ସାହିତ୍ୟ ସମାଜର କଥା ଲେଖେ ନାହିଁ ! ଲେଖେ କେବଳ ବ୍ୟକ୍ତି,ପରିବାର, ଗାଆଁ ଓ ସହରର କଥା। ତଥାପି ସାହିତ୍ୟ ସହ ସମାଜର ସଂସ୍ରବକ ୁସ୍ୱୀକାର କରାଯାଏ ଏଇଥି ପାଇଁ ଯେ-ସମାଜଠାରୁ ଏସବୁ ଦୂରତା ରକ୍ଷା କରିପାରେ ନାହିଁ। କିନ୍ତୁ ସମାଜର ନୁହେଁ; ଦୁନିଆଁର ସବୁ ଘଟଣା, ଦୃଶ୍ୟ ଏବଂ ଚରିତ୍ର ସାହିତ୍ୟରେ ରୂପାୟିତ ହୋଇଥାଏ।
ସୁତରାଂ ସାହିତ୍ୟ ସମାଜର ଦର୍ପଣ ନୁହେଁ ; ଏହା ସମଗ୍ର ଦୁନିଆଁର ପ୍ରତିଫଳନର ଏକ ମନୋରମ ମାଧ୍ୟମ। ସମାଜର ଚୌହଦୀ ଭିତରେ ଘଟିଯାଉଥିବା ଘଟଣାକୁ ନେଇ ସାହିତ୍ୟ ସୀମିତ ହୋଇ ରହିପାରେ ନାହିଁ। ବରଂ ସମାଜର ବାହାରେ ଘଟୁଥିବା ଘଟଣାକୁ ନେଇ ସାହିତ୍ୟ ବେଶି ବେଶି ସଫଳ ହୁଏ। ତେଣୁ ସବୁ ବିଫଳତା ଗୋଟେ ଗୋଟେ ସଫଳ କାହାଣୀ।
ସମାଜ ଭିତରର ସୀମିତ ଘଟଣାକୁ ଉପଜୀବ୍ୟ କରି ସାହିତ୍ୟ ଯଦି ସୀମିତ ହୋଇ ରହିଯିବ ଅଥବା ଗତିଶୀଳ ହୋଇ ପାରିବ ନାହିଁ , ସେ ସାହିତ୍ୟ ବଂଚିବା ଲାଗି ପ୍ରେରଣାର ଉତ୍ସ ସାଜିପାରିବ ନାହିଁ। କିମ୍ବା କେବଳ ଯଦି ସମାଜର ଶୃଙ୍ଖଳାକୁ ନେଇ ବର୍ଣିତ ହୋଇ ତାର କଳେବରରେ ପୂର୍ଣଚ୍ଛେଦ ଆସିବ ତାର ଆୟୁଷ ଅକାଳରେ ସମାପ୍ତ ହୋଇଯିବ।
ତେଣୁ ସାହିତ୍ୟ ସମାଜର ଉଦ୍ଭଟତା ବାହାରେ ଘଟିଯାଉଥିବା ଘଟଣାକୁ ଉପାଦାନ କରି ଗତିଶୀଳ ହୁଏ ଏବଂ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇ ଅମର ହୋଇଯାଏ । ତାର ଆଦର୍ଶ, ଦର୍ଶନ ପରବର୍ତୀ ପୀଢି ପାଇଁ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ହୋଇଯାଏ ଏବଂ ତା ଭିତରେ ଚଳପ୍ରଚଳ ହୋଇଥିବା ଚରିତ୍ରମାନେ ପ୍ରାତଃ ସ୍ମରଣୀୟ ହୋଇ ଯାଆନ୍ତି।
ରାମାୟଣ କାହାଣୀରେ ରାବଣ ଛଦ୍ମବେଶ ଧାରଣ କରି ସୀତାଙ୍କୁ ଅପହରଣ କରି ନଥିଲେ ତାର କାହାଣୀ ସଂକ୍ଷେପରେ ଶେଷ ହୋଇ ଯାଇଥାନ୍ତା ଏବଂ ତାହା ସାହିତ୍ୟ ଓ ଶାସ୍ତ୍ରର ମାନ୍ୟତା ପାଇବାରୁ ବଂଚିତ ହୋଇଥାନ୍ତା। ମହାଭାରତରେ ଦ୍ରୌପଦୀଙ୍କ ବସ୍ତ୍ରହରଣ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଆସି ନଥିଲେ ଏ କାହାଣୀର ମୋଡ ମଧ୍ୟ ବଦଳି ଯାଇଥାନ୍ତା। ଅଭିମନ୍ୟୁଙ୍କୁ ଘେରାଓ କରି ଧର୍ମଯୁଦ୍ଧରେ ଅମାନବିକ ଭାବରେ ହତ୍ୟା କରିବା କିମ୍ବା ଭୀଷ୍ମଙ୍କୁ ତୀର- ଶଯ୍ୟାରେ ପଡିବା ଭଳି ଅଭାବନୀୟ ଘଟଣା ଘଟି ନଥାନ୍ତା।
