କବିତା ସବୁବେଳେ ଭାବପ୍ରବଣତାକୁ ପ୍ରତୀକ୍ଷା କରେ ; ବୌଦ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାକୁ ନୁହେଁ ! କବିତା ଲେଖିବାର ନିଶାକୁ ସୁତରାଂ କବିର ପାଗଳପଣ ବୋଲି ସ୍ୱୀକୃତି ଦିଆଯାଏ ! କବି ବିଭୋର ହୁଏ ଏବଂ ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖେ । କବି କଳ୍ପନା କରେ ଆଉଏକ ଅଭିନବ ପୃଥିବୀର । କବି ଅହରହ ସ୍ୱୀକାର କରେ ଯେ -ସେ କବିତା ଲେଖେନା ; ତାଦ୍ୱାରା କବିତା ଲେଖି ହେଇଯାଏ ! କବି ତେଣୁ ସେସବୁ ଦୃଶ୍ୟ ସର୍ନ୍ଦଶନ କରିପାରେ । ଯାହା ଅନ୍ୟମାନଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୁଏନା । କବି ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ଭିତରେ ଘଟିଯାଉଥିବା ଯେତେସବୁ ଘଟଣାକୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରେ । କବି ଅନୁଭବ କରେ ଶୀତ ସକାଳର ନରମ ଖରାକୁ ,ରାସ୍ତା କଡରେ ପ୍ରଷ୍ପୁଟିତ ପୁଷ୍ପର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟକୁ । କବି ଉପଲବ୍ଧି କରେ ଶ୍ରମିକର କର୍ଦମାକ୍ତ ଦେହର କ୍ଲାନ୍ତିକୁ , ଯିଏ ସାରାଦିନ ପେଟପାଇଁ ଡହଡହ ଖରାରେ ସିଝୁଥାଏ । କବି ଉପଲବ୍ଧି କରେ ଝୁପୁଡି ପଡାରେ ବଂଚୁଥିବା ମଜ୍ଦୁର ମାନଙ୍କ ହା-ହା-କାର ଏବଂ ଗରିବୀପଣକୁ !!
କବିତା ଅଧ୍ୟୟନ କଲାବେଳେ , କବିତା ଶ୍ରବଣ କଲାବେଳେ ପାଠକ ଏବଂ ଶ୍ରୋତା ଏହିସବୁ ଦୃଶ୍ୟ ଏବଂ ଘଟଣା ସହ ସଂପୃକ୍ତ ହେଇଯାଏ । ସେ ଭୁଲିଯାଏ ଯେ ସେ କବିତା ପଢୁଛି ଅବା ଶୁଣୁଛି । ସେ ହଜିଯାଇଥାଏ ସଂପୂର୍ଣ ଅନ୍ୟମନସ୍କତାରେ ଆଉଏକ ଦୁନିଆଁରେ ! ଯେଊଁଠି କବି ବଂଚୁଥାଏ ଅଥବା ପାଠକ ଓ ଶ୍ରୋତାକୁ କବି ବାଟ କଢେଇ ନେଇଯାଉଥାଏ । ପାଠକ କିନ୍ତୁ କବିତାର ଶବ୍ଦକୁ ଅନ୍ୱେଷଣ କରେନା । ସେ ଭାବ ଏବଂ ଭଲପାଇବାକୁ ଖୋଜିହୁଏ । କବି ଭାବ ପ୍ରବଣ ହୁଏ । ପାଠକ ବି ! ତେଣୁ କବିତା ସମୀକ୍ଷାକୁ ଅପେକ୍ଷା ରଖେ ନାହିଁ ; ଅପେକ୍ଷା ରଖେ ମୌଳିକ ଭାବାବେଗକୁ !
ଯେଉଁଠି ଭାବପ୍ରବଣତାର କଥା ଉଠେ , ସେଠି ସମୀକ୍ଷାର କଥା ଆସେନା । ଯାହାକୁ ଉପଭୋଗ କରାଯାଏ ତାକୁ ଆଉ ବିଶ୍ଲେଷଣ କରାଯାଏନା । କବିତା ସେଠି ପାଲଟିଯାଏ ସୁକୁମାରୀ କିଶୋରୀ କନ୍ୟା । ତାକୁ କେବଳ ସ୍ନହ ଦିଆଯାଇ ପାରେ ; ତାର ଦୋଷ ଆଉ ଦେଖା ଯାଏନା । ତାକୁ ସେମିତି ମୁକ୍ତ ଭାବରେ ଛାଡିଦିଆଯାଏ ।
ତେବେ ସ୍ୱତଃ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠେ ,କବିତାକୁ ଯଦି ସମୀକ୍ଷା ନକରି କେବଳ ଉପଭୋଗ କରାଯାଏ ,କବିତା ଯଦି ଖାଲି ବିଳାସର ସାମଗ୍ରୀ ହୋଇ ରହିଯାଏ , କବିତା ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମାଜକୁ ରାସ୍ତା ଦେଖାଇ ପାରିବ ନାହିଁ । ତା ସମେତ କବିତା ବିକଳାଙ୍ଗ ହୋଇଯିବାର ଆଶଙ୍କା ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ କି ? ଯେଉଁ କବିତା ସମୀକ୍ଷାକୁ ଅପେକ୍ଷା କରେ ନାହିଁ ସେ କବିତା ଏତେଟା ଲୋକପ୍ରିୟତା ହାସଲ କରିବାର ସମର୍ଥ ରଖେ କି ?
କବିତା ତେଣୁ ସମୀକ୍ଷାକୁ ଅପେକ୍ଷା ରଖେ ; ଭାବପ୍ରବଣତାକୁ ନୁହେଁ । କବିତାକୁ ସମୀକ୍ଷା କରିବାର ଅର୍ଥ କବିତା ଭିତରୁ ଭୁଲ ବାହାର କରିବା ନୁହେଁ ; ବରଂ କବିତା ଭିତରୁ ଅସଳ ସତ୍ୟକୁ ଆବିସ୍କାର କରି ପାଠକ ଓ ଶ୍ରୋତା ମାନଙ୍କ ନିକଟକୁ ପହଂଚାଇ ଦେବା ସମୀକ୍ଷାର ଦାୟିତ୍ୱ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ।
ସବୁଦିନ ଠିକ ବେଳରେ ହିଁ ସକାଳ ହୁଏ । ସକାଳ କେବେ ଅବେଳରେ ଆସେନା । ଋତୁ କ୍ରମିକ ଅନୁସାରେ ବଦଳୁ ଥାଏ । ,ତାର ବ୍ୟତିକ୍ରମ ହୁଏ ନା । ଭସାମେଘ ମନଇଛା ବାଦଳ ଉପରେ ଭାସୁଥାଏ ତାକୁ କେହି ମନା କରିପାରେନା । କବି ଏ ସବୁକୁ ଲେଖେ । ଶବ୍ଦକୁ ଶବ୍ଦ ସହ ଯୋଡି ,ଛନ୍ଦ ଦେଇ ,ରାଗ ଦେଇ , ଅଳଂକାର ଦେଇ । କବି , ତା କବିତା ଭିତରେ ତା ଅନ୍ତରର ସବୁତକ ଭଲପାଇବାକୁ ଅଜାଡି ଦେଇଥାଏ ।
କବି ସମାଜକୁ ଲେଖେ । ସମାଜର ଅବ୍ୟବସ୍ଥା , ଜୀବନର ବିସଙ୍ଗତି , ଯେଉଁ ଦୁଃଖ ଆସିବାର ନଥିଲା । ଅଥବା ଯାହାକୁ ତମାମ ଜୀବନ କଏଦୀ ହୋଇ ବଂଚି ରହିବାର ଥିଲା ଏମିତି ସବୁକିଛି । ଚଳନ୍ତି ସମସ୍ୟା ,ମୁଲ୍ୟବୋଧ ,ଏବଂ ଅନୈିତିକତା ,ଅର୍ଥନୀତି ,ରାଜନୀତି,ସାଂସ୍କୃତିକ ଅବକ୍ଷୟ ଏବଂ ମଣିଷ ପଣିଆ । କବି ସବୁ କିଛିକୁ ଲେଖେ ସବୁ କିଛିକୁ ବୁଝେ । କିନ୍ତୁ କବିତା ଯଦି ସମାଜର ଯେତେ ସବୁ ଅସାମାଜିକତାକୁ ବଦଳେଇ ଦେବାର ଧାର ଧରେନା କି ସମର୍ଥ ରଖେନା