କବିତା ଲେଖୁଥିବା ଜଣେ ସୃଜନଶୀଳ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ କବିତା ଲେଖୁ ନଥିବା, କବିତା ପାଠ କରୁ ନଥିବା କି କବିତା ଶୁଣୁ ନଥିବା ଅଥବା କବିତା ସଂପର୍କରେ କିଛି ହେଲେ ଜାଣି ନଥିବା ଆଉ ଜଣେ ସାଧାରଣ ବ୍ୟକ୍ତି ଭିତରେ ଖୁବ ବେଶି ପାର୍ଥକ୍ୟ ନାହିଁ । ଜଣେ କ୍ରିମିନାଲ ବି ଚମତ୍କାର କବିତା ଲେଖି ପାରିବ! ଯେମିତି ଅନେକ ଦୁଷ୍ଟ ଲୋକ ଭଲ କବିତା ଲେଖିପାରନ୍ତି । କବିତା ଲେଖିବା ପାଇଁ କିଛି ସାଧୁତା ମାନସିକତାର ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ । କବି ବଂଚୁଥାଏ ଗୋଟେ ପ୍ରକାରେ ଏବଂ କବିତା ଲେଖୁଥାଏ ଆଉ ଏକ ପ୍ରକାରେ । କବି ତେଣୁ ସମାଜ ପାଇଁ ନିଶ୍ଚୟ ଏକ ଭିନ୍ନ ମଣିଷ ନୁହେଁ । ସେ ମଧ୍ୟ ଏକ ସାଧାରଣ ମଣିଷ । ଯା’ ଭିତରେ ହିଂସା, ଅହଂକାର ଭତ୍ତି ହୋଇ ରହିଥାଏ ।
କବି କହିଲେ ସାଧାରଣତଃ ଜଣେ ସୌନ୍ଦର୍ୟ୍ୟପ୍ରେମୀ ଏବଂ ଅନୁଭବୀକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ କୁତ୍ସିତ ଚିନ୍ତାଧାରାର ଲୋକ ବି କବିତା ଲେଖିପାରେ । ନେତା ହେବା ପାଇଁ ଯେମିତି କୌଣସି ପ୍ରକାର ଶିକ୍ଷାଗତ ଯୋଗ୍ୟତାର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡେ ନାହିଁ, କବି ହେବା ପାଇଁ ଶିକ୍ଷାଗତ ଯୋଗ୍ୟତା ଜରୁରୀ ନୁହେଁ ।
ଜଣେ ଅଫିସର ବି କବିତା ଲେଖିପାରେ, ଜଣେ ମଜ୍ଦୁର ବିି କବିତା ଲେଖିପାରେ । ଜଣେ ସନ୍ୟାସୀ କବିତା ଲେଖିପାରେ, ଜଣେ ସାଂସାରିକ କବିତା ଲେଖିପାରେ । ଜଣେ ଦୁଷ୍ଟ କବିତା ଲେଖିପାରେ, ଜଣେ ସାଧୁ ବି କବିତା ଲେଖିପାରେ । ଜଣେ ସାକ୍ଷର କବିତା ଲେଖିପାରେ, ଜଣେ ନିରକ୍ଷର କବିତା ଲେଖିପାରେ । ଜଣେ ଚକ୍ଷୁଷ୍ମାନ କବିତା ଲେଖିପାରେ ଆଉ ଜଣେ ଅନ୍ଧ ଲୋକ ବି କବିତା ଲେଖି ବିଶ୍ୱ -ବନ୍ଦିତ ହୋଇପାରେ । ତଥାପି କବିତା ଲେଖିବାଟା ଏକ କଳା, ଏକ ସାଧନା, ଏକ ତପସ୍ୟା । ତାକୁ ଈଶ୍ୱରଂକ ବରଦାନ କହିଲେ ଠିକ୍ ହେବ । ଯାହା ଲେଖିଦେଲେ କବିତା ହେଇଯାଏ । କିନ୍ତୁ ସଭିଏଁ ସମାଜରେ କବିର ସ୍ୱୀକୃତି ପାଅନ୍ତି ନାହିଁ । ବର୍ତମାନ ପ୍ରଶ୍ନଉଠେ ଆମେ କାହାକୁ ଜଣେ ଭଲ କବି କହିବା? ଯିଏ ଭଲ କବିତା ଲେଖି ଅମଣିଷ ଭଳି ବଂଚୁଥାଏ ନା ଯିଏ ଭଲ କବିତା ନ ଲେଖିବି କବି ପରି ବଂଚୁଥାଏ ?