ତେବେ ରାମାୟଣ ଏବଂ ମହାଭାରତ କାହାଣୀରେ ଯାହା ସବୁ ଘଟିଛି ବା ଯେଉଁ ସବୁ ଘଟଣା ଘଟି ଯାଇଛି ବୋଲି ସେ କାହାଣୀ ଦୀର୍ଘ ହେବା ଲାଗି ସୁଯୋଗ ପାଇଛି, ସେ ସବୁ ଘଟଣା କଣ ସାମାଜିକ ? ସମାଜ ବାହାରେ ଘଟୁଥିବା ଏହିସବୁ ଘଟଣାକୁ କଣ ସମାଜ ସ୍ୱୀକୃତି ଦିଏ ?
ଅପର ପକ୍ଷରେ ସାହିତ୍ୟ ଅସାମାଜିକ ଘଟଣାକୁ ନେଇ ନିଜେ ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା ସାହିତ୍ୟ ସମାଜକୁ ନିର୍ମାଣ କରିଛି। ସାହିତ୍ୟ ନଥିଲେ ସମାଜ ବୋଲି କିଛି ନଥାନ୍ତା। ଯେତେବେଳେ ସାହିତ୍ୟ ଲେଖା ହୋଇ ନଥିଲା, ମଣିଷର ସମାଜ ହିଁ ନଥିଲା। ମଣିଷ ଏକୁଟିଆ ଜଙ୍ଗଲ ଓ ପାହାଡରେ କଂଚାମାଂସ , ଫଲମୂଳ ଖାଇ ଏବଂ ଝରଣାର ଜଳ ପାନ କରି ଜୀବନ ଧାରଣ କରୁଥିଲା। ସେତେବେଳେ ସେ ବୁଝି ନଥିଲା ବଂଚିବାର ଅର୍ଥକୁ, ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଇନଥିଲା ଜୀବନର ଗଭୀରତାକୁ। ସେ ସଭ୍ୟତା ସଂର୍ପକରେ ଆଦୌ ଅବଗତ ନଥିଲା। ଲାଜ, ସ୍ନେହ ସଂର୍ପକର ମହତ୍ୱକୁ ସେ କଦାପି ବୁଝିପାରି ନଥିଲା। ପଶୁ ଭଳି ଉଲଗ୍ନ ହୋଇ ବଂଚୁଥିଲା। ଭାଷା ଜାଣି ନଥିଲା। ସଙ୍ଗୀତ ଜାଣି ନଥିଲା। ଘର ନିର୍ମାଣ କରି ପରିବାର ଓ ସମାଜ ନିର୍ମାଣ କରିବାର ସେ ଶିଖି ନଥିଲା।
ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ କହିବାକୁ ଗଲେ ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହେବା ପୂର୍ବରୁ ମଣିଷ ମଣିଷ ପରି ବଂଚିବା ଜାଣି ନଥିଲା। ଯେତେବେଳେ ସାହିତ୍ୟର ଶୁଭାରମ୍ଭ ହେଲା ମଣିଷ ସେଇ ଦିନରୁ ମଣିଷ ହେବା ଅୟମାରମ୍ଭ କଲା। ସାହିତ୍ୟ ହିଁ ମଣିଷକୁ ଶିକ୍ଷିତ, ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଏବଂ ସଭ୍ୟ କରିବାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସହଯୋଗ କଲା। ସାହିତ୍ୟ ଲାଗି ମଣିଷ ଅନ୍ୟକୁ ଭଲପାଇବା ଶିଖିଲା। ସଂର୍ପକ ଗଢିବା ଜାଣିଲା। ଭାବର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ କରିପାରିଲା ପଶୁ ଏବଂ ପକ୍ଷୀମାନେ ପରସ୍ପରକ ୁଭଲପାଇଲେ ବି ଜଣକ ପାଇଁ ଆଉ ଜଣେ ଝୁରିହେବାର କଥା ଲେଖି ପାରନ୍ତି ନାହିଁ। ମଣିଷକୁ ବାଦ ଦେଲେ ଏ ଦୁନିଆଁରେ ଯେତେ ବି ପ୍ରାଣୀ ଅଛନ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ସମାଜରେ ଘଟୁଥିବା ଘଟଣାକୁ ସେମାନେ ସାହିତ୍ୟରେ ପ୍ରତିଫଳିତ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ; କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କର ବଂଚିବାର ଶୈଳୀ, ସୁଖ, ଦୁଃଖ, ମିଳନ, ବିଚ୍ଛେଦ ସବୁ କିଛିକୁ ମନୁଷ୍ୟ ସାହିତ୍ୟରେ ସ୍ଥାନ୍ୱିତ କରିପାରିଲା। ବ୍ୟକ୍ତି, ସମାଜ ଏବଂ ଦୁନିଆଁର ସାହିତ୍ୟ ସହ ରହିଥିବା ଚମତ୍କାର ସମନ୍ୱୟକୁ କେବେ ବି ହଟେଇ ଦିଆଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ। ସମସ୍ତେ ପରସ୍ପର ପରିପୂରକ।
କିନ୍ତୁ ଏ କଥା ବି ସତ ଯେ – ସମାଜରେ ବଂଚୁଥିବା କିଛି ବ୍ୟକ୍ତି ସାରା ଜୀବନ ପାଇଁ ସାହିତ୍ୟ ସହ ସଂସ୍ରବ ନ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ବେଶ୍ ଆରାମରେ ବଂଚୁଥାନ୍ତି। ଜୀବନରେ ସାହିତ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ଯେ କୌଣସି ସମୟରେ, ଯେ କୌଣସି ପରିସ୍ଥିତି ବା ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଲୋଡନ୍ତି ନାହିଁ।
ସକାଳରୁ ସନ୍ଧ୍ୟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଖରା ବର୍ଷା ଓ ଶୀତରେ, କ୍ଷେତରେ ଖଟୁଥିବା ଚାଷୀ ସାହିତ୍ୟ ପଢିବାକୁ ବେଳପାଏ ନାହିଁ। ରାସ୍ତା ଉପରେ ବସ୍ତାର ମୋଜା ବାନ୍ଧି ପିଚୁ ଢାଳୁଥିବା ଲୋକ ସାହିତ୍ୟ କହିଲେ କଣ ଜାଣି ନଥାଏ। ହୋଟେଲ ଭିତରେ ଦିନ ତମାମ ଅଇଁଠା ପ୍ଲେଟ୍ ଉଠେଇ ବଂଚୁଥିବା ବାର ବର୍ଷର ବାଳକ ସାହିତ୍ୟଠୁ ବହୁତ ଦୂରରେ। ଗଣିକା ସାହିତ୍ୟ ପଢେ ନାହିଁ। ଟ୍ରକ୍ ଡ୍ରାଇଭର ସାହିତ୍ୟ ପଢେ ନାହିଁ। ବଜାର ଭିତରେ କପଡା ଦୋକାନ ଦେଇଥିବା ଅଥବା ଆଳୁ ଏବଂ ପିଆଜ ବିକ ି୍ରକରୁଥିବା ଦୋକାନିଟିଏର ସାହିତ୍ୟ ପଢିବା ଲାଗି ସମୟ ନଥାଏ।
କିନ୍ତୁ ଏମାନଙ୍କର ଜୀବନ କାହାଣୀକୁ ନେଇ ସାହିତ୍ୟ ଲେଖାଯାଏ। ଜୀବନରେ ସାହିତ୍ୟ କହିଲେ କଣ ଜାଣି ନଥିବା ଲୋକ କେବେକେବେ ସାହିତ୍ୟ ବନିଯାଏ। ଏବଂ ତାହା ସମାଜର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଗୋଷ୍ଠୀ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାନ୍ତି। ଛାତ୍ର-ଛାତ୍ରୀ ସମାଜ, ସାହିତ୍ୟକୁ ଭଲପାଉଥିବା ଜଣେ ଦି ଜଣ ଶିକ୍ଷକ ସେ ବିଦ୍ୟାଳୟର ହୋଇଥାନ୍ତୁ ଅବା ହୋଇଥାନ୍ତୁ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ କି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର। ଏବଂ ଆହୁରି କାଁଭାଁ ଲୋକ, ଯେଉଁମାନେ ସାହିତ୍ୟ ଲେଖୁଥାନ୍ତି ଏବଂ ଲେଖୁ ନଥାନ୍ତି ମଧ୍ୟ। ସାହିତ୍ୟ ଏସବୁ ସୀମିତ ପରିସର ଭିତରେ ବନ୍ଦୀ। ତେଣୁ ସାହିତ୍ୟ ସମାଜକୁ ପରିବର୍ତନ କରିପାରେ ନାହିଁ; ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ହୁଏତ ପରିବର୍ତନ କରିଦେଇପାରେ। ସମାଜ ସହ ସାହିତ୍ୟର କୌଣସି ସଂର୍ପକ ନାହିଁ। ସଂର୍ପକ କେବଳ ବ୍ୟକ୍ତି ସହ ! ସୁତରାଂ ସାହିତ୍ୟ ସମାଜର କଥା ଲେଖେ ନାହିଁ; ଲେଖେ ସମାଜ ଭିତରେ ବଂଚୁଥିବା ଗୋଟେ ବ୍ୟକ୍ତିର ବେଶିକରି ଅସାମାଜିକତାର କଥା !!
ସଫଳତାର କଥା ସାହିତ୍ୟରେ ଯେତେ କମ୍ ଲେଖାଯାଏ ବିଫଳତାର କଥା ସେତେ ବେଶି ଅଧିକ ସାହିତ୍ୟରେ ରୂପାୟିତ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ସବୁ ବିଫଳ କାହାଣୀ ଗୋଟେ ଗୋଟେ ସଫଳ କାହାଣୀ ! ଦୁନିଆଁରେ ଯଦି ପ୍ରେମ ଥାନ୍ତା ପ୍ରତାରଣା ନଥାନ୍ତା, ପୂଣ୍ୟଥାନ୍ତା ପାପ ନଥାନ୍ତା, ସଂର୍ପକ ଥାନ୍ତା ବିଚ୍ଛେଦ ନଥାନ୍ତା, ସୁଖ ଥା’ନ୍ତା ଦୁଃଖ ନଥାନ୍ତା। ଜୀବନରେ ଯଦି ବିଡମ୍ବନା ବୋଲି କିଛି ନଥାନ୍ତା େତେବେ ମଣିଷ ଅନୁଭବ କରିବା ଶିକ୍ଷି ନଥାନ୍ତା। ସାହିତ୍ୟ ବି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ନଥାନ୍ତା; କେବଳ ଭାଷା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାନ୍ତା।
ମଣିଷ ଯେତେବେଳେ ବିଫଳ ହୁଏ। ଯେତେବେଳେ ଶିକାର ହୁଏ ଅପ୍ରାପ୍ତିର ସେତେବେଳେ ତାଭିତରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସୃଷ୍ଟିୁହୁଏ। ସେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସ୍ୱଗତୋକ୍ତି ହୋଇପାରେ। ହୋଇପାରେ ବି ବିପ୍ଳବର। ରାସ୍ତା ସିଧା ଥିଲେ ଚାଲିବାର ମଜା ନଥାଏ ! ରାସ୍ତାରେ ମୋଡଣୀ ନଥିଲେ, ଉତ୍ଥାନ ପତନ ନଥିଲେ ଯାତ୍ରାର ଆନନ୍ଦ କାହିଁ ?
ସାହିତ୍ୟ ଏହିସବୁ କଥାକୁ ଧାରଣ କରେ !!