ସେ କବିତା କବିତା ପଦବାଚ୍ୟ ହୁଏନା । ସେ କବିତା ସମୀକ୍ଷା ହେବା ଲାଗି ହରେଇ ଦିଏ ଯେତେସବୁ ତାର ଯେଗ୍ୟତା । ତେଣୁ ଭଲ କବିତା ଅପେକ୍ଷା ରଖେ ସମୀକ୍ଷାକୁ ; ଶସ୍ତା ପ୍ରଶଂସାକୁ ନୁହେଁ । କବିତାକୁ ଯେତିକି ହତ୍ୟା କରାଯିବ ,କବିତାକୁ ଯେତିକି ଖିନ୍ଭିନ ଭାବରେ ବ୍ୟବଚ୍ଛେଦ କରାଯିବ କବିତା ସେତିକି ସେତିକି ଜୀବନ୍ତ ହେବ । ସେତିକି ତାର ଆୟୁଷ ବଢିବ ଏବଂ ସତ କଥାଟି କହିଦେବା ଲାଗି ସମର୍ଥ ହେବ ।
ଆମ ପ୍ରଦେଶର ସାହିତ୍ୟ ସଭା ମାନଙ୍କରେ ସମୀକ୍ଷକ ମାନେ କବି ମାନଙ୍କୁ ଆକଣ୍ଠ ପ୍ରଶଂସା କରନ୍ତି । ସୁନାମ ଏବଂ ସମ୍ମାନରେ ସଂପୂର୍ଣ ଦେଇ ଦିଅନ୍ତି କବର । ସେଠି କବିତାର କଥା ଯେତେ କମ କୁହାଯାଏ ସେତେ ବେଶି ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଆଯାଏ କବିର ପଦବୀକୁ । କବି ଭାବରେ ପାଇ ନଥିବା ଅନ୍ୟ ସବୁ ସାମାଜିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠାକୁ । ଏହା ତେଣୁ କବିତାର ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟ ; କବିର ନୁହେଁ ।
ଏବେ କବିତାର ଢାଂଚା ବଦଳି ଯାଇଛି । ବଦଳି ଯାଇଛି ବୋଲି ମଣିଷର ରୁଚି ଓ ବଂଚିବାର ଶୈଳୀ । ଆମ ସମୟର ଯଥେଷ୍ଟ ଖ୍ୟାତି ସାଉଁଟି ସାରିଥିବା ପ୍ରାୟ ଅଧିକାଂଶ କବିଙ୍କ କବିତାରେ କଥା ଯେତେ ବେଶି ଅଧିକ,କବିତା ସେତେ ବେଶି କମ୍ । କବିତାକୁ କଥାଠାରୁ ଯଦି ପୃଥକ କରାଯିବ ନାହିଁ କେଉଁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତାକୁ ନେଇ କବିତା ନିଜକୁ ଦାବୀ କରିବ କବିତା ବୋଲି । ସାଙ୍ଗିତିକତା ବିହୀନ ଗୁଡାଏ ଜଟିଳ କଥା ଏବଂ କେତୋଟି ଶବ୍ଦର ସମାହାର ଯଦି କବିତା ହେବ , କବିତା ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ତାର ଲୋକ ପ୍ରିୟତା ହରେଇ ଦେବ । ସେଥିପାଇଁ କିଛି ଲୋକ ପରିହାସ କଲାଭଳି ଅଭିଯୋଗ କରନ୍ତି ,ପ୍ରବନ୍ଧକୁ ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ କରି କାଟିଦେଇ ଯୋଡିଦେଲେ ପାଲଟି ଯାଏ ଆଧୁନିକ କବିତା ।
ଏକଥା ବି ସତ ଯେ – କଥାକୁ ତଳକୁ ତଳକୁ ଧାଡିଧାଡି ଲେଖିଦେଲେ କବିତା ହେଇ୍ଯାଏ ନାହିଁ । ତାର ଛନ୍ଦ ,ତାର ଲାଳିତ୍ୟ ,ତାର ପରିଭାଷା ଏବଂ ଶୈଳୀ କବିତାକୁ ଜୀବନ୍ତ କରେ । କରେ କଥାଠାରୁ ସଂପୂର୍ଣ ଭିନ୍ନ ।
