୋଇ ପାରେନା। ଦର୍ଶନକୁ ସ୍ୱୀକୃତି ନ ଦେଇ ଜଣେ ଗ୍ରହନ ନକଲେ ତାହା ଦର୍ଶନ ହେବ ବା କିପରି ?
ସେଦିନ ସକ୍ରେଟିସ-“ମୁଁ ମୋ ବିଷୟରେ ଏତିକି ଜାଣିଛି ଯେ ମୁଁ କିଛି ଜାଣେ ନାହିଁ” କଥାଟି ଠିକ କହିଥିଲେ। ଏ ପୃଥିବୀରେ ଯେତେ ନୂଆ ଦର୍ଶନ ତିଆରି କଲେ ମଧ୍ୟ ସକ୍ରେଟିସଙ୍କ ଏହି ଧାଡିକୁ କାଢିହେବ ନାହିଁ ! ଦର୍ଶନ ସଂପର୍କରେ କୁହାଯାଇଥିବା ଏହି ଦର୍ଶନ କେବେ ପୁରୁଣା ହୋଇଯିବ ନାହିଁ।
ଜଣେ ଚେଷ୍ଟା କରି ଯେତେବେଳେ ଜ୍ଞାନର ଶେଷସୀମାକୁ ପହଂଚିପାରେ ନାହିଁ ସେ ଅସଲରେ ଜ୍ଞାନୀ ହେଇଯାଏ ! ସେ ହିଁ କେବଳ ଘୋଷଣା କରିପାରେ ଈଶ୍ୱରଙ୍କଠାରୁ ଜ୍ଞାନ ବଡ଼ ! ସେଠି ସନ୍ଧାନର ପରିସମାପ୍ତି ନାହିଁ ! ପୁରୁଣାକୁ ନୂଆ ଭାବରେ ଖୋଜିବା ଏକ ଇତିହାସ ! କିନ୍ତୁ ନୂଆର ଅନୁସନ୍ଧାନରେ ରହିବା ଦର୍ଶନ ! ନୂଆକୁ ନୂଆ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିବାର ଢାଂଚା ଦର୍ଶନ !
ଆମକୁ ଏମିତି ଏକ ଦର୍ଶନର ଅନୁସନ୍ଧାନରେ ବାହାରିବାକୁ ପଡିବ ଯେଉଁଠି ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ଯୁଦ୍ଧର ଆବଶ୍ୟକତା ନଥିବ। ଯେଉଁଠି ବଂଚିବା ପାଇଁ ମଣିଷକୁ ପ୍ରତିମୁହୂର୍ତରେ ମରିବାକୁ ପଡୁ ନଥିବ। ପ୍ରେମ ଓ ସୌନ୍ଦର୍ୟ୍ୟରେ ପୃଥିବୀ ଭରପୂର ହୋଇଯାଇଥିବ। ମଣିଷକୁ ଅବିଶ୍ୱାସ କରିବାର ବିଶ୍ୱାସଠାରୁ ମଣିଷ ଦୂରେଇ ରହିବ। ଅସତ୍ୟ ଲାଗି ସତ୍ୟକୁ ହତ୍ୟା କରିବାର ପ୍ରୟାସ ନଥିବ।
ଆମେ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ମତ ଓ ମନ୍ତବ୍ୟ ନିକଟରେ ନିଜକୁ ସୀମିତ କରିବା ନାହିଁ। ବିଶ୍ୱାସ ନାଆଁରେ ଛଳନାର ଆଶ୍ରୟ ନେଇ ଦୁନିଆଁକୁ ଧ୍ୱଂସ କରିବାର ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖିବା ନାହିଁ। ଆମେ ଏମିତି ଏକ ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖିବା ଯେଉଁ ସ୍ୱପ୍ନ ରାତି ଓ ନିଦକୁ ନୁହେଁ ଜୀବନ ଓ ଜଗତକୁ ସୁନ୍ଦର କରି ପାରୁଥିବ।
ନୂଆ ଦର୍ଶନର ଅନୁସନ୍ଧାନ ଏତେ ସହଜ ଭାବରେ ସରଳ ନୁହେଁ ! ଏହା ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ଖୋଜିବା ଭଳି। କିନ୍ତୁ ବିଡମ୍ବନା ଏଇଆ ଯେ ଯେଉଁଠି ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ସମସ୍ତେ ସମାନ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ନାହିଁ, ସେଠି ଗୋଟିଏ ଦର୍ଶନକୁ ସମସ୍ତେ ସ୍ୱୀକୃତି ଦେବେ ତ ?