କବି ପରି ବଂଚିବା ଅର୍ଥ ଖୁବ ସରଳଜୀବନ ଯାପନ କରିବା । ଯିଏ ସମସ୍ତଙ୍କ ସହ ସଂପର୍କ ଯୋଡୁଥାଏ । ଯିଏ ସ୍ୱପ୍ନ ଓ ସ୍ମୁ୍ମୃତି ବାଣ୍ଟ୍ଟୁଥାଏ । ଯିଏ କେବେ ପ୍ରତିବାଦ କରେ ନାହିଁ । ଧର୍ମଘଟ କରେ ନାହିଁ । କରେ ନାହିଁ ବି କିଛି ପ୍ରକାର ଅଭିଯୋଗ ଏବଂ ରଖେ ନାହିଁ କିଛି ପ୍ରତ୍ୟାଶା ବା ଅଙ୍ଗୀକାର । କାହା ଉପରେ ତା’ର ଅଧିକାର ନାହିଁ, ଲୋଭ ନାହିଁ । କବି ସବୁବେଳେ ବଂଚୁଥାଏ ଝରଣାର ଜଳଭଳି, ଯା’ର ସ୍ରୋତ ଭାରି ଛଳଛଳ, ସଂଗୀତମୟ, ଶାନ୍ତ ଓ ସ୍ନି୍ଗ୍ଧ । ସେ ଅନ୍ୟ ମାନଙ୍କ ପାଇଁ କେତେ ଔଷଧୀୟ, କେତେ ମାନବୀୟ, କେତେ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ । କବିର ଭିତରେ ନିଷ୍ଠାଥାଏ, ଧୈର୍ୟ୍ୟ ବି ଥାଏ ପ୍ରଚୁର । ଯେମିତି କଲମ ଧରିଥିବା ସେ ଏକ ସୈନିକ । ନୀରବ ବିଦ୍ରୋହକ, ନିରବ ପ୍ରେମିକ । କବି ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖୁକି ନଦେଖୁ ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖିବା ଶିଖାଏ । କବି ଚାଲୁକି ନଚାଲୁ ଚାଲିବା ଶିଖାଏ । କବି ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଅନ୍ଧାରକୁ ଭଲପାଇବା ଶିଖାଏ । ପତନରେ ଉର୍ଧମୁଖୀ ହେବାର ଶକ୍ତି ଯୋଗାଏ । କବି ଅମଳ କରିବା ପାଇଁ ସ୍ୱପ୍ନ ବୁଣେ ନାହିଁ ।
ଆଜି ପୃଥିବୀର କୌଣସି ବି କବି ଅଥର ହିରୋ ହେଇ ପାରି ନାହାଁନ୍ତି । ହେଇ ପାରିବେ ନାହିଁ । ତାହା ଏକ ଛଳନା ଏକ ପ୍ରବଂଚନା । ସଂସାରର ଉଦ୍ଧାର ପାଇଁ ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ପାଖରେ ପ୍ରାର୍ଥନା ଏବେ ଏକ ସ୍ୱପ୍ନ । ସଂସାରକୁ ମଧୁମୟ କହିବାର ଚମତ୍କାର ଦାର୍ଶନିକତା ଆଉକାହିଁ? ଏବର ଲେଖନୀରେ କେବଳ ନିଃସଙ୍ଗତା, କ୍ଷୋଭ ଏବଂ ଅପ୍ରାପ୍ତି । ଦୁଃଖ ସାଲୁବାଲୁୁ କବି ଶିଖି ନାହିଁ ବଂଚିବାର ତରିକା । ତେଣୁ କବି ଆଉ ଅକବି ଭିତରେ କିଛି ବି ନାହିଁ ପାର୍ଥକ୍ୟ । ନାହିଁ ବିସାମାନ୍ୟ ଦୂରତା । କବିର ସ୍ଥିତାବସ୍ଥା ବି ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ଭଳି ସମାନ । କବିତ୍ୱ ଶବ୍ଦ ଯୋଡି ଏକ ବ୍ୟଞ୍ଜନା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ନୁହେଁ । ବରଂ ଏକ ଉଚ୍ଚତର ଶିହରଣକୁ ଅନୁଭବ କରିବା । ଏହି ଶିହରଣର ଉପଲବ୍ଧି ପାଇଁ କବିକୁ ଢେର ସାରା ସାଧନା କରିବାକୁ ହେବ । କେବଳ ଲେଖନୀରେ ନୁହେଁ ବଂଚିବାର ଶୌଳୀରେ ମଧ୍ୟ । ଏଥିପାଇଁ ତ କବିତା ଲେଖୁଥିବା ସବୁଲୋକ କବିର ମର୍ୟ୍ୟାଦା ଲାଭ କରି ପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।ରାସ୍ତାରେ ଯାଉଥିବା ଗୋଟେ ଲୋକ ଅଥବା ଭିଡ଼ ଭିତରେ ଠିଆ ହୋଇଥିବା ଜଣେ ଲୋକକୁ କବିତା ଲେଖେକି ନାହିଁ ଆମେ ଜାଣି ପାରିବା ନାହିଁ । ସୁତରାଂ କବିତା ଲେଖୁଥିବା ସବୁଲୋକ ଯେ ସରଳ ହେବା ଲାଗି ବାଧ୍ୟ ଏମିତିକିଛି ଧରାବନ୍ଧା ନିୟମ ନାହିଁ ।
ଗୋଟେ ସମୟ ଥିଲା କବିଟିଏ ଋଷି ଭଳି ବଂଚୁଥିଲା । କବି ତେଣୁ ସନ୍ଥ ଥିଲା । ସେତେବେଳେ କବିତା ଏବଂ କବିର ଜୀବନ ଶୈଳୀ ଭିତରେ ବେଶି କିଛି ପାର୍ଥକ୍ୟ ନଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସମୟ ବଦଳି ଗଲା । ସମୟ ବଦଳି ଗଲେ ସବୁକିଛି ବଦଳିଯାଏ- ପରିବେଶ, ପରିସ୍ଥିତି । ତେଣୁ ମଣିଷର ମାନସିକ ଚିନ୍ତାଧାରା ଏବଂ ତା’ର ବଂଚିବାର ତରିକା ମଧ୍ୟ ବଦଳିଗଲା । ଏକଥା ସତ ଯେ ବସ୍ତୁବାଦୀ ବେରସିକ ଲୋକମାନେ କବି ହୋଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ସେମାନେ କବିତା ଲେଖି ପାରନ୍ତି ନାହିଁ । କବିତା ଲେଖିବା ପାଇଁ ଗୋଟେ ଭିନ୍ନ ହୃଦୟ ଦରକାର । ଗୋଟେ ଭିନ୍ନ ଚିନ୍ତାଧାରା ଦରକାର । ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ଏହି ଚମତ୍କାର ଆଶୀର୍ବାଦ ସବୁଲୋକଙ୍କୁ ମିଳି ନଥାଏ । ଜଣେ ଯେତେ ସାଧନା କରୁ, ଯେତେ ପ୍ରୟାସ କରୁ, ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ବ୍ୟତିରେକେ ଜଣେ ଗୋଟେ ବି କବିତ୍ୱ ଶବ୍ଦ ଲେଖି ପାରିବ ନାହିଁ । ସେ କେବେ କବିତା ଲେଖିବା ପାଇଁ ଶବ୍ଦ ଯୋଗାଡ଼ କରି ପାରିବ ନାହିଁ । ତା’ ଭିତରେ ଏତେ ଅନୁଭବ ଏବଂ ଭାବପ୍ରବଣତା ଆସି ପାରିବ ନାହିଁ ।