ଯେଉଁ କବିତା ବୁଝିହୁଏ ନାହିଁ , ବୁଝିବା ଲାଗି ବି ନଥାଏ ଖାସ ଏମିତି କିଛି ଉପାଦାନ ,ସେ କବିତାର ଆୟୁଷ ଏତେ ଟିକେ । ସେଠି କବିତା କିଛି ଦେଇପାରେ ନାହିଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଅବା ସମାଜକୁ ବଂଚିବାର ଖୋରାକ୍ । ଭଲପାଇବା ଲାଗି ମମତା ।
ଅବଶ୍ୟ ଈଶ୍ୱର , ପ୍ରକୃତି ଏବଂ କବିତାର ଆଦିଅନ୍ତ ବୋଲି କିଛି ନଥାଏ । ତେଣୁ ଏହା ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଇ ପାରେ ଯେ – ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଢାଂଚାରେ ଏହିସବୁ ବିଷୟରେ କିଛିହେଲେ ବଖାଣି ହେବ ନାହିଁ । ଏବଂ ଶେଷକୁ ଏମିତି ଲାଗିବ ଯେଉଁ ମୂଳ କଥାଟି କହିଦେବାର ଥିଲା ଗୁଡାଏ କଥା କହି ସାରିବା ପରେ ବି ଠିକ ସେଇ ଅସଲ କଥାଟି କହିହେଲା ନାହିଁ ।
ଏକଥା ସତ ଯେ -କେବେ ନା କେବେ,କେଉଁଠି ନା କେଉଁଠି , କାହାକୁ ନା କାହାକୁ ଜୀବନର ଅସଲ କଥାଟି କହିଦେବାର ସୁଯୋଗ ଆସିଲେ ମଧ୍ୟ ସତରେ ତାହା କହି ହୁଏ ନାହିଁ । ଏହା କିନ୍ତୁ ଜୀବନର ବିଡମ୍ବନା ନୁହେଁ । ଏହା ହେଉଛି ଜଣେ କବି ପାଇଁ ନିରୁତା ସୃଜନଶୀଳତା ।
ଯଦି ସବୁକଥା କହିହେଉଥାନ୍ତା –ସାହିତ୍ୟର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ନଥାନ୍ତା । ତେଣୁ ଯେତେବେଳେ କିଛି କହିହୁଏ ନାହିଁ ସେତେବେଳେ ନୀରବତାର ଭାଷାକୁ ଆଶ୍ରୟ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ତାର ଅର୍ଥ ପରାଜୟ ନୁହେଁ । ବିଷାଦ ଏବଂ ଅବଶୋଷ ବି ଯଦି ଜୀବନରେ ନଥାନ୍ତା ସଂଗୀତ ସୃଷ୍ଟି ହେବାର ଆବଶ୍ୟକତା ହିଁ ପଡି ନଥାନ୍ତା ।
ତେଣୁ ସ୍ୱଗତୋକ୍ତି ହିଁ କବିତାର ଜନ୍ମ ଦାତ୍ରୀ! ଜଣେ ଯେତେବେଳେ କିଛି କହି ପାରେନାହିଁ , ସେତେବେଳେ ସେ କବିତା ବା ସାହିତ୍ୟ ଲେଖେ ଏବଂ ଏକଥା ଯଦି ଆଦୌ ସତ ହୋଇ ନଥାନ୍ତା କବିକୁ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ସୈନିକ ବା ଦ୍ୱିତୀୟ ଈଶ୍ୱର ଆଖ୍ୟା ଦିଆ ଯାଇ ନଥାନ୍ତା ! କାରଣ – ଈଶ୍ୱର ମାନେ କଦାପି ଯୁଦ୍ଧ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ସେଦିନ ମହାଭାରତ ଯୁଦ୍ଧରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ନ ଅସ୍ତ୍ର ଧରି ନଥିଲେ ଏବଂଶ୍ରୀରାମ ବି ରାବଣକୁ ବଧ କରି ନଥିଲେ ; ଲକ୍ଷ୍ମଣ ହିଁ ରାବଣକୁ ମାରିଥିଲେ ବୋଲି ଏବେଏବେ କୁହାଯିବା ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଗଲାଣି !
ତେଣୁ କବିତାକୁ ନେଇ କଦାପି କାହାକାହା ଭିତରେ ଚର୍ଚ୍ଚାହୁଏ ନାହିଁ । କବିତାକୁ ନେଇ କୌଣସି ଯୁକ୍ତି ବି କରାଯାଇ ପାରେ ନାହିଁ । କବିତା ସବୁବେଳେ ଅନୁଭବଏବଂ ଉପଲବ୍ଧିର ବିଷୟା ତେଣୁ ଜଣେ ଆଧୁନିକ ଦାର୍ଶନିକ ,ସାହିତ୍ୟର ସମାଲୋଚକ ପ୍ରଫେସର ଆଦିକନ୍ଦ ସାହୁ ଥରେ କହିଥିଲେ –ମଣିଷ ନିଜକୁ ଗୋପନ ରଖିବା ପାଇଁ ଭାଷା ନିର୍ମାଣ କରିଛି । ତେଣୁ ଏକଥା ସଂପୂର୍ଣ ସତ୍ୟଯେ ଆଦୌ କିଛି ନକହିବା ପାଇଁ ହିଁ ମଣିଷ କିଛି କହେ ! ଏଥିପାଇଁ ସାହିତ୍ୟ ବା କବିତା ସଂପର୍କରେ କହିବା ପାଇଁ ଏବଂ ଶୁଣିବା ପାଇଁ ଭାଷାର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡେ ନାହିଁ ।ଯେଉଁଠି ଭାବ ନଥାଏ ସେଠି ସାହିତ୍ୟ ଥାଏ କି ?
ଭାବଶୂନ୍ୟ ମଣିଷମାନେ କବିତା ସହ ସଂପୃକ୍ତ ହୋଇ ପାରନ୍ତି ନାହିଁ । କେବଳ ଭାବବାଦୀ ଏବଂ ଅନ୍ୟକୁ ଭଲପାଇପାରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ହିଁ କବିତା ସହ ଯୋଡି ହୋଇ ପାରନ୍ତି ।ସେଥିପାଇଁ ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ଟେଗୁର କହୁଥିଲେ ଯେ-ଜୀବନରେ ଜଣକୁ ଭଲପାଇବା ଛଡା ଆଉ କିଛି ଅଛି ଏହା ମୁଁ ବୁଝେନା ।
ଆଲବର୍ଟ ଆଇନଷ୍ଟାଇନଙ୍କୁ ବି ଥରେ ପଚରା ଯାଇଥିଲା ଯେ – ଆପଣ ଏ ସଂସାରକୁ କାହିିଁକି ଆସିଛନ୍ତି ? ତାର ଉତରରେ ଆଇନଷ୍ଟାଇନ କହିଥିଲେ – ପୃଥବୀ ଯଦି ଆକସ୍ମିକ ଭାବରେ ତିଆରି ହୋଇଯାଇଛି , ମୁଁ ବି ଆକସ୍ମିକ ଭାବରେ ତିଆରି ହୋଇଯାଇଛି । ଏବଂ ପୃଥିବୀ ତିଆରି ହେବାର ଯଦି କିଛି ଅର୍ଥ ଅଛି ,ମୋ ଜୀବନର ମଧ୍ୟ କିଛ ିଅର୍ଥ ଅଛି । ତେଣୁ ସେ ଆହୁରି କହିଥିଲେ ଯେ -ମୁଁ ଯେତିକି ଯେତିକି ଭୌତିକ ବିଜ୍ଞାନ ପଢୁଛି ସେତିକି ସେତିକି ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଆଡକୁ ଟାଣି ହୋଇ ଯାଉଛି !