ଦର୍ଶନର ଶେଷ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉ ତେଣୁ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ଜୀବନଟିଏ ବଂଚିବା ! “ମୁଁ ମୋ ପରି ବଂଚିଛି , ତମେ ତମ ଭଳି ବଂଚି ରୁହ !” ତମେ୍ ଯେମିତି ଭାବରେ ଖୁସି ପାଇବ ସେମିତି ଭାବରେ ବଂଚିରୁହ। ସେ ବଂଚିବା କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟର କ୍ଷତି ନ ପହଂଚାଉ। ତମେ ଭୁଲ କରିପାର କିନ୍ତୁ ଅପରାଧ ନୁହେଁ।
ବାକି ସବୁ ଧର୍ମ, ସାହିତ୍ୟ, ରାଜନୀତି, ଅର୍ଥନୀତି ସଂସ୍କୃତି, ପରଂପରା ପଛରେ। ଆସ ଆମେ ପ୍ରଥମେ ଆନନ୍ଦରେ ବଂଚିବା। ଗୋଟେ ସୁସ୍ଥ ଶରୀର ଏବଂ ସଦ୍ଦିଚ୍ଛାରେ ଭର୍ତି ଏକ ହୃଦୟକୁ ନେଇ।
ଯେଉମାଁନେ ନିଜକୁ ସଂପୂର୍ଣ ସ୍ୱାଧୀନ ମନେ କରନ୍ତି ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ସ୍ୱାଧୀନର ଅଧୀନ, ଏବଂ ପରାଧୀନ ! ଯେଉଁମାନେ ଦର୍ଶନ ସଂପର୍କରେ କିଛି ବି କହି ପାରନ୍ତି ନାହିଁ , ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଦାର୍ଶନିକ। ଦର୍ଶନ ଏମିତି ଏକ ଗୂଢଏବଂ ଅଦ୍ଭୁତ ବିଷୟ !
କିନ୍ତୁ ଯେଉଁ ଦର୍ଶନ ମଣିଷକୁ ଏକୁଟିଆ ହେଇଯିବା ଲାଗି ଉତ୍ସାହିତ କରେ, ଯେଉଁ ଦର୍ଶନ ଯାଯାବର ହେବାର ଶିକ୍ଷାଦିଏ ମଣିଷକୁ, ସେ ଦର୍ଶନ ସମାଜ ଓ ସଂସାର ଗଢିବା ଲାଗି ଉପଯୁକ୍ତ ନୁହେଁ। ଦର୍ଶନ କେବେ ମଣିଷକୁ ଦରିଦ୍ର ହେବାକୁ ଦିଏ ନାହିଁ। ଦର୍ଶନ କେବେ ମଣିଷକୁ ହିଂସ୍ର ଏବଂଲୋଭୀ ହେବାର କଥା କହେ ନାହିଁ। କି ମଣିଷକୁ ଦୁର୍ବଳ କରିଦିଏ ନାହିଁ ।
ତାହା ସବୁ ବେଳେ ଭଲପାଇବାର ଗୋଟେ ଦିଗବଳୟ ନିର୍ମାଣ କରେ ! ବିଶ୍ୱାସର ଗୋଟେ ବଳୟ ରଚନା କରେ। ମଣିଷର ଅନ୍ତର ଭିତରେ କବିତ୍ୱର ବୀଜ ବପନ କରେ ! ଏହା ହିଁ ସଂପ୍ରତି ଆମ ପାଇଁ ଏକ ନୂଆ ଦର୍ଶନ, ଯାହା ପୃଥିବୀରେ ଘୋର ଅଭାବ।
ଦର୍ଶନ ସବୁବେଳେ ଭିତରକୁ ନିରୀକ୍ଷଣକର। ତେଣୁ ସେ ଶୈଳୀର ଅର୍ଥ ଦେଖିବା ନୁହେଁ। ଅନୁଭବ କରିବା, ଉପଲବ୍ଧି କରିବା ! ଯାହାର ଭାବନାରେ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଚେତନା ନାହିଁ ତାର ଦେଖିବା ଏବଂ ନଦେଖିବା ଭିତରେ ସେତେ ବେଶୀ ପାର୍ଥକ୍ୟ ନାହିଁ !
ଯେ କୌଣସି ଅର୍ଥଶୂନ୍ୟ ବିଚାରଧାରାକୁ ଏକ ଭିନ୍ନ ଢଂଗରେ ବୁଝାଇ ଦେବା ଦର୍ଶନର କାର୍ୟ୍ୟ। ଏହା ତେଣୁ ଭାବନା ଭିତରେ ବନ୍ଦ ହୋଇ ରହେ ନାହିଁ। ବାସ୍ତବରେ ପରଖି ହେଇଯାଏ।