ସାହିତ୍ୟ ହୁଏତ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ବଦଳେଇ ଦେଇପାରେ; କିନ୍ତୁ ସମାଜକୁ ନୁହେଁ। ସମାଜ ଓ ଗୋଷ୍ଠୀ ଦୁଇଟି ଅଲଗା। ଗୋଷ୍ଠୀର ପରଂପରା ନଥାଏ। ତାହା ଚିରସ୍ଥାୟୀ ମଧ୍ୟ ହୋଇ ନପାରେ। କିନ୍ତୁ ସମାଜର ନିୟମ ଥାଏ। ଥାଏ ତାର ପରଂପରା ଏବଂ ଆଦର୍ଶ। ସମାଜ ତା’ର ନିୟମକୁ ପରିବର୍ତନ କରିଦେଇ ପାରେ ନାହିଁ। ଏ ପ୍ରକାର ସାହସ କେହିହେଲେ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ। କିନ୍ତୁ ଗୋଷ୍ଠୀର ନିୟମ ବଦଳେଇବାକୁ ସମୟ ଲାଗେ ନାହିଁ। ସେଠି ନିୟମ ତିଆରି କରାଯାଏ ନିୟମ ଭାଙ୍ଗିବା ଲାଗି। ତେଣୁ ସମାଜକୁ ଗୋଷ୍ଠୀ ସହ ତୁଳନା କରାଯାଇ ପାରେ ନାହିଁ।
ସମାଜ ସବୁ ବର୍ଗର ଏବଂ ସବୁ ବୟସର ଲୋକଙ୍କୁ ନେଇ ନିର୍ମିତ; କିନ୍ତୁ ଗୋଷ୍ଠୀରେ ତାହା ହୁଏ ନାହିଁ। ଯଦି ହୁଏ ତାହା ଗୋଷ୍ଠୀ ନୁହେଁ; ଦଳ ! ତଣୁ ସମାଜ, ଗୋଷ୍ଠୀ ବା ଦଳ ଉପରେ ସାହିତ୍ୟର କିଛି ପ୍ରଭାବ ନାହିଁ। ପ୍ରଭାବ କେବଳ ସେଇ ବ୍ୟକ୍ତ ିଉପରେ।
ସାହିତ୍ୟର ମଣିଷକୁ ଭଲପାଇବାର ସୁନ୍ଦର ବାର୍ତା ହିଁ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଗ୍ରହଣଶୀଳ ଏକ ମନୋରମ ଉପାଦାନ ! ଯେଉଁ ସାହିତ୍ୟ ଭଲପାଇବାର କଥା କହିବା ଲାଗି ଅସମର୍ଥ, ସେ ସାହିତ୍ୟ କୌଣସି ବି କାଳ –ଖଣ୍ଡରେ ସାହିତ୍ୟ ନଥିଲା। ସାହିତ୍ୟ ନାଁରେ ଥିଲା କେବଳ ଭାଷା ଏବଂ କେତୋଟି ଶବ୍ଦର ସମାହାର ମାତ୍ର।
ସାହିତ୍ୟ ମଣିଷର ଘୃଣାର କଥାକୁ ଯେତେ ଲେଖୁ ପଛକେ। ଅପ୍ରେମ, ଅସାମାଜିକତା ଅଥବା ବିଫଳ ଜୀବନର ହତୋତ୍ସାହକୁ ଯେତେ ଗାରଉ ବରଂ ତା ଭିତରେ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଭାବରେ ଭଲପାଇବାର ଏକ ଅନୁପମ ସନ୍ଦେଶ ନିଶ୍ଚତ ଭାବରେ ଥାଏ। ସେଥିପାଇଁ ଲେଖିକା ଅରୁନ୍ଧତୀ ରାୟଙ୍କ ମତରେ ଗୋଟେ ଭଲ ସାହିତ୍ୟର ଗୋପନୀୟତା ହେଉଛି ତା ଭିତରେ କିଛି ଗୋପନ ନଥାଏ !
ସାହିତ୍ୟ ତେଣୁ ଚର୍ଚ୍ଚାର ବିଷୟ ନୁହେଁ; ଏହା ହେଉଛି ଅନ୍ତରର ବିଷୟ। ସାହିତ୍ୟ କେବଳ କଥା କହେ ନାହିଁ; କେବଳ ଉପଲବ୍ଧି ଆଣେ। ତେଣୁ ଉଜୁଡି ଯାଉଥିବା ସମାଜ, ଦୁନିଆଁ ବା ବ୍ୟକ୍ତିର କଥା ଲେଖୁ ଲେଖୁ ସଭିଙ୍କୁ ସେ ସଜାଡି ଦେବା ଲାଗି ହେଇଯାଏ ସମର୍ଥ। ପାରଙ୍ଗମ !!
(ଏହା ଲେଖକଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ମତ ଅଟେ )