ତେଣୁ କେଉଁଠି ନା କେଉଁଠି ଜଣେ କ୍ରିଏଟିଭ୍ ମଣିଷ ସବୁବେଳେ କାହାସହ ଯୋଡି ହେଇଯାଏ । ତାହା ହୋଇପାରେ ସାରା ଦୁନିଆଁ ସହ , ପ୍ରକୃତି ସହ ଅଥବା ବିଜ୍ଞାନ ଓ ସାହିତ୍ୟ ସହ । ତେଣୁ ଆମକୁ ଭାବି ନେବାକୁ ହେବ ଯେ – ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟ୍ନ୍ତ ଯେତେ ବି କବିତା ଲେଖା ଯାଇଛି ସବୁ ତାହା ପୁରୁଣା ହୋଇ ଗଲାଣି । ଆମକୁ ଏଥର ଆଜିଠୁ ଅଭିନବ ଢାଂଚାରେ କବିତା ଲେଖିବାକୁ ହେବ , ଯେଉଁ କବିତାରେ ରାମ ଏବଂ ରାବଣଙ୍କ ଯୁଦ୍ଧରେ ସାମିଲ ହୋଇଥିବା ଦୁଇ ପକ୍ଷର ନିରୀହ ମୃତ ସୈନିକ ମାନଙ୍କର ପ୍ରକୃତରେ କଣ ଇଛା ଥିଲା ? ଆମକୁ ଲେଖିବାକୁ ହେବ ଶତାସୀ ବର୍ଷର ବୁଢାଟିଏ ପୁଅ ବୋହୂଠାରୁ ଉପେକ୍ଷିତ ହୋଇ ପେଟ ପୋଷିବା ପାଇଁ ହୋଟେଲରେ ଅଇଁଠାପ୍ଲେଟ ଉଠଉ ଥିବା ମଜଦୁର ମଣିଷର ଆତ୍ମାର କଥା । ଅବା ଗାଈ ଚରଉଥିବା ମାଆର ପଛ ପାଖ ପଣତରେ ବନ୍ଧାପଡି ସକାଳୁ ସନ୍ଧ୍ୟାଯାଏ ଖରାରେ ସିଝୁଥିବା ଗୋଟେ ରୁଗଣ ଶିଶୁର କଥା ।
କାରଣ –କବିତା ଯଦି ଅନ୍ତର୍ମୁଖୀ ନହୋଇ କେବଳ ବିଳାସର ସାମଗ୍ରି ହୋଇଯିବ , କବିତା ସମାଜର ଉପକାର କରିପାରିବ ନାହିଁ । ତେଣୁ କବିତାରେ ଆମେ ଆଉ ନିଃସଙ୍ଗତାର କଥା ଲେଖିବା ନାହିଁ , କ୍ଷୋଭର କଥା ଲେଖିବା ନାହିଁ । ଲେଖିବା ନାହିଁ ବି ଦୁଃଖ ଓ ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟର କଥା ।
ଆଜିର କବିତା କିପରି ହେବା ଉଚିତ ବୋଲି ପ୍ରଶ୍ନ କଲେ , ତାର ଉତର ଆସେ- କବିତା ସବୁବେଳେ ସକରାତ୍ମକ ହେବା ଦରକାର । ସେଥିରେ ଆଉ ଦୁଃଖର କଥା ନାହିଁ । ଏ ଦୁନିଆଁରେ ବଂଚିବା ପାଇଁ ଯେତେ ବି ରାସ୍ତା ରହିଛି ସବୁ ରାସ୍ତା ଦୁଃଖପୁର୍ଣ ! ତେଣୁ କବିତାରେ ପୁଣିଥରେ ଦୁଃଖର କଥା ଲେଖି ପୃଥିବୀକୁ ଦୁଃଖମୟ କରିବା କବିର ଧର୍ମ ନୁହେଁ ।
ଦ୍ୱିତୀୟରେ କବିତା ବର୍ଣନା ଧର୍ମୀ ନ ହୋଇ ଗବେଷଣା ଧର୍ମୀ ହେବା ଉଚିତ । ଗବେଷଣା ଧର୍ମୀ କବିତା ହିଁ ଜଣେ ପାଠକକୁ କିଛି ତଥ୍ୟ ଦେଇପାରେ ଏବଂ ଅନୁଭବ କରିବା ଶିଖାଏ । ଆଧୁନିକ ଜୀବନର ଏତେ ବ୍ୟସ୍ତତା ଭିତରେ ଆମେ କେବେ ଅନୁଭବ କରିବା ଲାଗି ଅବସର ପାଇଛୁକି , ମୋ ଜୀବନର ସବୁଠୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ ଜିନିଷ କଣ ? ତାହା କାହାପାଇଁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଏବଂ ତାକୁ ଆମେ କାହାକୁ ସମର୍ପଣ କରିବା ? ଆମେ କେବେ ଗୋଟେ ତାଲିକା କରିଛୁ କି ଆମର ସମଗ୍ର ବିତିଯାଇଥିବା ଜୀବନରେ ଯେତେ ଲୋକ ବି ଆମକୁ ଭଲପାଇଛନ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ଭିତରୁ କେଉଁମାନେ ଆମକୁ ବିନା ସ୍ୱାର୍ଥରେ ଆମକୁ ଭଲପାଇଛନ୍ତି ? ଏବଂ କିଏ ଆମକୁ କେଉଁଠି କେଉଁ କଥା କହିଥିଲେ ଯାହା ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆମେ ଭୁଲିନାହୁଁ । ଯେଉଁ କଥା କି ସ୍ମରଣକୁ ଆସିଲେ ଆମର ବଂଚିବାର ଶୈଳୀ ବଦଳି ଯାଏ ।