ଜୀବନକୁ ତୀବ୍ର ଭାବରେ ଉପଭୋଗ କରିବାର ଚମତ୍କାର ତରିକା ପୃଥିବୀର ମାଧୁର୍ୟ୍ୟକୁ ଅବଲୋକନ କରି ଉପଲବ୍ଧି କରିବା । ଶୁଭ୍ର ସକାଳକୁ ଅନୁଭବ କରିବା, ବର୍ଷାଭିଜା ଶ୍ରାବଣ ସଞ୍ଜକୁ ଧୁମ ଉପଭୋଗ କରିବା, ଶୀତ ଋତୁର ଗହନ ଅନ୍ଧାର ହେଉ କି କିଛି ଅପ୍ରାପ୍ତି ହେଉ ସବୁକିଛିକୁ ଭରପୂର ଆନନ୍ଦ ଦେବା । ଜିତି ଯିବାର ଅହଂକାର ନୁହେଁ, ହାରିଯିବାର ସ୍ୱାଭିମାନକୁ ନେଇ ବଂଚିରହିବା । ଏହାହିଁ କବିତ୍ୱ । ଏହା ହିଁ ସୃଜନଶୀଳତା! ଜୀବନର ସର୍ବସ୍ୱ ହରାଇଥିବା ଗୋଟେ ଲୋକ ଯେତେ ପ୍ରଗାଢ ଭାବରେ ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ କବିତା ଲେଖିପାରେ, ଦୁଃଖ ଏବଂ ବେଦନାକୁ ଦୂରରୁ ଦେଖୁଥିବା ଲୋକ ସେତେ ମର୍ମସ୍ପର୍ଶୀ କବିତା ଲେଖି ପାରେନା । ତିନିଦିନ ଭୋକିଲା ଥିବା ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ଆକଣ୍ଠ ଭୋଜନ କରି ସାରିଥିବା ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ସାମ୍ନାରେ ଗୋଟିଏ ରୁଟିର ମୂଲ୍ୟ ସମାନ ନୁହେଁ ।
କବିକୁ ତେଣୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ହେବାକୁ ପଡିବ ! ଚେହେରାରେ ନୁହେଁ ! ଭାବନାରେ ଏବଂ ବଂଚିବାର ଶୈଳୀରେ ! ସବୁଠାରୁ ଶସ୍ତା ସାମଗ୍ରୀ ଏବେ ପାଲଟି ଯାଇଛିି କବିତା । କବି ହେବକୁ ସାମାନ୍ୟ ହେଲେ ଯୋଗ୍ୟତା ନଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି କବିର ସ୍ୱୀକୃତି ପାଏ । କବିତା ସଭାରେ ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧିତ ହୁଏ । ଏବଂ କବିତା ସଭାର ଅତିଥି ହୁଏ । କବିତା ସଂପର୍କରେ ନିଜ ମତ ରଖିବା ପାଇଁ ନିମନ୍ତ୍ରିତ ବକ୍ତା ହୋଇପାରେ । ଏବଂ ଏମାନଙ୍କୁ ସେ ପ୍ରକାର ଅକବି ହିଁ ସୁଯୋଗ ଦିଅନ୍ତି । ବର୍ତମାନ ସାହିତ୍ୟ ସଭା ଏକ ନାଟକ! ଯେଉଁଠି କବିତା ସଂପର୍କରେ ସାମାନ୍ୟ ହେଲେ ଜ୍ଞାନ ନଥିବା ଲୋକମାନେ ହିଁ ସଂପୃକ୍ତ ଥାନ୍ତି । ସେଠାରେ ସାହିତ୍ୟର କଥା ଯେତେକମ୍ ଆଲୋଚନା କରାଯାଏ, ସେତେବେଶି ଅଧିକ ଆଲୋଚନା ହୁଏ ମିଛଟାରେ ଜଣେ ଆଉ ଜଣକର ପ୍ରଶଂସା କରିବାର । ତମେ ଆମ ସଭାରେ ସମ୍ମାନିତ ହୁଅ, ଆମେ ତମ ସଭାରେ ସମ୍ମାନିତ ହେବୁ । ନହେଲେ ତମେ ସମ୍ମାନିତ ହେବାର ସବୁ ଖର୍ଚ୍ଚବହନ କର ।
(ଏହା ଲେଖକଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ମତ ଅଟେ )