ଏଠି ବସ୍ତୁବାଦୀ ଏବଂ ସୃଜନଶୀଳତା ଭିତରେ ତଫାତ ଆସିଯାଏ ।
ବସ୍ତୁବାଦୀମାନେ ଏତେକଥା ଭାବିବା ଲାଗି ସୁଯୋଗ ପାଆନ୍ତି ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଯେଉଁମାନେ ଭାବିପାରନ୍ତି ସେମାନେ କବି ଓ ଲେଖକ ।
ତେବେ କବିତାର ସବୁଠୁ ବଡ ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟ ହେଲା -ଅନ୍ୟର କବିତାକୁ ପଢିବା ପାଇଁ ଏବଂ ବୁଝିବା ପାଇଁ ଆମ ପାଖରେ ଏତେ ବେଶି ଆଗ୍ରହ ନଥାଏ । ବୋଧହୁଏ ଆବଶ୍ୟକ ନଥାଏ । ଆଉ ଟିକିଏ ଅଲଗା ଢଙ୍ଗରେ କହିଲେ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ନଥାଏ ବା ସମୟ ବି ନଥାଏ । ସେଥିପାଇଁ କିଛି ଲୋକ ଟ୍ରାଫିକ୍ ନିୟମ ବି ମାନନ୍ତି ନାହିଁ । ଏବଂ ଟ୍ରେନ ଆସିବା ବେଳେ ରାସ୍ତାରେ ଗେଟ୍ପଡି ଥିଲେ ବି ଅନେକ ଲୋକ ଟ୍ରେନ୍ ଆସିବା ଆଗରୁ ଗେଟରେ ଗଳିକି ପଳେଇ ଯାଆ୍ନ୍ତି । ଏ ଶୈଳୀ ବଂଚିବାର ଶୈଳୀ କି ନୁହେଁ ତାହା ଅଲଗା କଥା । କିନ୍ତୁ ଏତିକି ଅବଶ୍ୟ କୁହାଯାଇପାରେ ଏହା ସୃଜନଶୀଳତା ନୁହେଁ । ଏଠି କିନ୍ତୁ କବିର ଦାୟିତ୍ୱ ଏବଂ ଅଧିକାର ବୋଲି କିଛି ନାହିଁ । ତେଣୁ କବିତା ସଭାରୁ ଆମେ ବେଳେ ବେଳେ ଫେରାର୍ ମାରୁ ।
କବିତାର ଆଉ ଗୋଟେ ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟ ହେଲା କବିତା ଲେଖା ହେଉଥିବ ଗୋଟେ ପ୍ରକାରେ ଏବଂ କବି ବଂଚୁଥିବ ଆଉ ଏକ ପ୍ରକାରେ । ଅବଶ୍ୟ ସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହାର ସମାନତା ମଧ୍ୟ ଆସି ନପାରେ । କିନ୍ତୁ ସାହିତ୍ୟ ସଭାରେ ଭିକାରୀର ଭିକଥାଳିକୁ ଫିଙ୍ଗିଦିଅ ବୋଲି କବିତା ଲେଖୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଯଦି ଭିକାରୀକୁ ଦେଖିଲେ ମୁହଁ ମୋଡିଦେବ । ସେ କବିର କବିତାକୁ ଚିହ୍ନରା ପାଠକ ଉଦାର ଭାବିବ କିପରି ? ପାହାଡ ଚଢି ନଥିବା ଲୋକ ଯେ ପାହାଡର ରାସ୍ତା ଜାଣି ନଥିବ , ଏବିଶ୍ୱାସ ଲୋକଙ୍କର ହେବ ନାହିଁ କି ? ସେଠି କବିତା ସମୀକ୍ଷାକୁ ଅପେକ୍ଷା ରଖିବ ନାହିଁ କି ?
(ଏହା ଲେଖକଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ମତ ଅଟେ )
